Πλάνητες ή η μετανάστευση του σύγχρονου χορού

Πλάνητες / φωτογραφία: Τάσος Βρεττός

Μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες όλοι ξέραμε ένα όνομα του σύγχρονου χορού. Τον Δημήτη Παπαϊωάννου. Κοπάσαμε με εθνική μανία για τα διεθνή μας προϊόντα, γίναμε ειδήμονες της αφαιρετικής γλώσσας και της αισθητικής λιτότητας του σύχρονου χορού. Μετά, με την έλευση του  Γιώργου Λούκου, ανανεώθηκε ο Φεστιβάλ Αθηνών για τα καλά, και, όλοι αυτοί που δεν είχαν ποτέ μετακινηθεί μέχρι την Καλαμάτα που για 19 χρόνια φέτος με το Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού κρατά αυτήν την ύστατη άκρη της Μεσογείου σε επαφή με τον διεθνή παλμό της τέχνης, έγιναν ξαφνικά θιασώτες του χορού, ενός θεάματος που, κυρίως λόγω των Ολυμπιακών, έγινε τοπικό αγαθό.

Μετά ο Δήμος Αθηναίων ίδρυσε για μερικά χρόνια το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού στην Τεχνόπολη, το Μέγαρο Μουσικής καθιέρωσε -βραχύβια- την Πλατφόρμα νέων Δημιουργών, με πολλές προσκλήσεις από μάνατζερς των δεκάδων διεθνών αγορών για τον χορό, ενός προϊόντος πολιτισμού, που λόγω της κινητικής αντί λεκτικής του γλώσσας εύκολα μπορεί να ταξιδέψει. Οι Έλληνες είδαν σύγχρονο χορό, η ελληνική πολιτική άνοιξε το φάσμα και τον προϋπολογισμό των επιχορηγήσεων, οι ελληνικές ομάδες, χρόνια και χρόνια στις παρυφές των πολιτιστικών εξελίξεων βρήκαν βήμα, το Φεστιβάλ του σωματείου Ελλήνων χορογράφων, μετά από 11 χρόνια συνεχούς παρουσίας, έφτασε να φιλοξενεί (το 2012) 63 νέες, κυρίως, ελληνικές ομάδες χορού. Μετά άνοιξε και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και ο χορός βρήκε και χειμερινό στέκι.

Αλλά ποιά είναι η πραγματικότητα σήμερα; Για το χορό δεν δίνονται χρήματα από το κράτος, και όποτε δόθηκαν ήταν και πολύ λίγα και μοιρασμένα σε τόσος πολλούς που δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σε πραγματικές ανάγκες παραγωγής. Χώροι προορισμένοι κατ΄εξοχήν για παραστάσεις χορού δεν υπάρχουν, και εκείνη η μεγάλη φήμη για τη χρήση του ταλαίπωρου Εμπρός για τις ομάδες του χορού, δεν υλοποιήθηκε ποτέ, παρά τις τότε διαβεβαιώσεις. Τι μένει  λοιπόν για έναν Ελληνα χορογράφο; Μια λύση είναι ασφαλής. Να φύγει τώρα και να γυρίσει νικητής.

HORIZONS, Αντώνης Φωνιαδάκης, Νέα Υόρκη 2013 / φωτογραφία: Paula Lobo

Αυτές τις μέρες (3 Νοεμβρίου στη  Βαρκελώνη) παρουσιάζεται σε πολλές διεθνείς πιάτσες η παράσταση της ομάδας χορού Αερίτες Πλάνητες. Μια παραγωγή, η επόμενη  μετά την μεγάλη προπέρσινη παραγωγή της Στέγης και της Ομάδας με τίτλο Era Povera, που χρηματοδοτήθηκε από το  νεανικό πολιτιστικό πρόγραμμα Modul Dance του European Dance House Network που χρηματοδοτείται από την  Eυρωπαϊκή Επιτροπή και έχει στόχο να καλύψει μια σειρά από ερευνητικά ταξίδια, ευρωπαικές ανταλλαγές και παραστάσεις σε διεθνή φεστιβάλ για να αυξηθεί η κινητικότητα των καλλιτεχνών και να εμπλουτιστεί η γλώσσα του χορού.

Η παράσταση Πλάνητες έχει ταξιδέψει σε μεγάλες πιάτσες του χρού, στη Δρέσδη, στο Ντύσελντορφ, στη Λυών, στο  Δουβλίνο κτλ όχι μόνο για να παιχθεί αλλά και στις πρόβες, για να συλλέξει η ομάδα και η χορογράφος Πατρίσια Απέργη πληροφορίες για το θέμα της παράστασης. Το ενδιαφέρον στην έρευνά τους, είναι το γεγονός, πως κάθε κοινωνία έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει τα διαφορετικά, ξένα στοιχεία που μπορεί να προέρχονται από λαούς που ταξιδεύουν σε αυτές, ώστε να τα συμπεριλαμβάνει στη δική της έκφραση και πολιτιστική κληρονομιά με την πάροδο των χρόνων.

