Πήγαμε στην ξενάγηση που κάνουν οι άστεγοι που συνεργάζονται με το περιοδικό Σχεδία

Φαβιέρου 24-26, πέμπτος όροφος. Μεταξουργείο. Τα γραφεία του περιοδικού δρόμου «Σχεδία». Πέντε μέρες πριν ξεκινήσουν οι επίσημες «Αόρατες διαδρομές», η νέα κοινωνική πρωτοβουλία του περιοδικού, όλα ήταν έτοιμα για να ξεκινήσει μία από τις τελευταίες πιλοτικές περιηγήσεις. Στόχος των πιλοτικών περιηγήσεων που πραγματοποιούνταν καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού είναι να εξοικειωθεί ο οδηγός με τη διαδικασία, να τον βοηθήσουν να αποβάλει τυχόν άγχος.

Όταν ξεκίνησε η παρουσίαση της περιήγησης, πέρα από την ομάδα της popaganda, οι υπόλοιποι που θα την παρακολουθούσαν δουλεύουν για το περιοδικό. Ο οδηγός μας για σήμερα θα ήταν ο Γιάννης, ενώ παρακολούθησαν τη βόλτα και οι άλλοι δύο οδηγοί που θα ξεκινήσουν τις περιηγήσεις αυτό το Σάββατο, ο Χρήστος και ο Λάμπρος.

Στην πρώτη στάση της διαδρομής, ο Γιάννης ξεκινάει την αφήγησή του

Ο Γιάννης, 39 χρονών, είναι πωλητής του περιοδικού και προπονητής της Εθνικής Ομάδας Αστέγων. Εγκατέλειψε την πατρική του εστία στην ηλικία των 15 χρόνων, όταν έκρινε ότι δεν ήταν πια ασφαλής εκεί. Στέγη του έγινε ένα εγκαταλελειμμένο αυτοκίνητο στον Κολωνό. Στην ηλικία των 20 ξεκίνησε να κάνει χρήση ναρκωτικών, μέχρι τα 32. Στα 33 του χρόνια κατάφερε να τελειώσει το πρόγραμμα απεξάρτησης 18ΆΝΩ και χαρούμενος δηλώνει τώρα πως είναι έξι χρόνια καθαρός.

Η βόλτα μας ξεκίνησε από τα γραφεία, με μερικές πρώτες συμβουλές του οδηγού: «Θα προσπαθήσουμε να μείνουμε ως ομάδα και να μη διασπαστούμε, αν θέλει κανείς να πάρει λίγο νερό ή κάτι άλλο στο δρόμο, οι υπόλοιποι θα τον περιμένουμε, θα προσέχουμε όταν διασχίζουμε δρόμους να περνάμε μόνο με τον πράσινο σηματοδότη για τους πεζούς». Απλές οδηγίες για να διασφαλιστεί ότι η βόλτα θα ολοκληρωθεί χωρίς προβλήματα. Έπειτα, μας εξηγεί κάποιους όρους σχετικά με την αστεγία. «Εγώ, παρόλο που δεν μένω στο δρόμο, θεωρούμαι επισφαλής άστεγος. Αυτό σημαίνει πως ενώ έχω σπίτι, επειδή οφείλω πολλά νοίκια βρίσκομαι ανά πάσα στιγμή σε κίνδυνο να μείνω στο δρόμο. Σύμφωνα με τη FEANTSA (European Federation of National Organisations Working with the Homeless), άστεγος είναι και κάποιος που βγαίνει από τη φυλακή και δεν έχει πού να πάει, άστεγος είναι και αυτός που φιλοξενείται σε σπίτι συγγενικό ή φιλικό γιατί δεν μπορεί να συντηρήσει το δικό του, άστεγος είναι και αυτός που μοιράζεται ένα σπίτι 30 τετραγωνικών με 5 ή 6 άλλους. Όπως λένε, όλοι είμαστε δύο μισθούς μακριά από την αστεγία». 

