Η πρωτοπόρος Ιταλίδα παιδαγωγός, φιλόσοφος και γιατρός, Maria Montessori, η οποία έφερε την αλλαγή στην κουλτούρα της εκπαίδευσης, είχε πει στο παρελθόν «Αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που το διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει». Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε αυτή η αλλαγή και στροφή στη βιωματική μάθηση να αφορά όλες τις ηλικίες, και τη μη τυπική εκπαίδευση, αλλά και τη δια βίου μάθηση. Αυτή τη στροφή προς τις βιωματικές εκπαιδευτικές μεθόδους ένας φορέας την έχει απροσδόκητα αγκαλιάσει. Αυτός είναι το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και συγκεκριμένα, το Learn Inn ΕΚΠΑ.
«Το Learn Inn ΕΚΠΑ πάνω στην ιδέα της εμψύχωσης βασίστηκε και δημιουργήθηκε», λέει η Ηρώ Ποταμούση, Υπεύθυνη Γενικής Διαχείρισης του Learn Inn Ε.Κ.Π.Α. και Εκπαιδεύτρια του Προγράμματος Εκπαίδευσης στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων. «Στο Learn Inn, το μότο μας είναι «πώς οι ιδέες γίνονται πράξη». Πως με μια μέθοδο, μπορείς να βρεις το πλαίσιο και τη δομή». Το Μοριοδοτούμενο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων έχει ως σκοπό όσα άτομα ολοκληρώνουν τις σπουδές να μπορούν να εργάζονται με ομάδες, να συνεργάζονται ως ομάδα και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά ομάδες οποιασδήποτε ηλικιακής ομάδας και σε οποιοδήποτε πλαίσιο (εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, ειδική αγωγή, κοινωνική παρέμβαση σε ευπαθείς ομάδες, πολιτιστικά και κοινωνικά κέντρα ιδιωτικά, δημοτικά και δημόσια, φροντιστήρια, εταιρίες, κ.ά.). Συνδυάζοντας άμεσα τη θεωρία με την πρακτική εφαρμογή, δημιουργείται το κατάλληλο πλαίσιο προσωπικής ανάπτυξης, αλλά και συνεξέλιξης ολόκληρης της ομάδας με βιωματικό τρόπο.
Ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης, Επιστημονικός και Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του Προγράμματος και Αναπληρωτής Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α., σχολιάζει πως η εμψύχωση είναι «μια ικανότητα απαραίτητη στο χώρο που εργάζεσαι και συνεργάζεσαι με άλλους». Στο παρελθόν, δεν γινόταν κατανοητή η αξία αυτής της προσέγγισης και όπως τονίζει η Ηρώ Ποταμούση «υπήρχε η άποψη ότι εμείς κάνουμε παιχνίδια, ακριβώς επειδή η κλασική εκπαίδευση απαιτεί ακόμη το να περνάς δύσκολα και να πιέζεσαι πολύ».
Όπως είχε πει ο Λεβ Βιγκότσκι, σημειώνει ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης, μόνο όταν παίζεις, διαπιστώνεις ότι αυτό που ήξερες κι αυτό που είχες κάνει μέχρι τώρα δεν είναι το ίδιο. «Θυμάμαι μία εκπαιδευόμενη που καθόταν απέναντί μου στον πρώτο αναστοχασμό, μετά το πρώτο εργαστήριο, η οποία είναι θεατρολόγος και είχε πει: “Τώρα, όλα αποκτούν νόημα”».
Ο ορισμός της εμψύχωσης βρίσκεται πιο κοντά στην έννοια του facilitation, της διευκόλυνσης, εξηγεί η Ηρώ Ποταμούση. «Ιδανικά, ένας εμψυχωτής θα ήθελε να δώσει το πλαίσιο σε μια ομάδα, να τη βοηθήσει να εξελιχθεί και να αυτονομηθεί, να χειραφετηθεί. Η διαφορά με την ενδυνάμωση έχει να κάνει με τις δεξιότητες, τις οποίες ενδυναμώνεις πρώτα στον εαυτό σου. Όσον αφορά ομάδες που είναι πιθανότατα ευπαθείς, τότε πέρα από την εμψύχωση χρειάζεσαι και ενδυνάμωση», συμπληρώνει. «Να αποκτήσουν φωνή και λόγο» συνεχίζει ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης. «Ουσιαστικά, έχει έναν κοινωνικό σκοπό η ενδυνάμωση. Απευθυνόμαστε σε ευπαθείς κι ευάλωτες ομάδες, αλλά και στην ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού σε σχέση με αυτές. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι επιμόρφωση μιας ομάδας εκπαιδευτικών σε σχέση με το προσφυγικό».
