Η Ναόμι Κλάιν στην Popaganda: Πώς θα Σωθεί ο Πλανήτης Γη που Χάνεται στις Φλόγες;

Μπορείτε να μας δώσετε μια εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στις ΗΠΑ αυτή την περίοδο;
Είναι κάπως σαν να επικρατεί εμφυλιοπολεμικό ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες πλευρές. Η μισή χώρα πιστεύει ότι η εκλογική διαδικασία, αν και επεισοδιακή οδήγησε σε ένα ξεκάθαρο αποτέλεσμα, άρα τώρα είναι ο καιρός να περάσουμε στο επόμενο στάδιο, να γίνουν όσα γίνονται κάθε φορά που έχουμε εκλογή νέου προέδρου, οι συνεννοήσεις, τα ραντεβού, οι διεργασίες ώστε να είναι ομαλή η μετάβαση. Από την άλλη μεριά υπάρχει μία πολύ μεγάλη μερίδα κόσμου που επιμένει ότι οι εκλογές ήταν μία τεράστια απάτη. Αυτό που πιστεύουν δεν έχει κανένα νομικό έρεισμα, αλλά θα μπορούσαν να καταχραστούν την εξουσία τους σε επίπεδο πολιτειών και να επέμβουν στο τελικό εκλογικό αποτέλεσμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι ομοσπονδιακή συνταγματική δημοκρατία, το σύστημα της χώρας είναι τέτοιο που οι νομοθέτες της κάθε πολιτείας πρέπει να πιστοποιήσουν το κάθε αποτέλεσμα. Στις πολιτείες όπου τα ποσοστά των Μπάιντεν και Τραμπ είναι πολύ κοντά και οι Ρεπουμπλικάνοι ελέγχουν την πολιτειακή νομοθεσία, θα μπορούσαν να κάνουν κάτι που δεν θα σέβεται τη λαϊκή ετυμηγορία των πολιτών.

Θέλω να πιστεύω όμως ότι τελικά δεν θα πάρουν τέτοιο ρίσκο, ότι γιατί σέβονται τόσο πολύ τις αρχές τις δημοκρατίας, αλλά γιατί θα ήταν πάρα πολύ κακό για τις αγορές. Το χάος και η αβεβαιότητα θα κυριαρχούσαν για πολύ καιρό. Βρίσκονται ήδη υπό πίεση από τους μεγάλους δωρητές της καμπάνιας τους ώστε να επιτρέψουν μία ειρηνική μετάβαση στην επόμενη μέρα. Παρ’ όλα αυτά η ένταση ανάμεσα στις δύο αυτές διαφορετικές πλευρές της Αμερικής διαρκώς αυξάνεται. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για μία βαριά οπλισμένη χώρα, και η συντριπτική πλειοψηφία των όπλων βρίσκεται στα χέρια των ανθρώπων που αυτή τη στιγμή έχουν κηρύξει τον πόλεμο σε θεμελιώδεις αρχές της δημοκρατίας. Είναι μια νοσηρή κατάσταση που σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει και με την παραπληροφόρηση της οποίας γίνεται δέκτης ο λαός από μεγάλη μερίδα των μίντια και από την ομάδα του Τραμπ.