Ξεκινάμε και η πρώτη στάση είναι στη γωνία των οδών Χαλκοκονδύλη και Μάρνη. Εκεί, βλέπουμε το ξενοδοχείο Ionis, που λειτουργεί ως κέντρο υποδοχής αστέγων του δήμου. Φιλοξενεί περίπου 170 ανθρώπους, κυρίως μεμονωμένους –δηλαδή, όχι οικογένειες ή ζευγάρια. «Προσφέρει ανέσεις ξενοδοχείου δύο αστέρων, δηλαδή ζεστό μπάνιο, πρωινό, και δύο γεύματα από τα συσσίτια του δήμου για όσους λόγω ασθένειας ή αδυναμίας δεν μπορούν να τα πάρουν». Οι τελευταίοι δύο όροφοι είναι ανοιχτοί τα βράδια, για διανυκτέρευση, για όσους είναι ακόμα εν μέσω της διαδικασίας να προμηθευτούν τα κατάλληλα χαρτιά για να τους δοθεί χώρος στον ξενώνα: εξετάσεις αίματος, ακτινογραφία θώρακος, βεβαίωση από ψυχίατρο, κοινωνικό λειτουργό και δερματολόγο. «Μέγιστος χρόνος παραμονής είναι τυπικά ο ένας χρόνος, όμως δεν είναι πολύ αυστηρή η εφαρμογή του. Να, ο Λάμπρος εδώ», λέει ο Γιάννης δείχνοντας έναν άλλο από τους οδηγούς, «μένει εκεί εδώ και δυόμιση χρόνια». 

Ο Λάμπρος (αριστερά) και ο Χρήστος (δεξιά) παρακολουθούν την ξενάγηση του Γιάννη, την οποία θα κληθούν και οι ίδιοι να κάνουν μετέπειτα

Δεύτερη στάση, η αρχή της Καποδιστρίου, απέναντι από την πλατεία Βάθης. Εκεί, ο Γιάννης μας δείχνει ένα κτίριο στην γωνία της Καποδιστρίου με την Πατησίων, όπου στεγάζεται ο ΟΚΑΝΑ (Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών). Λειτουργεί από το 1995 και το 2010 είχε φτάσει να έχει 5.500 άτομα στη λίστα αναμονής. Αυτό σήμαινε μία αναμονή 7,5 χρόνων για χρήστες. «Ο χρόνος είναι πολύ μεγάλος. Μπορεί να μην προλάβαινες καν, μπορεί να πέθαινες πριν φτάσει η σειρά σου ή μπορείς να είχες απεξαρτηθεί με τη βοήθεια άλλου προγράμματος». Τώρα, ο χρόνος αναμονής έχει μειωθεί στον ένα χρόνο –«είναι ακόμα πάρα πολύ για έναν χρήστη, όμως είναι σημαντική βελτίωση». Αυτό το πρόγραμμα λειτουργεί με χορήγηση υποκατάστατων, παραδείγματος χάριν με μεθαδόνη, δεν είναι δηλαδή «στεγνό», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Γιάννης. Λίγο πιο δίπλα, στην οδό 3^ης Σεπτεμβρίου στο 20, λειτουργεί στέκι του ΟΚΑΝΑ για ενεργούς χρήστες, όπου μπορούν να πάνε να πιουν ένα καφέ, να μιλήσουν με άλλους –όμως απαγορεύεται αυστηρά η χρήση και η εμπορία μέσα στο χώρο.

Πίσω μας, άλλο σημείο αναφοράς της βόλτας, η πλατεία Βάθης. Εδώ και χρόνια, η πλατεία είναι κλασικό σημείο χρήσης και εμπορίας. Έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να την «καθαρίσουν», αλλά χωρίς επιτυχία. Καθαρίζει για λίγο, μεταφέρονται οι δραστηριότητες σε τριγύρω περιοχές, όμως μετά από κάποιο διάστημα η κατάσταση είναι όπως πριν. «Μία περίοδο που συμμετείχα στο ΚΕΘΕΑ, (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων) ερχόμασταν και κάναμε εδώ street work –κάναμε δράσεις δηλαδή για να προσεγγίσουμε τους ανθρώπους στο δρόμο. Μαγειρέψαμε σούπα στην πλατεία, τη μοιράσαμε σε χρήστες προσπαθώντας να τους μιλήσουμε για το πρόγραμμα απεξάρτησης. Όταν είσαι στη χρήση όμως, δεν ακούς… ακούς μόνο πώς να πάρεις τη δόση σου», θυμάται ο Γιάννης. 

