Ένας βασικός ρόλος των κυβερνήσεων στις δημοκρατίες είναι να τους αποδίδουν οι εκλογείς την ευθύνη, όχι μόνο για αυτά για τα οποία όντως δεν έκαναν ό,τι έπρεπε, αλλά και για εκείνα για τα οποία δεν θα μπορούσαν ούτως ή άλλως να κάνουν πολλά. Έχεις την εξουσία; Φάε και την κατακραυγή, πάρε και το πολιτικό κόστος, φύγε εσύ, να έρθει ο επόμενος. Αν είσαι εσύ αυτός που φταις, το θέμα λύνεται προχωρώντας στον επόμενο. Και σε δικομματικά συστήματα, απλά ο χρόνος λειτουργεί ως πλυντήριο και χάπι αμνησίας. Μείνετε μερικά χρόνια εκτός εξουσίας να φταίξουν οι άλλοι στη θέση σας και μετά, έχοντας περίπου ξεχάσει όσα σας καταλογίζαμε καταψηφίζοντάς σας, σας ξαναεκλέγουμε για να ξαναφταίξετε εσείς. Μια βασική αντιστροφή αυτής της λειτουργίας απόδοσης ευθυνών, παρατηρήσαμε στην Ελλάδα στην αρχή της προηγούμενης δεκαετίας με το Μνημόνιο, όταν ο κυρίαρχος πολιτικός και μιντιακός λόγος, απελευθερωμένος επιτέλους από τις αλυσίδες του λαϊκισμού, τα έριξε απενοχοποιημένα στην κοινωνία και τη νοοτροπία της, για τη χρεοκοπία της χώρας. Ξαναζούμε το φαινόμενο τώρα, με τον κυρίαρχο πολιτικό, μιντιακό -και δυστυχώς και λοιμωξιολογικό- λόγο, να μην αναζητά και παραδέχεται καμία ευθύνη της εξουσίας για την αναζωπύρωση των κρουσμάτων του ιού, ρίχνοντάς τα όλα στην περιβόητη ατομική ευθύνη των πολιτών.
Όσο για τους ίδιους τους πολίτες, άλλοι τα ρίχνουν στην κυβέρνηση, άλλοι συμφωνώντας με την κυβέρνηση τα ρίχνουν στον κόσμο, άλλοι επιλέγουν την μέση λύση επιμερίζοντας ευθύνες σε όλους. Κοινός πάντως ψυχολογικός παρανομαστής, ότι κάποιος φταίει, κάποιος κατηγορείται, κάποιος δείχνεται με το δάχτυλο. Και κάθε απόδοση ευθυνών, κάθε κατηγορία είναι κι ένας καθησυχασμός: ονοματίσαμε το πρόβλημα, βρήκαμε την αιτία του, το εντοπίσαμε. Βρίσκεται εκεί. Αν το κράτος λειτουργούσε διαφορετικά ή αν οι πολίτες λειτουργούσαν διαφορετικά, το πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Δεν θα υπήρχε σε αυτήν την έκταση τουλάχιστον, θα είχε παλευτεί.
Αντίστοιχα, μπορεί για τα ολοένα και πιο συχνά παρατηρούμενα ακραία καιρικά φαινόμενα να φταίει η κλιματική αλλαγή. Μπορεί οι επιμέρους κοινότητες στο Μάτι ή στην Εύβοια να έχουν πάρα πολλά θέματα με το πώς χτίστηκαν. Μπορεί και στην μια και στην άλλη περίπτωση -και το 2018 και φέτος- να υπήρξαν μεγάλες αμέλειες του κρατικού μηχανισμού. Ναι σε όλα. Αλλά τελικά ψάχνοντας να βρούμε ποιος φταίει, ψάχνοντας να καταλογίσουμε κάπου την ευθύνη, ψάχνοντας να δούμε τι πήγε λάθος στην προσπάθεια αντιμετώπισης του κακού, είναι σαν -ψυχολογικά μιλώντας πάντα- να αρνούμαστε το ίδιο το κακό: την φωτιά που εξαπλώθηκε ταχύτατα στο Μάτι, το νερό που έπεσε σε τεράστιες ποσότητες στην Εύβοια, τον κόβιντ.
Σε δικομματικά συστήματα, απλά ο χρόνος λειτουργεί ως πλυντήριο και χάπι αμνησίας. Μείνετε μερικά χρόνια εκτός εξουσίας να φταίξουν οι άλλοι στη θέση σας και μετά, έχοντας περίπου ξεχάσει όσα σας καταλογίζαμε καταψηφίζοντάς σας, σας ξαναεκλέγουμε για να ξαναφταίξετε εσείς.