Πιστεύετε ότι υπάρχει πιθανότητα ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ να έρθει στο μέλλον αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη;
Με βάση όσα ξέρουμε ήδη για τον Τζο Μπάιντεν από την μακρά πολιτική του σταδιοδρομία, δεν νομίζω ότι θα ήταν διατεθειμένος να κινηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. Ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε η κυβέρνηση του Ομπάμα ήταν να αρνηθεί να κινηθεί νομικά εναντίον μελών της κυβέρνησης Μπους, που είχαν επιδοθεί σε βασανισμούς και άλλα εγκλήματα πολέμου. Στις ΗΠΑ λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη η πεποίθηση ότι η χώρα πρέπει πάση θυσία να προχωράει προς τα μπροστά, να μην κοιτάζουμε ποτέ πίσω, ένα σκεπτικό που ήταν πολύ έντονο όταν ήταν πρόεδρος ο Ομπάμα και αντιπρόεδρος ο Μπάιντεν. Η ομάδα που ο Μπάιντεν συγκεντρώνει γύρω του θυμίζει πολύ τα χρόνια του Ομπάμα, οπότε δεν νομίζω ότι ο Τραμπ θα αντιμετωπίσει τον κίνδυνο που αναφέρετε. Δεν αποκλείεται όμως να υπάρξουν διώξεις εναντίον του σε πολιτειακό επίπεδο, για παράδειγμα στη Νέα Υόρκη, αλλά ακόμη κι έτσι, με βάση όσα γνωρίζουμε για τους Δημοκρατικούς, δεν θεωρώ πολύ πιθανό να επιλέξουν αυτόν τον δρόμο. Μάλλον θα σκεφτούν ότι το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να πωρώσουν ακόμη περισσότερο τους υποστηρικτές του, οπότε θα προτιμήσουν να αποδεχτούν ότι στο όνομα της ειρήνης, δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη. Κατά τη γνώμη μου αυτό δεν ισχύει πάντα. O Τραμπ θα έπρεπε να έρθει αντιμέτωπος με τις συνέπειες των πράξεών του. Αυτό ναι, θα ήταν μια καλή βάση για να επουλωθούν τα τραύματα που υπέστη η χώρα εξαιτίας του.

Ακόμη κι αν δεν περάσει στην ιστορία ως ο χειρότερος πρόεδρος των ΗΠΑ, ποια πιστεύετε ότι υπήρξε η πιο μελανή πτυχή της προεδρίας του;
Από που να ξεκινήσω; Η διαχείριση της πανδημίας είναι εξωφρενική, ένας ξεκάθαρος πόλεμος στην αντικειμενική πραγματικότητα, και νομίζω ότι αυτή η πτυχή τον ξεχωρίζει από μία μεγάλη αλυσίδα αμερικανών προέδρων που έκαναν τρομερή ζημιά. Δεν μου αρέσει το αφήγημα που θέλει τον Τραμπ να είναι μία τόσο μεγάλη εξαίρεση στην πολιτική ιστορία των ΗΠΑ, κομμάτια της οποίας υπήρξαν πρόεδροι που είχαν σκλάβους ή διέπραξαν γενοκτονίες αυτοχθόνων ή ξεκίνησαν πολέμους που συνεχίζονται μέχρι σήμερα ή νομιμοποίησαν τα βασανιστήρια ή κανονικοποίησαν τη διαφθορά της εξουσίας από τους κολοσσούς της αγοράς με συμβόλαια δισεκατομμυρίων. Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος διεφθαρμένος αμερικανός πρόεδρος. Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που δεν σέβεται τους νόμους. Ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που έχει τα χέρια του βουτηγμένα στο αίμα.

Αυτό που ξεχωρίζει τον Τραμπ είναι η σχέση του με την πραγματικότητα. Στο παρελθόν είδαμε μέχρι και έναν μέτριο ηθοποιό, τον Ρόναλντ Ρήγκαν, να γίνεται πρόεδρος. Υπάρχει όμως κάτι ιδιαίτερα ανησυχητικό στο να είναι κάποιος σταρ ενός ριάλιτι σόου. Στον κόσμο της ριάλιτι τηλεόρασης, αντιμετωπίζεις την πραγματικότητα ως μια ωμή πρώτη ύλη που μπορείς να πλάσεις κατά βούληση. Υπήρχαν και στην κυβέρνηση Μπους ορισμένα στελέχη που διατυμπάνιζαν ότι μπορούσαν να κατασκευάσουν τη δική τους πραγματικότητα. Ο Τραμπ όμως είναι το αποκορύφωμα όσων πιστεύουν ότι η πραγματικότητα είναι κάτι αν όχι ανύπαρκτο, τότε κάτι που μπορούν να διαστρεβλώνουν κατά βούληση, χωρίς να τους περιορίζουν ούτε καν οι νόμοι της φυσικής και της χημείας. Η μοναδικότητα της προεδρίας Τραμπ έγκειται στο ότι τα προσωπικά του πιστεύω -ότι η πραγματικότητα είναι δική του για να κυριαρχεί επ’ αυτής κόντρα σε ό,τι θα έπρεπε να σέβεται- ήρθαν σε σύγκρουση με την αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα της πανδημίας, η αντιμετώπιση της οποίας, ας είμαστε ειλικρινείς, θα ήταν άθλος για οποιαδήποτε κυβέρνηση. Σε αυτή τη σύγκρουση, και στις φρικαλεότητες της κυβέρνησης του εξαιτίας της, νομίζω ότι θα επικεντρωθούν οι ιστορικοί του μέλλοντος.