Η συμβολή των οδών Μάρνη και Λιοσίων, όπου βρίσκεται στα αριστερά η πολυτάραχη πλατεία Βάθης

Η βόλτα συνεχίζει στην Σωκράτους, όπου μέχρι το 2002 λειτουργούσε το παλαιό εφετείο. Από το 2006, συνεχίζει η αφήγηση, έγινε άσυλο μεταναστών και προσφύγων. Γρήγορα όμως άρχισαν να βρίσκουν καταφύγιο εκεί και άστεγοι και χρήστες, και έτσι ξεκίνησαν τα παράπονα από τους μαγαζάτορες της περιοχής, μέχρι που στις 9 Μαΐου του 2009 έγινε μια σκούπα της αστυνομίας και άδειασε. Έκτοτε, παραμένει άδειο. Τα κάγκελα του κτιρίου στολίζονται ακόμα με ηλεκτροφόρα σύρματα…

Φτάνουμε στην Αγίου Κωνσταντίνου και το επιβλητικό κτίριο του Εθνικού Θεάτρου. «Εγώ, δώδεκα χρόνια στη χρήση, δεν ήξερα ούτε την ύπαρξη του Θεάτρου. Είτε την Ακρόπολη μου έβαζες εδώ, είτε ένα σωρό ντουβάρια, το ίδιο μου ήταν. Τώρα όμως, βλέπω την πόλη με άλλο μάτι –με μάτι καθαρό. Ξέρω ότι είναι κτίριο του Ερνστ Τσίλλερ, του Γερμανού αρχιτέκτονα που έχει χτίσει πολλά κτίρια της Αθήνας, και ότι ολοκληρώθηκε το 1901. Παρόλο που είναι από τα σημαντικότερα θέατρα της Αθήνας, είναι σε δύσκολη περιοχή. Έτσι, κάθε φορά που έχει παράσταση, η αστυνομία κάνει μια σκούπα, ώστε να φαίνεται «καθαρή» η περιοχή για αυτούς που έρχονται να παρακολουθήσουν, και είναι λες και έχεις ρίξει χλωρίνη!», γελάει ο Γιάννης. Δυο ώρες αφού έχει τελειώσει η παράσταση βέβαια, η περιοχή έχει γυρίσει στα συνηθισμένα της. 

Η άλλη πλευρά της Αγίου Κωνσταντίνου – το πεζοδρόμιο απέναντι από το Εθνικό Θέατρο

«Έχω κάνει κι εγώ ηθοποιός, ξέρετε!», παίρνει ευκαιρία να μας πει ο Γιάννης.  «Κι αυτό, όταν ήμουν στο 18ΑΝΩ. Στη δεύτερη φάση, στο «κλειστό» δηλαδή. Το κλειστό είναι μία περίοδο 6-7 μηνών που δεν έρχεσαι σε επαφή με φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα. Σε αυτή τη φάση, ήρθα σε επαφή με τη δραματοθεραπεία. Είναι πολύ σημαντική σχέση θεραπείας και τέχνης. Όταν πέρασα τη φάση του κλειστού, συμμετείχα κατά την επανένταξή μου στη θεατρική ομάδα του προγράμματος. Ανεβάσαμε τους Όρνιθες του Αριστοφάνη! Το θέατρο με βοήθησε να αρθρώνω λόγο –να μπορώ τώρα να στέκομαι μπροστά σας και να μην με φοβίζει η έκθεση. Θέλω μια μέρα όμως, να δω και μια παράσταση στο Εθνικό. Θα το κάνω».

Όσο μας εξηγεί την εμπειρία του, περνάμε από την οδό Νικηφόρου και το Hotel Lido. Εκεί βρισκόταν ο ξενώνας του δήμου Αθηναίων πριν πάει στο ξενοδοχείο Ionis, την πρώτη στάση της διαδρομής μας. Φτάνουμε στο Κέντρο Ημέρας Υποδοχής Αστέγων της Praksis, στην οδό Δεληγιώργη. Εκεί, μπορεί κανείς να κάνει ένα μπάνιο, να πλύνει ρούχα στο πλυντήριο, να κουρευτεί. «Να, ο Χρήστος, ο άλλος οδηγός, κουρεύτηκε εκεί τον προηγούμενο μήνα!». 

