Σε όσους δεν γνωρίζουν το έργο σας, μπορείτε να εξηγήσετε με απλά λόγια περί τίνος πρόκειται η άσκηση «Γαλανά Μάτια-Καστανά Μάτια»;
Αυτό που κάνω σε μικρές ομάδες ανθρώπων είναι να τις χωρίζω σε δύο μικρότερες ομάδες με βάση χαρακτηριστικά για τα οποία τα μέλη τους δεν έχουν κανένα έλεγχο και ευθύνη. Βαφτίζω τους μεν ανώτερους και τους άλλους κατώτερους και τους συμπεριφέρομαι σαν όλα όσα λέω αυθαίρετα για εκείνους να είναι η απόλυτη αλήθεια. Όταν δεν καταφέρνουν να σταθούν αντάξιοι των προσδοκιών μου, τους λέω ότι γι’ αυτό φταίνε οι ίδιοι και όχι ο τρόπος με τους οποίους τους συμπεριφέρομαι. Στο τέλος της άσκησης φτάνουν να κατανοούν τι μπορεί να νιώθουν όλοι όσοι έχασαν θεμελιώδη δικαιώματά ή ακόμη και τη ζωή τους εξαιτίας όσων κάνει σήμερα ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, που δεν απέχουν και πολύ απ’ όσα η ανθρωπότητα παρακολούθησε τον Χίτλερ να κάνει σε ολόκληρους λαούς. Σήμερα στις ΗΠΑ και όχι μόνο χωρίζουμε τον κόσμο σε ομάδες ανάλογα με σωματικά ή θρησκευτικά χαρακτηριστικά και επιλέγουμε να συμπεριφερόμαστε βάναυσα σε συγκεκριμένους ανθρώπους στη βάση των πραγμάτων που εμείς λέμε γι’ αυτούς, στη βάση των χαρακτηριστικών που υποτίθεται ότι έχουν ενώ η αλήθεια είναι ότι εμείς τους τα αποδίδουμε. Είναι σοκαριστικό να βλέπεις την ιστορία της Ευρώπης της δεκαετίας του ’30 να επαναλαμβάνεται στις ΗΠΑ το 2020. Είναι απόλυτα τρομακτικό.
Είστε λοιπόν βέβαιη ότι η κατάσταση όσον αφορά την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει επιδεινωθεί στα χρόνια της προεδρίας Τραμπ.
Φυσικά! Ναι, οπωσδήποτε μπορείς να το πεις αυτό! Το υπογράφω! Αυτή η χώρα έχει κάνει μεγάλα βήματα προς τα πίσω με τον Τραμπ στο Λευκό Οίκο. Ο ρατσισμός, ο σεξισμός, η ομοφοβία είναι σε πολύ μεγαλύτερη έξαρση τώρα σε σχέση με το πώς ήταν πριν από 4 χρόνια. Είμαστε η ζωντανή απόδειξη του πόσο γρήγορα μπορούν να πάνε τα πράγματα προς τη λάθος κατεύθυνση όταν μια χώρα έχει τον λάθος ηγέτη.
Ποιες ήταν οι πρώτες σας σκέψεις όταν πληροφορηθήκατε τον φόνο του Τζορτζ Φλόιντ;
Τα καταφέραμε πάλι! Τι άλλο θα μπορούσα να σκεφτώ; Είναι κάτι που συμβαίνει επί 250 χρόνια σε αυτή τη χώρα και δεν βάζουμε μυαλό, συνεχίζουμε να το κάνουμε. Όμως το ξεχωριστό χαρακτηριστικό στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι ότι βλέπουμε αυτό που συνέβη ξανά και ξανά στις ειδήσεις, γιατί κάποιος βιντεοσκόπησε το φόνο του Τζορτζ Φλόιντ. Αυτό από τη μία είναι καλό γιατί ελπίζει κανείς το αδιάσειστο οπτικό υλικό να οδηγήσει σε καταδίκη των δολοφόνων του. Από την άλλη πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα δίκτυα προβάλλουν το βίντεο ξανά και ξανά και ξανά και αυτό που επιτυγχάνεται είναι να τραυματίζονται μικρά, μαύρα αγόρια και οι μητέρες τους. Γιατί το βίντεο λέει σε αυτές τις γυναίκες ότι το ίδιο θα συμβεί στους γιους σας αν παραφερθεί και κάνει κάποιο λάθος. Μην ξεχνάτε ότι μερικές μέρες μετά η ιστορία επαναλήφθηκε. Δύο λευκοί αστυνομικοί προσπάθησαν να βάλουν στο περιπολικό έναν μαύρο άντρα ονόματι Ρεϊσάρντ Μπρουκς, εκείνος τους ξέφυγε, άρπαξε το όπλο του ενός και αντί να το χρησιμοποιήσει, άρχισε να τρέχει μακριά για να μην βρει κανέναν τους μεγαλύτερο κακό. Σκεφτείτε τι θα μπορούσε να είχε γίνει. Ο μαύρος άντρας είχε την ευκαιρία να βλάψει τους δύο λευκούς αστυνομικούς, άλλα έτρεξε μακριά. Κι όλοι ξέρουμε τι συνέβη μετά.