«Η πανδημία επιτάχυνε την προϋπάρχουσα τάση να ζούμε τις ζωές μας μέσα από οθόνες. Είμαστε κάπως σαν το βάτραχο μέσα στο καυτό νερό, είναι η στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι δεν είναι ζωή αυτή. Νομίζω ότι με την πρώτη ευκαιρία θα διαφυλάξουμε σαν κόρη οφθαλμού την δυνατότητα να είμαστε μέσα σε κόσμο, σε θέατρα, σε συναυλίες, σε πολιτικές συγκεντρώσεις.» 

Στο τελευταίο σας βιβλίο, «Στις Φλόγες», μεταξύ άλλων επιχειρηματολογείτε σχετικά με το ότι δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να μιλάμε για αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αν συνεχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε αυτό το φλέγον ζήτημα ως κάτι έξω από το πλαίσιο της πολιτικής και συγκεκριμένα του καπιταλισμού.
Πράγματι και δεν νομίζω ότι έχει να κάνει απλώς με το ότι οι κυβερνήσεις είναι δέσμιες τεράστιων εταιρικών συμφερόντων, αλλά με την ιδέα ότι η επιτυχία μιας κυβέρνησης μετράται πρώτα και κύρια στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης. Προφανώς ο πιο εύκολος -ή ο πιο τεμπέλικος- τρόπος για να δώσεις ώθηση στην ανάπτυξη είναι απλά να δημιουργείς υποτιθέμενα ιδανικές συνθήκες για να παράξουν πλούτο οι εταιρίες. Μπορείς όμως να έχεις μία υγιή οικονομία που δεν αγνοεί επιδεικτικά την κλιματική κρίση, αλλά αυτό απαιτεί ένα επίπεδο δέσμευσης, διαχείρισης και επιμέλειας, στοιχείων δηλαδή που κατά τη γνώμη μου έχει αποδειχτεί επανειλημμένα ότι δεν είναι εφικτά μέσα στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού.

Επιπλέον, όπως είπα οι κυβερνήσεις δεν παίρνουν δραστικά μέτρα γιατί πιέζονται από τις πετρελαιοβιομηχανίες, αλλά δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας της αποτυχίας. Έχουν ούτως ή άλλως έλλειψη βούλησης να επιδοθούν σε μία νέου τύπου διαχείριση και σχεδιασμό της οικονομίας, να πάρουν την τολμηρή απόφαση να δώσουν προτεραιότητα σε συγκεκριμένα κομμάτια της οικονομίας έναντι άλλων, να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας σε τομείς που έχουν να κάνουν με την αποκατάσταση των δασών ή τον καθαρισμό των θαλασσών. Όλα αυτά απαιτούν μία διαφορετική νοοτροπία από αυτή που αποδεδειγμένα έχει παράξει επί τουλάχιστον δύο γενιές ηγετών, ο νεοφιλελευθερισμός.

Νομίζω λοιπόν ότι ακόμη και περιπτώσεις πολιτικών όπως ο Τζάστιν Τρουντό στον Καναδά ή ο Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία, που λένε όλα τα σωστά πράγματα σχετικά με την κλιματική κρίση, παραμένουν περιορισμένοι μέσα στο πλαίσιο των αρχών του νεοφιλελευθερισμού, που δεν τους επιτρέπει ούτε καν να διανοηθούν την κλίμακα αλλαγών που πρέπει να γίνουν προς όφελος των ανθρώπων και του φυσικού κόσμου. Δεν πιστεύουν ότι αυτός είναι ο ρόλος τους, αλλά το να δημιουργούν τα κατάλληλα οικονομικά κίνητρα ώστε να αναπτύσσονται οι εταιρίες και να δημιουργούνται περισσότερες θέσεις εργασίας. Μέχρι εκεί φτάνει η φαντασία τους.