Το κέντρο ημέρας της Praksis στην οδό Δεληγιώργη

Έκτη στάση μας είναι το κέντρο σίτισης του Δήμου Αθηναίων, στη συμβολή της οδού Πειραιώς με τη Σοφοκλέους, όπου σιτίζονται καθημερινά περίπου 1.500 άτομα στα δύο συσσίτια, στις 12 και στις 4, ενώ άλλα 1.000 σιτίζονται στο καθημερινό συσσίτιο της Εκκλησίας. Εδώ μας λέει ο Λάμπρος πως δούλευε για ένα διάστημα εθελοντικά. «Δεν χρειάζεται να έχει κανείς χαρτιά για να έρθει να φάει. Έρχεται όποιος θέλει». Εκεί στεγάζεται επίσης και το Κοινωνικό Παντοπωλείου του Δήμου, όπου ένας άνθρωπος ή μια οικογένεια με το εκκαθαριστικό του προηγούμενου χρόνου και το Ε9 τους (την δήλωση στοιχείων ακινήτων) μπορεί να μπει στην κλήρωση για να αρχίσει να παίρνει τρόφιμα από το Παντοπωλείο.

Δίπλα ακριβώς, στην οδό Σαπφούς, είναι το Πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου όπου κάποιος μπορεί να κάνει πρωτοβάθμιες εξετάσεις υγείας, ενώ στην παρακάτω παράλληλο, την Επικούρου, είναι ο ξενώνας του Ερυθρού Σταυρού και του Υπουργείου Υγείας, για ευπαθείς οικογένειες. Εκεί, ζουν 90 άνθρωποι, εκ των οποίων, 40 ανήλικοι. 

Για να φτάσουμε στην τελευταία μας στάση, στην Βαρβάκειο Αγορά, περπατάμε την οδό Σοφοκλέους. «Εδώ, σας παρακαλώ να περπατάμε όλοι μαζί, ως ομάδα, κοντά ο ένας στον άλλο. Και μη βγάζετε φωτογραφίες. Αυτός ο δρόμος θέλει λίγη προσοχή». Ο Γιάννης φροντίζει για την ασφάλειά μας –φαίνεται η έμφαση που έχει δοθεί σε αυτό κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού των διαδρομών. Παράλληλα, μας αφηγείται τη δική του εμπειρία από το δρόμο. «Εδώ, στο ένα πεζοδρόμιο, πουλούσαμε κινητά, τσιγάρα, συσκευές, ό,τι είχαμε να… σκοτώσουμε, και την ίδια στιγμή στο επόμενο πεζοδρόμιο μας περίμεναν οι έμποροι, να βρούμε τα λεφτά για να τους δώσουμε. Μας περίμεναν σαν να έλεγαν «ελάτε, κορόιδα»… Θα σας δείξω πού με συνέλαβαν, για μία κλοπή κινητού, που έκανα για να πάρω τη δόση μου. Εδώ, στη γωνία Γερανίου και Σοφοκλέους. Εδώ ξεκίνησε η αρχή του τέλους για τα ναρκωτικά για μένα. Δικάστηκα, καταδικάστηκα, και ξεκίνησα το δρόμο μου για την απεξάρτηση».

Η τελευταία στάση μας, στην πλατεία απέναντι από τη Βαρβάκειο αγορά

Ο Γιάννης χαμογελώντας μας φτάνει στην πλατεία στο απέναντι πεζοδρόμιο της Αθηνάς από τη Βαρβάκειο, που είναι και η τελευταία μας στάση. «Εδώ ήταν το Φαρμακείο του Δήμου και χώρος Ιματισμού, όπου μπορούσε κανείς να πάρει ρούχα. Όμως γινόταν πολλή χρήση στην πλατεία και ήταν πολλοί οι θάνατοι –δεν είναι βέβαια αυτή η εκδοχή του Δήμου-, και έτσι μεταφέρθηκαν στο παλαιό φρουραρχείο, στο σταθμό Λαρίσης…»

Η βόλτα μας τελειώνει εδώ και ο Γιάννης με ρωτάει την άποψή μου για την περιήγηση. Δεν έχω κάτι να του απαντήσω –εγώ από όλη τη βόλτα, ήξερα πού είναι το Εθνικό Θέατρο. 

* Οι πρώτες επίσημες περιηγήσεις ξεκινούν το Σάββατο 20/9 και θα πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο στις 11.

Για περισσότερες πληροφορίες και κρατήσεις: [email protected] – 2130231220