Θα ήθελα να σχολιάσετε την άποψη σύμφωνα με την οποία το κίνημα Black Lives Matter δεν θα πετύχει ποτέ το στόχο του γιατί ξεκινά από λάθος αφετηρία. Ότι το σωστό είναι να βροντοφωνάζουμε: All Lives Matter.
Ω ναι, αυτό κάνουν οι λευκοί, λένε ότι όλες οι ζωές έχουν σημασία. «Γιατί μιλάμε μόνο για τις ζωές των μαύρων; Τι θα γίνει με τη δική μου ζωή;» Έτσι δε λένε; Ακόμη όμως κι αν οι μαύροι προσαρμόζαν το σύνθημα, αν για παράδειγμα το έκαναν «Black Lives Matter, Too», οι λευκοί θα είχαν παράπονα. Δεν μπορείς να ευχαριστήσεις με τίποτα τους λευκούς. Σε αυτή τη χώρα, αν κάποιος βγει και πει ότι καταπατώνται τα δικαιώματα ορισμένων ανθρώπων, οι λευκοί εξεγείρονται. Και ξέρετε γιατί; Γιατί αρνούνται να πιστέψουν ότι μόνο το 25% του πληθυσμού της Γης είναι «λευκοί». Το υπόλοιπο 75% δεν εμπίπτει στην κατηγορία «λευκός». Επίσης αρνούνται να πιστέψουν ότι στις ΗΠΑ δεν υπάρχουν λευκοί άνθρωποι, είμαστε όλοι αποχρώσεις του καφέ, είτε θέλει κάποιος να το πιστέψει, είτε όχι. Μπορείς να δεις τη μπλούζα που φοράω; Τι χρώμα είναι;
Είναι κατάλευκη.
Όπως βλέπεις η μπλούζα και το δέρμα μου δεν έχουν το ίδιο χρώμα, πολύ απλά γιατί το δέρμα μου δεν είναι λευκό ενώ η μπλούζα μου είναι. Έχει έρθει επιτέλους η ώρα να ξεπεράσουμε την «ορθότητα της λευκότητας» (rightness of whiteness), μέχρι τέλος πάντων να βρεθεί στον πλανήτη κάποιος άνθρωπος που να είναι πράγματι λευκός! Παρεμπιπτόντως, αν ταξιδέψετε στην Τανζανία θα δείτε ότι εκεί, περισσότεροι άνθρωποι από οπουδήποτε αλλού, είναι αλμπίνοι, γιατί το σώμα τους δεν παράγει αρκετή μελανίνη. Οι αλμπίνοι στην Τανζανία περνάνε τα πάνδεινα. Πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να αναφερόμαστε σε ανθρώπους ως λευκούς ή μαύρους, είμαστε όλοι αποχρώσεις του καφέ. Όποιος ψάξει σε ένα λεξικό, θα δει ότι υπάρχουν περίπου 100 συνώνυμα της λέξης καφέ. Είναι προτιμότερο να ξεκινήσουμε να χρησιμοποιούμε αυτά, αντί να λέμε «λευκός». Ελπίζω να έγινα σαφής.
«Αν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και ο Μάλκολμ Χ προλάβαιναν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, θα άλλαζαν δραστικά την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα αυτής της χώρας. Γι’ αυτό έπρεπε και οι δύο να πεθάνουν, μην αμφιβάλλετε ούτε στιγμή γι’ αυτό. Δεν ήταν απλά δύο δολοφονίες που έκαναν «απλοί» εκτελεστές. Ήταν το αποτέλεσμα της συντονισμένης προσπάθειας ενός συστήματος που δεν μπορούσε να αντέξει το ενδεχόμενο μιας τόσο μεγάλης αλλαγής.»