Ανεξάρτητα από τον Τραμπ και τον Μπολσονάρου, ανεξάρτητα από τις παλινωδίες και τις κραυγαλέες αντιφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης, ανεξάρτητα από το συνωστισμένο πλήθος της κάθε συναυλίας του κάθε Σαμπάνη, ανεξάρτητα από την προαναγγελθείσα και πραγματοποιηθείσα φιέστα του Ολυμπιακού με γιγαοντοοθόνη έξω από το Καραϊσκάκη για την οποία δεν μίλησε σχεδόν κανείς γιατί έκανε τζιζ, ανεξάρτητα από τη νεολαία που γλεντοκοπά αντί να κάτσει και το καλοκαίρι σε καραντίνα, ανεξάρτητα από τους ψεκασμένους, ανεξάρτητα από την εκκλησία, τις τελετές της και την μετάληψή της, ανεξάρτητα από τον καπιταλισμό και στο τι είναι διατεθειμένος να θυσιάσει για να σώσει ζωές, ανεξάρτητα από την ταξικότατη αντιμετώπιση των πραγμάτων, υπάρχει στον πλανήτη ένας πανδημικός ιός.
Εννοείται ότι ως πολίτες και ως κοινωνίες και ως κράτη εκείνο που μας αναλογεί είναι να αντιμετωπίζουμε με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο το κακό όταν μας χτυπάει την πόρτα. Αλλά ας δεχτούμε και ότι το κακό υπάρχει και ως τέτοιο. Ας δεχτούμε και ότι υπάρχουν πράγματα εκτός του ελέγχου μας. Ας δεχτούμε κι ότι ο έλεγχος δεν μπορεί ποτέ να είναι απόλυτος, ότι η ασφάλεια δεν μπορεί ποτέ να είναι διαρκής. Ας δεχτούμε και ότι τα πράγματα δεν γίνεται να πηγαίνουν συνέχεια καλά.
Δεν είναι παντοδύναμος ο άνθρωπος. Ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν θα είναι.
Είναι σαν να νιώσαμε ότι στη Δύση τα είχαμε όλα τόσο ρυθμισμένα πολλές δεκαετίες τώρα, είναι σαν να νιώσαμε τόσο πανίσχυροι και θωρακισμένοι από -μη υποκείμενα στον έλεγχό μας- συλλογικά δεινά, είναι σαν να πιστέψαμε τόσο ότι η ζωή θα ήταν μια διαρκής κατανάλωση ή έστω το κυνήγι της δυνατότητας για επιβίωση παύλα κατανάλωση, ότι η δυνατότητα να καταναλώνεις ή όχι ήταν το μοναδικό μεγάλο διακύβευμα, είναι σαν να πιστέψαμε τόσο ότι οι μεγάλες φυσικές και ανθρωπιστικές καταστροφές ανήκαν σε περιορισμένα μέρη του κόσμου (σαν τους πολέμους, που άρχισαν να μας απασχολούν, μόνο όταν βρήκαμε στα μέρη μας πρόσφυγες), που αδυνατούμε να χωνέψουμε ότι υπάρχουν και συλλογικά δεινά τα οποία θα βρουν τις γενιές μας. Κι όσο και αν το μοντέλο ανάπτυξης που είχαμε κι έχουμε έφερε το περιβάλλον στα όρια του και πείραξε το κλίμα, όσο και αν η κλιματική αλλαγή μεγενθύνει τα φαινόμενα, πάντως φυσικές καταστροφές πέραν της δύναμης και του ελέγχου του ανθρώπου πάντοτε υπήρχαν. Όπως κι αρρώστιες, όπως και επιδημίες.
Καλή και χρήσιμη είναι λοιπόν η αναζήτηση ευθυνών για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ακόμη καλύτερη και πιο χρήσιμη είναι η αναζήτηση λύσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά όσο και να φωνάζουμε, όσο και να κατηγορούμε, όσο και να εξειδικεύουμε ποιος έφταιξε που και ποιος κάνει το ένα ή το άλλο εγκληματικό λάθος ή την μια ή την άλλη εγκληματική επιλογή, είμαστε σε κάθε περίπτωση μέσα σε μια πανδημία. Και ναι, και τα κράτη και οι Διεθνείς Οργανισμοί και οι πολίτες έκαναν και κάνουν λάθη ή συνειδητές επιλογές και σταθμίσεις, που αντί να συντελούν στην καταπολέμησή της, συντελούν στην εξάπλωσή της. Αλλά στη συζήτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης ενός κακού που μας βρήκε, ας μην ξεχνάμε εντελώς ότι πρόκειται τελικά περί αυτού: περί ενός κακού που μας βρήκε. Ο καθένας μας, ανάλογα με την ιδεολογία του, την ιδιοσυγκρασία του, τις φοβίες του ή και τα συμφέροντά του, δείχνει με το δάχτυλο υπεύθυνους, αλλά το να δείξεις με το δάχτυλο και τον ιό, όσο κι αν φαντάζει είτε αυτονόητο είτε ακόμα χειρότερα μοιρολατρικό, είναι ίσως απαραίτητο για να αντικρίσουμε κατάματα και να ονοματίσουμε αυτό που συμβαίνει: ναι, συμβαίνει στον πλανήτη κάτι πολύ κακό. Δεν είναι παντοδύναμος ο άνθρωπος. Ποτέ δεν ήταν και ποτέ δεν θα είναι. Ο απόλυτος έλεγχος των πραγμάτων από την επιστήμη, την τεχνολογία και τις πολιτικές αποφάσεις είναι μια φαντασίωση. Ποτέ δεν θα είμαστε εντελώς προστατευμένοι, πάντα θα είμαστε σε έναν βαθμό ευάλωτοι.