Το Μοριοδοτούμενο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων τρέχει εδώ και τρία χρόνια, με περιορισμένο αριθμό θέσεων, 40 άτομα ανά τμήμα στο σύνολο που χωρίζονται στην διά ζώσης ομάδα και την εξ αποστάσεως. Διαρκεί 9 μήνες και απαρτίζεται από 14 ενότητες. «Οι πρώτες 4 είναι η βάση που αποτελεί τη μεθοδολογία. Κάθε επόμενη ενότητα είναι μια βουτιά στο “Εμψύχωση και…”», λέει η Ηρώ Ποταμούση. Για παράδειγμα, «Εμψύχωση και ειδική αγωγή», «Εμψύχωση και ευπαθείς ομάδες», «Εμψύχωση και Διαπολιτισμική Αγωγή» που αναφέρονται σε ομάδες σε διαφορετικά περιβάλλοντα. «Κάθε ενότητα έχει ένα κομμάτι θεωρητικού υλικού, με απλό διάβασμα και βιντεο-μαθήματα, αλλά σου προτείνουμε και ενδεικτική βιβλιογραφία και άρθρα. Μπορείς να μελετήσεις σε διάφορα επίπεδα και βάθη, στον δικό σου χρόνο. Μπορείς να επιλέξεις είτε τα διά ζώσης μαθήματα, ανά δύο-τρεις εβδομάδες, τα Σάββατα, είτε online, τις Κυριακές που είναι πάλι βιωματικό εργαστήρι, με διαφορετικές τεχνικές», συνεχίζει η Ηρώ Ποταμούση.
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα δίνεται βαρύτητα σε ομάδες όλων των ηλικιών, ενώ πολλές εφαρμογές υπάρχουν και στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ειδικά στην υποδοχή των προσφύγων, «γιατί είναι ένα μεγάλο θέμα που μας αφορά, για αυτό το έχουμε και ξεχωριστή ενότητα», συμπληρώνει ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης. «Το κομμάτι των ανισοτήτων είναι ένα μεγάλο ζήτημα, για αυτό διατρέχει και τέσσερις ολόκληρες ενότητες. Επιπλέον, χρησιμοποιούμε διάφορα μέσα, όπως είναι οι τέχνες, η τεχνολογία πληροφορικής και επικοινωνίας». Όπως λέει και η Ηρώ Ποταμούση, «η φιλοσοφία της εμψύχωσης είναι βασισμένη πάνω στις αρχές του σεβασμού, του να δίνει χώρο ο ένας στον άλλο και την διαχείριση των ανισοτήτων, στη δημοκρατική εκπαίδευση και την ενεργή ακρόαση. Όλες αυτές είναι ήπιες δεξιότητες και αποτελούν ζητούμενο πλέον. Η βιωματική μέθοδος και η ενδυνάμωση κι εμψύχωση ομάδων από μόνες τους φέρνουν την κατάργηση των στερεοτύπων σε προσωπικό επίπεδο, καθώς ενισχύεται η αντίληψη της ομάδας και η προώθηση του θετικού κλίματος».
Πώς ξεκίνησε όμως όλο αυτό; «Οι δυο μας συναντηθήκαμε το 2015, στα πλαίσια ενός μαθήματος επιλογής που έκανε ο Μάριος στο Πανεπιστήμιο, ο οποίος είχε κάνει ήδη ομάδα με τους φοιτητές του κι έκαναν ένα θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα», δηλώνει η Ηρώ Ποταμούση, η οποία μαζί με τον Μάριο Κουκουνάρα Λιάγκη ασχολούνται με θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα και είναι μέλη του Πανελλήνιου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. «Ο Μάριος είχε μια ιδέα και ήθελε ένα συνεργάτη με εστίαση στα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα». Έτσι ξεκίνησε η συνεργασία τους, η οποία κατά τον Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο του Προγράμματος, περιελάμβανε τις τακτικές συναντήσεις τους και «την εφαρμογή της εμψύχωσης, η οποία μετεξελίχθηκε σε πρόγραμμα σπουδών και μαθημάτων. Υπάρχει και ως ελεύθερα προσβάσιμο βιβλίο, για το πως δουλέψαμε την εμψύχωση αυτής της ομάδας, έτσι ώστε να καταφέρουμε να παράγουμε ένα προϊόν».
Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκε ένα θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα. «Το ερευνήσαμε, είδαμε τη μέθοδό του, την κάναμε βιβλίο», δήλωσε η Ηρώ Ποταμούση, συνεχίζοντας: «όλο αυτό που είχε δημιουργήσει ο Μάριος με τους φοιτητές ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον: περιείχε την έννοια της εμψύχωσης, της βιωματικής μάθησης και του θεάτρου και των παραστατικών τεχνών στην εκπαίδευση, αλλά και το πως μπορείς να βοηθήσεις τους φοιτητές να χρησιμοποιήσουν αυτήν την εργαλειοθήκη». Είχε έρθει η ώρα να αναδυθεί αυτός ο καινούργιος τομέας σπουδών και επαγγελματικής αποκατάστασης. «Άρχισε να έχει μια δυναμική, συνειδητοποιούσα όμως ότι υπάρχει έλλειψη θεωρίας και επιστημονικής βάσης στην Ελλάδα» συνέχισε η θεατροπαιδαγωγός. Οι δυο τους ήθελαν να μετεξελιχθεί σε κάτι επίσημο, ώστε να μπορούν οι φοιτητές να παίρνουν ένα πιστοποιητικό για την εκπαίδευση που έλαβαν.
Το πιο σημαντικό για αυτήν την εκπαιδευτική ομάδα, υπογραμμίζει ο Μάριος, είναι ότι σε εμψυχώνει προσωπικά, αλλά σου δίνει την αυτοπεποίθηση και τις ικανότητες που χρειάζεται για να μπορείς να εμψυχώσεις κι άλλους επαγγελματικά. «Με τον τρόπο που δουλεύουμε με την Ηρώ, εμψυχώνουμε μια ομάδα, η οποία μπορεί μετά να θριαμβεύσει, να κάνει τα πάντα. Αρκεί να τα βάλει στόχο και να βρει τη μέθοδο. Πρέπει όμως πρώτα τα άτομα να συμμετάσχουν τα ίδια στην ομάδα και να βιώσουν την εμπειρία αυτή κι αυτό είναι το διαφορετικό που έχει αυτό το πρόγραμμα. Αφού αναπτυχθεί το άτομο ως μέλος μιας ομάδας, τότε θα καταλάβει την αξία του να εμψυχώνεις μία ομάδα. Σου δίνει δηλαδή θεωρία, σου δίνει εφαρμογή, αλλά και προσωπική εμπειρία εμψύχωσης» συνεχίζει. «Όταν μιλάμε για την εκπαίδευση, ή την διαχείριση μιας ομάδας, ενός συλλόγου, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην επαγγελματική και προσωπική ανάπτυξη. Δηλαδή, επαγγελματικά αναπτύσσομαι ως εκπαιδεύτρια, όταν η αυτογνωσία μου είναι στο υψηλότερο επίπεδό της. Το ίδιο συμβαίνει και στο προσωπικό επίπεδο», προσθέτει η Ηρώ.