«Ως προς την τεχνολογία η προσέγγιση από τις κυβερνήσεις πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εξυπηρετείται το κοινό καλό. Το ότι για παράδειγμα τα σχολεία θα χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο την τεχνολογία στην εκπαιδευτική διαδικασία, είναι ένα σοβαρό επιχείρημα σχετικά με το γιατί τους όρους του παιχνιδιού δεν πρέπει να τους ορίζουν οι ιδιωτικοί τεχνολογικοί κολοσσοί.»

Μπορεί ή, αν θέλετε, οφείλει η σύμπνοια ως προς την επιτακτικότητα της ανάγκης αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης να γεφυρώσει θεμελιώδεις ιδεολογικές διαφορές;
Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι εξ ορισμού ένας συντηρητικός πολίτης θα έπρεπε να ενδιαφέρεται για τη συντήρηση του φυσικού κόσμου. Υπάρχουν τρόποι να διεγείρεις μια τέτοια επιθυμία. Ακόμη και θρησκευτικές διδαχές που απευθύνονται σε ανθρώπους που πιστεύουν στο Θεό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αυτό το σκοπό. Ακόμη και ο Πάπας έχει κατά καιρούς χρησιμοποιήσει τις γραφές για να τονίσει την ανάγκη να αναλάβουν οι πιστοί του ενεργό ρόλο ως προς την προστασία του φυσικού κόσμου.

Σε τοπικό επίπεδο είναι αρκετά πιθανό να υπάρξει κάποιου είδους συμφωνία, αν έχει να κάνει με μία συγκεκριμένη κοινότητα, οπότε τα ζητήματα θα είναι πολύ χειροπιαστά: καθαρό νερό, προστασία της τοπικής πανίδας και χλωρίδας, δημιουργία θέσεων εργασίας που δεν θα επιβαρύνουν το περιβάλλον. Σε εθνικό επίπεδο, οπότε το διακύβευμα δεν είναι τόσο απτό και οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης δεν γίνονται τόσο αισθητές όσο σε μια μικρή κοινότητα, είναι πολύ πιο δύσκολη η γεφύρωση του χάσματος στο οποίο αναφέρεστε. Όπως γράφω και στο βιβλίο, ο πιο πολλά υποσχόμενος τρόπος για να γεφυρωθούν αυτές οι φαινομενικά αγεφύρωτες διαφορές είναι η εφαρμογή πολιτικών σε τοπικό επίπεδο. Όταν μία μικρή κοινότητα διαπιστώσει από πρώτο χέρι τα οφέλη μιας φιλικής προς το περιβάλλον πολιτικής, θα θελήσει να επενδύσει ακόμη περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ορκισμένη αντιρατσίστρια, χαρισματική δασκάλα, αξιέπαινη ακτιβίστρια: Η θρυλική Τζέιν Έλιοτ στην Popaganda

Υπάρχει η οικονομική πλευρά των συνεπειών της κλιματικής κρίσης, υπάρχει η υγειονομική, δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε και τα ταξικά της χαρακτηριστικά, μιας και εξαιτίας της επιτείνονται οι κοινωνικές ανισότητες με τους δυσμενέστερα πληγέντες, τώρα και στο μέλλον, να είναι οι λιγότερο προνομιούχοι.
Συμφωνώ απόλυτα. Μην πάτε μακριά. Σκεφτείτε την τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού. Υπάρχει η «τάξη του λόκνταουν» (lockdown class), οσοι έχουν την πολυτέλεια να μένουν ασφαλείς στο σπίτι, και από την άλλη υπάρχει η εργατική τάξη, οι άνθρωποι που κάνουν ακόμη τα γρανάζια του πλανήτη να γυρίζουν, όσοι δεν μπορούν να μείνουν στα σπίτια τους γιατί πρέπει να κρατάνε ανοιχτά τα φώτα, να φροντίζουν ώστε οι υπόλοιποι να τρώνε ή να έχουν υγειονομική περίθαλψη. Η πανδημία ανέδειξε ακόμη και τις πιο δυσδιάκριτες γωνιές της ταξικής διαστρωμάτωσης, οι οποίες φυσικά προϋπήρχαν του κορωνοϊού.