Στοιχεία του φλαμένκο, των διάφορων χωρών ττων δρόμων των αστικών κέντρων, της ιρλανδικής χορευτικής παράδοσης, των αφρικάνικων και των λάτιν ρυθμών που κατακλύζουν τις μεικτές γειτονιές της Ευρώπης αποτελούν το υλικό της κινητικής γλώσσας της παράστασης Πλάνητες: η σύγχρονη αποτύπωση του ανθρώπου που φεύγει, που πρέπει να εγκατασταθεί αλλού για να διεκδικήσει το δικαίωμα να παραμείνει αυτός που είναι, που αφομοιώνεται από άλλους πολιτισμούς για να αναδείξει τελικά τον δικό του.

Οι Αερίτες μιλάνε για αυτό που κάνουν, με κάποιον τρόπο, μιας και το βιογραφικό της ομάδας έχει νομοτελειακά  χαρακτηριστικά: κατ΄αρχήν μικρή παραγωγή σε μικρό θέατρο, μετά μεγαλύτερο, μεγάλο, Φεστιβάλ στην Αθήνα, Φεστιβάλ στην Καλαμάτα, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, μια- δυο επιχορηγήσεις, και μετά τι; Η πιθανότητα του να συνεχίσεις με κάποια άλλη μέθοδο να είσαι παραγωγικός φτάνει, στην απόλυτα καλύτερη περίπτωση, μέχρι εκεί. Μετά ή θα τα ξανακάνεις όλα με τη σειρά από την αρχή, ή θα πρέπει να αναζηήσεις λύσεις από τους…συμμάχους.

Kikeru, Rootless Root / φωτογραφία: Vassilis Makris

Έλληνες καλλιτέχνες του χορού υπάρχουν πολλοί και με μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό. Παίζει μεγάλο ρόλο ότι πλήθος των πολύ καλών κατά διεθνή ομολογία χορευτών και χορογράφων σπουδάζουν στο εξωτερικό, κυρίως στο Βέλγιο, τη Βιέννη, το Λονδίνο, Παρίσι και σε πόλεις της Ολλανδίας και της Γερμανίας. Πολλοί παραμένουν στο εξωτερικό, μιας και η μητρική ελληνική γλώσσα δεν δεσμεύει καλλιτεχνικα΄τις επιλογές τους.

Άλλοι γυρίζουν ελπίζοντας ότι θα μπορέσουν να λειτουργήσουν τα πράγματα στην χώρα μας, πολλοί πηγαινοέρχονται, άλλοτε με συνεργασίες άλλοτε, ειδικά τα τελευτάι χρόνια, για να αξιοποιήσουν τα residencies που προσφέρουν για πρόβα, έρευνα  και δικτύωση, διάφορα χορευτικά και πολιτιστικά κέντρα σε πολλές χώρες του κόσμου.

O Aντώνης Φωνιαδάκης, με μια μακριά καριέρα ως χορευτής και χορογράφος με το Μπαλέτο της Λυών, εργάζεται κυρίως στο εξωτερικό και είναι για πολλούς από τις νεότερες γενιές ένα μοντέλο προς μίμηση, για την επιμονή, το ταλέντο, το χαμηλό προφίλ που τον διακρίνει και την πολύ προσωπική εργασία του εντός και εκτός Ελλάδας. Φέτος έχει στα σκαριά ήδη τρεις δουλειές. Μια ανάθεση για την Martha Graham, μια με το BJM Montreal και μία με την ομάδα του apotosoma, που θα κάνει πρεμιέρα στο Βελιγράδι και με τίτλο Wisteria Maiden.

H Kετερίνα Παπαγεωργίου, γνωστή και καταξιωμένη χορεύτρια και χορογράφος στην Ελλάδα, ξεκίνησε μια έρευνα πριν από μερικά χρόνια που γρήγορα την οδήγησαν στο να μετακομίσει  το 2007 στην Γερμανία. Εκεί ανέπτυξε με την ομάδα της adLibdances μια, προς το παρόν τριλογία, βασισμένη στην Οδύσεια με τίτλο Oh! Deep Sea. Ως σήμερα έχει παρουσιάσει μέρη από την έρευνα αυτή, γυρνώντας θριαμβευτικά κάθε χρόνο στο Φεστιβάλ Αθηνών και επιστρέφοντας σε μια χορευτική κουλτούρα, αυτή του Βερολίνου, που είναι πιο ανοιχτή και πιο γενναιόδωρη για να χρηματοδοτεί μια κινητική έρευνα βασισμένη στον…Όμηρο.