Πώς μπορεί να καταρριφθεί ο μύθος του αντίστροφου ρατσισμού (reverse racism) που βαυκαλίζονται ορισμένοι λευκοί;
Μόνο αν όλοι όσοι αυτοαποκαλούνται λευκοί καταλάβουν ότι δεν είναι λευκοί. Εσύ δεν είσαι λευκός. Ούτε εγώ είμαι. Όταν πεθάνω και θα με έχουν ξαπλωμένη στο φέρετρο, όλο μου το αίμα θα συγκεντρωθεί στην πλάτη μου υπακούοντας στο νόμο της βαρύτητας και ίσως τότε το χρώμα του δέρματος μου να μοιάζει με το χρώμα του μαρμάρου που χρησιμοποιούν στα αγάλματα. Μέχρι να πεθάνω όμως θα είμαι μια απόχρωση του καφέ. Μα είμαστε εντελώς γελοίοι οι «λευκοί»; Τι θέλουμε δηλαδή; Να μοιάζουμε με νεκρούς; Ας μην ανησυχούμε, αργά ή γρήγορα θα συμβεί.
Ο γιος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ μου είπε ότι το πρόβλημα σήμερα στις ΗΠΑ δεν είναι ότι υπάρχουν περισσότεροι ρατσιστές σε σχέση με το παρελθόν, αλλά ότι οι ρατσιστές ακούγονται περισσότερο γιατί επαναλαμβάνουν αυτά που λέει ο πρόεδρος της χώρας, νιώθουν δηλαδή πιο άνετα να εκδηλώσουν το μίσος τους. Συμφωνείτε;
Απ’ όποια σκοπιά και να το εξετάσει κανείς, η χώρα βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση εξαιτίας αυτού που κατοικεί στον λευκό οίκο. Βλέπετε ότι προτιμώ να χρησιμοποιώ τη λέξη κάτοικος (resident). Διστάζω να τον αποκαλέσω πρόεδρο. Είναι μία λέξη που δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε για κάποιον που κάνει ό,τι κάνει και έχει τόσο λίγες γνώσεις όσο αυτός. Δεν είναι ο αρχιστράτηγός μας (commander in chief). Είναι ο αρχιαπατεώνας μας (cheater in chief). Στο σχολείο μας μαθαίνουν ότι ο Τζορτζ Ουάσιγκτον δεν έλεγε ποτέ ψέματα. Στο μέλλον ελπίζω τα παιδιά να μάθουν ότι ο Τραμπ δεν είπε ποτέ του την αλήθεια.
Είναι όμως γεγονός ότι ακόμη και κάποιος σαν τον Μπαράκ Ομπάμα δεν κατάφερε να κάνει αρκετά στην κατεύθυνση της εξάλειψης των φυλετικών διακρίσεων.
Με τον Μιτς Μακόνελ στη θέση του Ηγέτη της Γερουσίας, τι περισσότερο θα μπορούσε να κάνει; Ο Μακόνελ προσπάθησε να αποτρέψει την εκλογή του Ομπάμα. Ευτυχώς δεν τα κατάφερε, όμως μετά ορκίστηκε ότι δεν θα του επέτρεπε να πετύχει τίποτα. Πολέμησε τον Ομπάμα σε κάθε του βήμα. Μετά είπε ότι δεν θα επέτρεπε την επανεκλογή του. Ο Ομπάμα όμως επανεκλέχθηκε. Οπότε ο Μακόνελ τον πολέμησε ξανά σε κάθε του βήμα. Ως λαός κάναμε ένα πολύ μεγάλο λάθος. Στις εκλογές της Γερουσίας θα έπρεπε να τον είχαμε διώξει. Αν είχε συμβεί αυτό, ο Ομπάμα θα μπορούσε να κάνει τις τομές που ήθελε να κάνει. Και φυσικά πρέπει να θυμόμαστε ότι ανέλαβε την εξουσία σε μια περίοδο μεγάλης ύφεσης. Έκανε ό,τι έπρεπε να κάνει για να μας βγάλει από εκείνη τη μαύρη τρύπα και, μην αυταπατάστε, κανείς ρεπουμπλικανός δεν θα του δώσει ποτέ τα εύσημα για αυτό, γιατί ένας μαύρος εξ ορισμού δεν πρέπει να κάνει καλύτερη δουλειά από τον λευκό προκάτοχό του.
«Κανείς δεν γεννιέται ρατσιστής. Το πρόβλημα όμως ξεκινάει πριν καν βγεις από την κοιλιά της μάνας σου. Αν δεν είσαι “λευκός” το σύστημα σε πολεμάει μόλις γεννηθείς και δεν σταματάει παρά μόνο όταν πεθάνεις.»