Ο Μπέρνι Σάντερς, τον οποίο υποστηρίξατε στις προκριματικές εκλογές, είχε μία πολύ πιο δραστική ατζέντα σχετικά με την κλιματική κρίση, με το Πράσινο Νιου Ντιλ στο επίκεντρό της. Με τον Τζο Μπάιντεν στο τιμόνι της χώρας, πιστεύετε ότι οι ΗΠΑ -που επί Τραμπ αποχώρησαν επίσημα από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα- θα αλλάξουν ρότα ως προς την αντιμετώπιση αυτού του φλέγοντος ζητήματος;
Ως προς το κλίμα η καλύτερη επιλογή από την πλευρά των Δημοκρατικών ήταν ο Μπέρνι Σάντερς, μετά η Ελίζαμπεθ Γουόρεν και μετά, ίσως και χαριστικά, ο Τζο Μπάιντεν. Νομίζω ότι πράγματι η χώρα θα αλλάξει ρότα. Το ερώτημα είναι πόσο βαθιά και γρήγορη θα είναι αυτή η αλλαγή γιατί ο Μπάιντεν θα αναλάβει την εξουσία σε μια εποχή που ο χρόνος σχεδόν έχει τελειώσει. Είναι ένας άνθρωπος χωρίς την παραμικρή έφεση σε ριζοσπαστικές, τολμηρές κινήσεις. Δηλώνει -και υπερηφανεύεται γι’ αυτό- κεντρώος. Πιστεύω όμως ότι αντιλαμβάνεται το μέγεθος της κρίσης που μας αφορά όλους. Επιπλέον, χρωστάει πολλά στους νέους που τον ψήφισαν παρά το ότι δεν ήταν ούτε η πρώτη, ούτε η δεύτερη επιλογή τους στις προκριματικές εκλογές, και θα νιώσει την πίεση όλων αυτών των ομάδων που θα παραμείνουν δραστήριες.

Αυτό που γνωρίζουμε από τα χρόνια του Ομπάμα είναι πώς όταν ήταν υπό τέτοιου είδους πίεση, περνούσε από τα λόγια στις πράξεις. Στην πρώτη τετραετία του ήταν πολύ μικρή η κινητοποίηση των πολιτών, κυριαρχούσε ένα αίσθημα ανακούφισης γιατί είχαμε ξεφορτωθεί τον Μπους, αλλά και το αφήγημα ότι είχαμε επιτέλους έναν σπουδαίο, προοδευτικό πρόεδρο, στον οποίο άξιζε να δώσουμε χώρο και χρόνο και να δούμε πώς θα πάει το πράγμα. Όταν ξεκίνησε η δεύτερη τετραετία του, άρχισαν να δρουν διάφορα κινήματα, όπως το Occupy Wall Street, το Black Lives Matter, το κίνημα για τα δικαιώματα των μεταναστών και το κίνημα για την προστασία του περιβάλλοντος. Δεν σηκώνει αμφιβολία ότι η δεύτερη τετραετία του Ομπάμα ήταν πολύ πιο προοδευτική από την πρώτη, κάτι που πιστεύω ότι έχει να κάνει με την πίεση που δεχόταν από τα κάτω. Τα ίδια τα κινήματα έχουν πάρει αυτό το μάθημα. Ο Μπάιντεν δεν έχει καν μετακομίσει στο Λευκό Οίκο και ήδη πολλές ομάδες που πάλεψαν ώστε να εκλεγεί, έχουν ξεκινήσει τις ζυμώσεις για να τον πιέσουν προς την κατεύθυνση ενός Πράσινου Νιου Ντιλ. Δεν υπάρχει δηλαδή καθόλου η διάθεση να τον αφήσουμε να πάρει το χρόνο του. Δεν έχει καν ορκιστεί και είναι ήδη υπό πίεση. Σίγουρα θα προτιμούσα να ήταν ο Μπέρνι Σάντερς ή έστω η Ελίζαμπεθ Γουόρεν στη θέση του. Τουλάχιστον όμως έχουν δραστηριοποιηθεί πολιτικά και θα παραμείνουν κινητοποιημένοι αρκετοί άνθρωποι ώστε να υπάρχουν καλές πιθανότητες να πετύχουμε κάτι καλό.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Popaganda: Μη Βία, Φεμινισμός και η Ζωή Μετά τον Covid-19