Η ομάδα  rootlessroot, αντιθέτως,  ιδρύθηκε στην Αθήνα. Η Λίντα Καπετανέα  και  ο Γιόζεφ Φρούτσεκ είχαν την ανάγκη η ομάδα να ιδρυθεί στην Ελλάδα έξω από το κέντρο της Ευρώπης έξω από το κέντρο του χορού, στην περιφέρεια, παρόλο που εκείνη την εποχή  ζούσανε και οι δυο στις Βρυξέλλες, συνεργάζονταν με τα μεγάλα ονόματα της Φλαμανδικής σκηνής και είχαν μεγάλη υποστήριξη.

Η ομάδα έχει δημιουργήσει 4 έργα στην Ελλάδα και αλλα 8 στο εξωτερικό, που έχουν παιχθεί στα μεγαλύτερα και τα περισσότερα φεστιβάλ παγκοσμίως,  και δυστυχώς δεν έχουν τα χρήματα να φέρουν αυτά τα έργα στην Ελλάδα. Αυτή η παραδοξότητα είναι χαρακτηριστική, δημιουργεί μια έντονη αίσθηση αποκλεισμού, μοιάζει με το πολυτελές αυτοκίνητο, φτηνό στην χώρα παραγωγής του, που  αναγκάζεσαι να το αφήσεις στα σύνορα γιατί στη χώρα σου δεν έχεις άδεια κυκλοφορίας.

Το παράδειγμα της κινητικότητας το ακολουθούν πάντως όλο και περισσότερες ομάδες. Χαρακτηριστική περίπτωση η νέα ομάδα “ελεύθερη πτώση” (Χριστίνα Μερτζάνη-Ευάγγελος Πουλίνας)  που ταξιδεύει μόνο εκτός Ελλάδας με το ντουέτεο Μεταμόρφωση και έχει ήδη παρουσιαστεί σε δεκάδες θέατρα στην Ευρώπη. Η Μαριέλα Νέστορα έχει ξεκινήσει μια έρευνα στην κίνηση του χορού, τόσο δίνοντας σεμινάρια όσο και σε συνεργασία με τοπικούς καλλιτέχνες και εδώ και δύο χρόνια βρίσκεται πάντα εντός και εκτός Ελλάδας ακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις.

Η Ίρις Κάραγιαν με το εξαιρετικό νρουέτο Μητέρες έκανε αίσθηση σε πολλά φεστιβάλ του εξωτερικού, ξεκινώντας μια δεύτερη καριέρα για την παράστασή της. Ο Γιάννης Μανταφούνης, η Γιώτα Καλλιμάνη, η Μαριάννα Καβαλιεράτου μοιράζονται το χρόνο τους σε δύο πατρίδες για να μπορούν να αναλλάσουν τις δυνατότητες έρευνας, παραγωγής και καλλιτεχνικής επιβίωσης. Και η λίστα μεγαλώνει…

Η κίνηση των Ελληνών καλλιτεχνών προς τα έξω δίνει σε κάποιες περιπτώσεις μια δυναμική που χαρακτηρίζει την ελληνική νοοτροπία. Δεν θα την ονομάσω “κανείς προφήτης στον τόπο του”, αλλά θα μιλήσω μεθοδικά. Στο εξωτερικό δίνονται καλύτερες προϋποθέσεις εργασίας, συνεργατών και παραγωγής. Φαίνεται λογικό να ετοιμάσεις εκεί ένα πολιτιστικό προϊόν και να το φέρεις στην χώρα σου. Παρ’ όλ’ αυτά το προϊόν θα θεωρείται εισαγόμενο. Θα θεωρήσουμε εκ των προτέρων ότι η ποιότητά του είναι καλύτερη και θα κατοχυρωθεί ως προϊόν της χώρας από όπου κατασκευάστηκε.

Ας μην γκρινιάζουμε πάντως για τις πρώτες ύλες. Ο χορός είναι ένα παράδειγμα πρώτης ύλης χρυσού στην Ελλάδα και αποδεικνύεται από τα χρυσά εισαγόμενα προϊόντα που αγοράζουμε τελικά από το εξωτερικό.

«Δανείζομαι την ιστορία σας για να εξαφανίσω τα σύνορα των ολοκληρωμένων πολιτισμών και να υψώσω τη φωνή μου μέσα από οριακές πράξεις που με καθιστούν υπεύθυνο της απόφασης να ταξιδέψω. Αποφάσισα να πλανηθώ στον κόσμο της απώλειας και της διάκρισης έτσι ώστε να αποταμιεύσω ένα μικρό έστω μερίδιο αποζημιώσης από τον λαχνό που τραβήξε ο καταρραμένος πολιτισμός μου. Δεν πειράζει. Χώρεσα. Χώρεσα στους νόμους σας, άπλωσα όνειρα στους δρόμους σας, έστησα το νοικοκυριό μου στις συνειδήσεις σας και μοιράστηκα την ιστορία σας για να μπορώ να διηγηθώ το παραμύθι αύριο στη δική μου γλώσσα.» Oμάδα Χορού Αερίτες