Κανείς δεν γεννιέται μισαλλόδοξος και ρατσιστής, σωστά; Πώς καταλήγει όμως έτσι; Και τι μπορεί να κάνει ώστε να αποτρέψει αυτή τη νοσηρή εξέλιξη του εαυτού του;
Πράγματι, κανείς δεν γεννιέται ρατσιστής. Το πρόβλημα όμως ξεκινάει πριν καν βγεις από την κοιλιά της μάνας σου. Ξέρω πολλές περιπτώσεις γυναικών που επειδή πιστεύουν ότι είναι λευκές, απαιτούν καλύτερη αντιμετώπιση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και στη γέννα από τις υπόλοιπες. Αν δεν είσαι «λευκός» το σύστημα σε πολεμάει μόλις γεννηθείς και δεν σταματάει παρά μόνο όταν πεθάνεις. Ο ρατσισμός διδάσκεται σε καθημερινή βάση στα σχολεία αυτής της χώρας. Ένα απλό παράδειγμα θα αναφέρω: όλοι έχουμε δει τους χάρτες του Μερκάτορ, στους οποίους η Γροιλανδία απεικονίζεται τεράστια. Στα ψιλά γράμματα αναγράφεται ότι η Νότια Αμερική είναι εννιά φορές μεγαλύτερη από τη Γροιλανδία. Προφανώς πολλοί δάσκαλοι δεν το διαβάζουν καν αυτό, είναι ένα σημαντικό κομμάτι γνώσης που δεν μεταδίδουν στους μαθητές τους. Οπότε τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας στο μυαλό τους ότι η Γροιλανδία είναι θεόρατη σε σχέση με τη μικρή, φτωχή, νότια Αμερική. Οι ίδιοι οι χάρτες του πλανήτη δηλαδή που χρησιμοποιούνται στα σχολεία είναι φορείς ρατσιστικών μηνυμάτων. Κάποιοι μου λένε ότι υπερβάλλω, ότι είναι απλά ένας χάρτης. Όχι! Θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται οι χάρτες Gall-Peters, στους οποίους τα σχήματα των ηπείρων φαντάζουν παραμορφωμένα, οι αναλογίες όμως είναι σωστές.
Πρέπει να αλλάξει το εκπαιδευτικό σύστημα σε αυτή τη χώρα. Και πρέπει να αλλάξει η χριστιανική θρησκεία, να σταματήσουμε να βλέπουμε τον Χριστό ως ένα λευκό, γαλανομάτη άντρα με καστανά μαλλιά. Ως εδώ. Η ίδια η Βίβλος λέει ότι είχε μαύρα, κατσαρά μαλλιά και πόδια στο χρώμα του μπρούντζου. Πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να διδάσκουμε τον ρατσισμό σε κάθε μικρή ή μεγάλη έκφανση της ζωής.
Μπορεί να αλλάξει κάποιος με βαθιά ριζωμένες ρατσιστικές αντιλήψεις; Μπορείς να διδάξεις νέα κόλπα σε ένα γέρικο σκυλί;
Ναι και θα αναφέρω ένα απλό παράδειγμα: Ο πατέρας μου ήταν 59 ετών όταν του έδειξα την πρώτη μαγνητοσκόπηση της άσκησης «Γαλανά Μάτια-Καστανά Μάτια» στο σχολείο που εργαζόμουν τότε. Όταν τελείωσε, αυτός ο βαρύς και ασήκωτος Αμερικανός, έβγαλε το κόκκινο φουλάρι του από την κωλότσεπη, φύσηξε τη μύτη, σκούπισε τα μάτια του και μου είπε: «Μακάρι κάποιος να μου τα είχε διδάξει αυτά όταν ήμουν 9 ετών». Έμαθε δηλαδή έστω και σε μεγάλη ηλικία ότι δεν επιτρέπεται να συμπεριφέρεσαι άδικα στους ανθρώπους εξαιτίας της δικής σου άγνοιας για το χρώμα του δέρματός τους. Είδε το βίντεο και άλλαξε. Από τότε άρχισε να αντιδρά όταν για παράδειγμα οι άνθρωποι γύρω του έλεγαν ρατσιστικά αστεία. Τους μάλωνε ή σηκωνόταν κι έφευγε. Δεν το ανεχόταν πια. Άλλαξε ο τρόπος που έβλεπε τον κόσμο. Άρα ναι, μπορείς να μάθεις σε ένα γέρικο σκυλί νέα κόλπα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία.