Με το πολυσυζητημένο άρθρο σας με τίτλο “Screen New Deal” υποστηρίζετε ότι ελοχεύει ο κίνδυνος της δημιουργίας ενός «πανδημικού δόγματος του σοκ» αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε άκριτα τα μέσα που μας προσφέρουν οι μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας, όπως το Facebook και η Google, σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Για να κάνω το δικηγόρο του διάβολου θα ρωτήσω το εξής: γιατί είναι τόσο επικίνδυνο ένας απλός πολίτης να είναι ικανοποιημένος κάνοντας τα πάντα -εργασία, ψυχαγωγία, κατανάλωση- από την ασφάλεια του σπιτιού του; Γιατί θα έπρεπε ως είδος να νοσταλγούμε το παρελθόν και να μην προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα εκμεταλλευόμενοι όσα έχει να μας προσφέρει η τεχνολογία;
Νομίζω ότι είναι η στιγμή που μαθαίνουμε πολλά για το τι είναι πραγματικά απαραίτητο για τη ζωή μας και τι όχι. Σχετικά με τα ταξίδια, για παράδειγμα, όταν με το καλό βρεθεί ένα εμβόλιο και μπορούμε να ταξιδέψουμε ξανά μαζικά, δεν υπάρχει λόγος να πραγματοποιηθούν όπως στο παρελθόν χιλιάδες εθνικά και διεθνή συνέδρια. Επίσης, όπως η κρίση της πανδημίας μας οδήγησε στο να ακυρώσουμε όλα τα ταξίδια αναψυχής, κατά τον ίδιο τρόπο πρέπει να σκεφτούμε ως προς την κλιματική κρίση: όχι να σταματήσουμε τελείως να ταξιδεύουμε, αλλά να το ελαττώσουμε, να βάλουμε προτεραιότητες, να μην ταξιδεύουμε μόνο και μόνο για να ταξιδεύουμε.

Επιπλέον, όσο πιο εξαρτημένοι γινόμαστε από πλατφόρμες σαν το Zoom ή σαν αυτή που χρησιμοποιούμε τώρα εμείς οι δύο (σ.σ. Skype), τόσο περισσότερο αναδεικνύεται το ότι πρόκειται για απαραίτητες υπηρεσίες, και το να είναι υπό τον έλεγχο λίγων εταιριών της Σίλικον Βάλεϊ, αποτελεί απειλή για την ελευθερία του λόγου και για τη λειτουργικότητα της δημοκρατίας. Ως προς την τεχνολογία η προσέγγιση από τις κυβερνήσεις πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εξυπηρετείται το κοινό καλό. Το ότι για παράδειγμα τα σχολεία θα χρησιμοποιούν ολοένα και περισσότερο την τεχνολογία στην εκπαιδευτική διαδικασία, είναι ένα σοβαρό επιχείρημα σχετικά με το γιατί τους όρους του παιχνιδιού δεν πρέπει να τους ορίζουν οι ιδιωτικοί τεχνολογικοί κολοσσοί.