Από το 2018 που άλλαξε ο νόμος για το πως αναπτύσσονται τα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου, η Ηρώ και ο Μάριος έφτιαξαν το Πρόγραμμα Σπουδών και βρήκαν τους συνεργάτες τους, οι οποίοι δουλεύουν κι αυτοί βιωματικά κι εργαστηριακά. «Είμαστε δέκα εκπαιδευτές, ο καθένας με την εξειδίκευσή του. Στην ομάδα ανήκουν ο Άγγελος Βαλλιανάτος, ο Μάνος Παυλάκης, η Κλειώ Φανουράκη, η Ρίτσα Γώγολου, Η Σόνια Μολογούση, η Γκέλη Αρώνη, η Ντορέτα Αστέρη. και η Μαριάνθη Καρατζά. Το Learn Inn ΕΚΠΑ δεν είναι μόνο ΚΕΔΙΒΙΜ. Η εμψύχωση για εμάς έχει πρωτεύοντα ρόλο στην τυπική εκπαίδευση. Κι επειδή πάντα θέλαμε να συνδυάζουμε το μέλλον των ανθρώπων που θέλουν να γίνουν εμψυχωτές και να ενταχθούν εκεί επαγγελματικά, όχι μόνο να το χρησιμοποιήσουν στην ήδη υπάρχουσα δουλειά τους, δημιουργήσαμε αυτό το πρόγραμμα» αναφέρει ο Μάριος. Αυτό που θέλουν είναι οι άνθρωποι που παίρνουν το πτυχίο τους, να βρουν κατευθείαν μετά δουλειά. «Έτσι, κάναμε μια δομή παράλληλα για τα δημοτικά σχολεία, για τα γυμνάσια και τα λύκεια. Οργανώσαμε άλλες μικρές ομάδες και φτιάξαμε εκπαιδευτικά προγράμματα, στα οποία άρχισαν να εργάζονται οι απόφοιτοι της εμψύχωσης». Είναι η φιλοσοφία του προγράμματος εξ αρχής να υπάρχει ανταπόδοση με κάποιον τρόπο. «Η σύνδεση της εργασίας με την εμψύχωση είναι πρώτη φορά έντονη. Πολλές φορές λένε ότι είναι δεξιότητα το να εμψυχώνεις. Εμείς δεν το θεωρούμε μόνο δεξιότητα, αλλά και ικανότητα, η οποία έχει απόδοση, σου δίνει εργασία», δηλώνει εμφατικά ο Μάριος.
Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για μια επαναστατική μέθοδο εκπαίδευσης, η οποία υπόσχεται μετασχηματιστικές ιδιότητες. Πέρα από το γεγονός ότι στο τέλος, δεν υπάρχουν βαθμοί, αλλά ένα σύνολο δεικτών που πρέπει να καλυφθούν και γίνεται ανατροφοδότηση πάνω στο σύντομο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδίασαν οι εκπαιδευόμενες κι οι εκπαιδευόμενοι, υπάρχει μια διαφορά σε σχέση με άλλες εκπαιδευτικές μεθόδους. «Είμαστε επαναστατικοί σε αυτό, δεν δίνουμε έτοιμο υλικό και είναι ό,τι καλύτερο μπορείς να κάνεις για τους εκπαιδευόμενους. Υπάρχει το εκπαιδευτικό υλικό, απλά δεν δίνουμε έτοιμες τις τεχνικές. Εμείς τους ζητάμε να κρατήσουν αναστοχαστικό ημερολόγιο και να γράψουν αυτό που έμαθαν για να το αναπλαισιώσουν μετά στην πράξη, στο εργαστήριο» σχολιάζει ο Μάριος.
Επίσης, η εμψύχωση εμπεριέχει τη συνεξέλιξη, που σημαίνει ότι δεν σταματά ποτέ κι ο ίδιος ο εμψυχωτής ή η εμψυχώτρια να εξελίσσεται. «Είναι μέρος της ομάδας, σε αντίθεση με το δάσκαλο. Πολλές φορές συμπεριφέρεται ισότιμα σε σχέση με τα υπόλοιπα άτομα και αποτελεί απλά μια καλύτερη πηγή πληροφορίας», συμπληρώνει ο καθηγητής, στον οποίο αφού τελειώσει όλη η διαδικασία οι εκπαιδευόμενοι στέλνουν μηνύματα: «Αγαπημένε μου Μάριε, πόσο πολύ σε ευχαριστώ για αυτήν την εμπειρία. Είστε ό,τι καλύτερο έχω κάνει. Φεύγω καλύτερος άνθρωπος».
«Είναι τόση η αλλαγή που γίνεται μέσα τους!», δηλώνει με μια σπίθα στα μάτια ο Μάριος. «Δεν περνούσε από το μυαλό τους ότι αν μετά από κάθε συνάντησή μας διατηρήσουν αναστοχαστικό ημερολόγιο, θα καταλάβουν 100 φορές καλύτερα τον εαυτό τους και τους άλλους, καθώς και το πως λειτουργεί η γνώση και το μυαλό τους. Καταλαβαίνουν πως συντελείται ο μετασχηματισμός, ο οποίος στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι το πιο δύσκολο πράγμα. Είναι κάτι ανεκτίμητης αξίας. Για αυτό και μιλούν όλοι με τόσο πάθος για αυτό».