Μιας και εφαρμόσατε για πρώτη φορά την περίφημη άσκησή σας αμέσως μετά τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ, πιστεύετε ότι τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά σήμερα στις ΗΠΑ αν δεν είχε κοπεί το νήμα της ζωής του το απόγευμα της 4ης Απριλίου του 1968;
Ω ναι! Προτείνω σε όλους να διαβάσουν το βιβλίο Martin & Malcolm & America: A Dream or a Nightmare. Αν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και ο Μάλκολμ Χ προλάβαιναν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, θα άλλαζαν δραστικά την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα αυτής της χώρας. Γι’ αυτό έπρεπε και οι δύο να πεθάνουν, μην αμφιβάλλετε ούτε στιγμή γι’ αυτό. Δεν ήταν απλά δύο δολοφονίες που έκαναν «απλοί» εκτελεστές. Ήταν το αποτέλεσμα της συντονισμένης προσπάθειας ενός συστήματος που δεν μπορούσε να αντέξει το ενδεχόμενο μιας τόσο μεγάλης αλλαγής.
«Πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να αναφερόμαστε σε ανθρώπους ως λευκούς ή μαύρους, είμαστε όλοι αποχρώσεις του καφέ.»
Είστε αισιόδοξη ότι κάποια στιγμή θα καταλάβουμε οι άνθρωποι ότι δεν υπάρχουν πολλές φυλές, αλλά μόνο μία, η ανθρώπινη;
Πρέπει να είμαι αισιόδοξη γιατί πρέπει να επικρατήσει αυτή η ιδέα. Αν δεν επικρατήσει, θα χαθεί το ανθρώπινο είδος. Υπάρχει μόνο μία φυλή στον πλανήτη, και αυτή είναι η ανθρώπινη. Πρέπει να μπολιαστούν με αυτή την ιδέα οι καρδιές και τα μυαλά όλων των ανθρώπων. Όσο για τις ΗΠΑ, αν δεν καταστρέψουμε το μύθο των φυλών, θα βρούμε μπροστά μας μεγάλους μπελάδες. Ήδη είναι μεγάλοι οι μπελάδες μας! Οδεύουμε ολοταχώς στο γκρεμό. Αν δεν κάνουμε το σωστό τον Νοέμβριο, θα μπορούσε πολύ εύκολα να χαθεί κάθε έννοια δημοκρατίας από τη χώρα.
Είναι νωρίς για να κάνετε μια πρόβλεψη σχετικά με τις επόμενες προεδρικές εκλογές;
Ίσως να μην ξαναβγεί ο Τραμπ αν όλοι όσοι είναι εκεί έξω και διαδηλώνουν στους δρόμους κάνουν αυτό που πρέπει. Και αν οι αντιπρόσωποι του λαού στο Κολέγιο των Εκλεκτόρων κάνουν φέτος αυτό για το οποίο ο θεσμός υπάρχει στο σύνταγμα της χώρας, που είναι η αποτροπή του να γίνει πρόεδρος όποιος είναι ακατάλληλος γι’ αυτή τη δουλειά. Σε τέσσερις Πολιτείες οι αντιπρόσωποι αγνόησαν το σύνταγμα, αυτός είναι ο μόνος λόγος που έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ ο «πώς-τον-λένε». Μερικές φορές δεν θέλω καν να λέω το όνομα του, μου θυμίζει τα οπίσθια μοσχαριού (σ.σ. λογοπαίγνιο με τις λέξεις Trump και ramp, το κομμάτι του μοσχαριού που βρίσκεται στα οπίσθιά του και στα ελληνικά λέγεται κιλότο)
Δεν τρέφετε το παραμικρό ίχνος συμπάθειας για τον 45ο Πρόεδρο των ΗΠΑ;
Φυσικά και όχι! Δεν έχει καμία δουλειά να βρίσκεται σε αυτή τη θέση. Δεν έχει καμία ικανότητα. Δεν έχει γνώσεις. Δεν ξέρει τίποτα από ιστορία. Δεν ξέρει τίποτα ούτε καν από γεωγραφία. Κάποια στιγμή τηλεφώνησε στον κυβερνήτη του Πουέρτο Ρίκο και του είπε: «Έχω μιλήσει με τον Πρόεδρό σας, θα κάνουμε μερικές σημαντικές αλλαγές». Και ο Κυβερνήτης του απάντησε: «Κύριε Τραμπ, εσείς είστε ο Πρόεδρός μας». Χρειάζεται να προσθέσω κάτι άλλο;