Σχετικά με το γιατί να μη μείνουμε για πάντα στα σπίτια μας εφόσον έχουμε τα πάντα εκεί μέσα, δεν είναι τυχαίο ότι οι δείκτες ψυχικής απομόνωσης και κατάθλιψης βρίσκονται στα ύψη, όπως και οι τάσεις αυτοκτονίας και οι εθισμοί. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να νιώθουμε εντάξει χωρίς να έχουμε ο ένας τον άλλο. Αν υποθέσουμε ότι αυτό που κάνουμε τώρα είναι και ένα εξ ανάγκης πείραμα ως προς τις δυνατότητές μας, πιστεύω ότι δεν είναι απίθανο να αποδυναμώσει κατά κάποιο τρόπο στο μέλλον τις εταιρίες τεχνολογίας, όταν θα έχουμε το εμβόλιο και θα έχουμε ξεπεράσει την πανδημία. Ήμασταν ήδη σε ένα δρόμο που μετέτρεπε τις ζωές μας σε ολοένα και πιο εικονικές, ήταν όμως κάτι που συνέβαινε αρκετά αργά ώστε οι περισσότεροι από εμάς να μην ερχόμαστε σε επαφή με το πόσο δυστυχισμένους μας έκανε αυτή η ανθυγιεινή εξέλιξη. Η πανδημία επιτάχυνε αυτή την προϋπάρχουσα τάση, να ζούμε τις ζωές μας μέσα από οθόνες. Είμαστε κάπως σαν το βάτραχο μέσα στο καυτό νερό, είναι η στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι δεν είναι ζωή αυτή. Οπότε νομίζω ότι με την πρώτη ευκαιρία θα διαφυλάξουμε σαν κόρη οφθαλμού την δυνατότητα να είμαστε μέσα σε κόσμο, σε θέατρα, σε συναυλίες, σε πολιτικές συγκεντρώσεις. Υπάρχουν άλλωστε πράγματα που μπορούμε να κάνουμε πολλοί μαζί και δεν είναι επιβαρυντικά για το περιβάλλον. Αυτό θα έπρεπε να είναι το μάθημα από την πανδημία: τι μας είναι πραγματικά απαραίτητο. Ελπίζω να μάθουμε ότι μεγάλο κομμάτι της κατανάλωσης, δεν μας είναι απαραίτητο. Ελπίζω να αποκτήσουμε νέες δεξιότητες και να μάθουμε να κάνουμε πράγματα που νομίζαμε ότι δεν μπορούμε. Προσωπικά είμαι περισσότερο συνειδητοποιημένη από ποτέ σχετικά με το πόσο σημαντικές είναι οι φιλίες μου, οι κοινωνικές μου σχέσεις, ακριβώς γιατί μου λείπουν τόσο πολύ.

Ακούγεστε συγκρατημένα αισιόδοξη παρά το γεγονός ότι ο κόσμος μας είναι «Στις Φλόγες».
Ίσως η ιδέα που έχουμε πια στο μυαλό μας για το τι σημαίνει αισιοδοξία να έχει αποδυναμωθεί ανεπανόρθωτα, αν πράγματι ακούγομαι αισιόδοξη. Όποιος δεν είναι απόλυτα βέβαιος ότι θα πεθάνει, θεωρείται αισιόδοξος σήμερα;

Μα από τα λεγόμενα σας είναι προφανές ότι υπό προϋποθέσεις βλέπετε φως στην άκρη του τούνελ. Άλλωστε η αισιοδοξία δεν είναι φύση, είναι θέση, μια απόφαση που παίρνεις και δουλεύεις διαρκώς πάνω σ’ αυτή.
Πρέπει όλοι να συμφιλιωθούμε με το ότι είναι εντάξει να νιώθουμε αντιφατικά. Υπάρχουν μέρες που νιώθω απόγνωση, αλλά το ελέγχω γιατί σκέφτομαι πόση πρόοδος έχει γίνει σε διάφορα ζητήματα. Σκέφτομαι πόσο μεγάλη είναι πια η κινητοποίηση για το περιβάλλον. Θυμάμαι πόσοι άνθρωποι έχουν πειστεί πια ότι χρειαζόμαστε ριζικά μετασχηματιστικές πολιτικές και όχι μεσοβέζικες λύσεις για να σωθεί ο πλανήτης. Ναι, λοιπόν, ελπίζω.