«Στο Χακί» του Φίλιπ Κερ: Έπιδέξιο ιστορικό θρίλερ, όπου το φαινομενικά απλό αποδεικνύεται περίπλοκο και θανάσιμα επικίνδυνο

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο πατέρας του ιστορικού μυθιστορήματος είναι ο σερ Ουώλτερ Σκοτ – κάτι που ωστόσο δεν ήταν εξαρχής αυτονόητο, αφού στα μέσα του 17ου αιώνα είχαν γραφτεί αρκετές ιστορικές αλληγορίες, κυρίως από Γάλλους συγγραφείς. Αλλά έπρεπε να προϋπάρξει η ιστορία ως επιστήμη και το μυθιστόρημα στο μεταξύ να εδραιωθεί ως έργο τέχνης, για να μπορέσει το ιστορικό μυθιστόρημα να αναπτυχθεί ως ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος – κάτι, που βέβαια έγινε σταδιακά.

Πάντως, έπειτα από τον Ουώλτερ Σκοτ οι περισσότεροι μυθιστοριογράφοι θα ακολουθούσαν το παράδειγμά του σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, με τη δημιουργική φαντασία να αποτελεί τη βάση του μυθιστορήματος και το πραγματικό γεγονός τη βάση της ιστορίας – όπως έκανε ο Έντουαρντ Μπούλγουερ Λύττον με τις «Τελευταίες ημέρες της Πομπηίας» (1834), ο Γκυστάβ Φλωμπέρ με τη «Σαλαμπώ» (1862) ή ο Λέων Τολστόι με το «Πόλεμος και ειρήνη» (1869). Και, βέβαια, δεν μπορεί κανείς να μην αναφέρει κάποιος σύγχρονους συγγραφείς που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ιστορικού μυθιστορήματος – από τον Έριχ Μαρία Ρέμαρκ και τον Έρνεστ Χέμινγκγουεϊ, μέχρι τον Νόρμαν Μέιλερ.

Στις μέρες, όμως, εάν υπάρχει ένας συγγραφέας που έφερε στο προσκήνιο το ιστορικό νουάρ μυθιστόρημα, ο οποίος συνέβαλε στη φήμη του, το ανέδειξε και το εδραίωσε, αυτός δεν είναι άλλος από τον Φίλιπ Κερ (1956-2018). Όσο για το χρονικό πλαίσιο που διάλεξε ο Σκωτσέζος συγγραφέας για να τοποθετήσει τη δράση των περισσότερων έργων του, είναι τα σκοτεινά χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και όλα εκείνα που ακολούθησαν, με φόντο τη ναζιστική Γερμανία.  

Ήταν το 1989, τη χρονιά που έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, όταν κυκλοφόρησαν «Οι βιολέτες του Μάρτη» με ήρωα τον θρυλικό, πια, Μπέρνι Γκούντερ – έναν πρώην αστυνομικό που εργάζεται ως ιδιωτικός ντετέκτιβ. Χώρος δράσης είναι το Βερολίνο το 1936, λίγο πριν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, την εποχή που ο Χίτλερ με τους Ναζί συνεργάτες του καταστρώνει μεγαλεπήβολα σχέδια. Ο Μπέρνι Γκούντερ, προσλαμβάνεται από έναν εκατομμυριούχο βιομήχανο προκειμένου να βρει ένα διαμαντένιο κολιέ που έχει κλαπεί. Αλλά, καθώς ξεκινάει την έρευνά του, αντιλαμβάνεται ότι η υπόθεση είναι πολύ πιο μπερδεμένη απ’ ό,τι φαίνεται.

Καλώς ήρθατε στον κόσμο του Φίλιπ Κερ, όπου το φαινομενικά απλό αποδεικνύεται περίπλοκο, με την μεγάλη Ιστορία να επηρεάζει σαρωτικά τα γεγονότα όλων των μικρών ιστοριών που μας αφηγείται ο συγγραφέας – πάντα γεμάτες μυστήριο, ένταση και σασπένς. Λίγο μετά, το 1990, εκδόθηκε «Ο χλωμός εγκληματίας» που διαδραματίζεται, πάλι, στο Βερολίνο του 1938. Αυτή τη φορά οι προθέσεις του Χίτλερ για την κατάκτηση του κόσμου είναι εμφανείς, καθώς οι προετοιμασίες για την υλοποίηση των σχεδίων του γίνονται ταχύτατα. Ο Μπέρνι Γκούντερ αναλαμβάνει μία νέα υπόθεση, που έχει σχέση με την εξιχνίαση μιας σειράς δολοφονιών με θύματα νεαρά κορίτσια. Όλα αυτά, όμως, αποτελούν το μέρος ενός σχεδίου που θέλει τις δολοφονίες να τις αποδώσουν σε άλλους, ώστε να ακολουθήσει πογκρόμ και δημεύσεις περιουσιών!

Για ακόμη μία φορά, ο Φίλιπ Κερ χρησιμοποιεί την Ιστορία, όχι ως σκηνικό, αλλά ως συμπρωταγωνίστρια – εκεί όπου το ιδιωτικό, καθορίζεται από το γενικό που τείνει να τα συμπαρασύρει όλα. Το τρίτο μέρος της τριλογίας, το «Γερμανικό ρέκβιεμ» εκδόθηκε το 1991 και εκτυλίσσεται στο Βερολίνο εν έτει 1947. Τώρα, η αυτοκρατορία του Χίτλερ δεν υπάρχει και η άλλοτε ισχυρή Γερμανία μετράει τις πληγές του πολέμου. Ο Μπέρνι Γκούντερ, παντρεμένος με τη δασκάλα Κίρστεν, ανακαλύπτει ότι η γυναίκα του τον απατά, ενώ ταυτόχρονα, ένας παλιός του συνάδελφος ζητά τη βοήθειά του, καθώς βρίσκεται φυλακισμένος στη Βιέννη, κατηγορούμενος για το φόνο ενός Αμερικανού λοχαγού.

Η «Τριλογία του Βερολίνου» έδωσε το έναυσμα στον Βρετανό συγγραφέα να επεκτείνει τις περιπέτειες του Μπέρνι Γκούντερ δημιουργώντας έναν σύγχρονο αρχετυπικό ντετέκτιβ με αναγνωρίσιμες ιδιαιτερότητες που -με τον έναν ή τον άλλο τρόπο- αλληλεπιδρά με την Ιστορία, κινείται στις παρυφές της, καθορίζεται από αυτήν, όπως ακριβώς συμβαίνει με το αριστοτεχνικό μυθιστόρημα «Στο χακί».

Βρισκόμαστε στο 1954 και ο Μπέρνι είναι 58 ετών και ζει στην Αβάνα του Μπατίστα, με ψεύτικη ταυτότητα. Έχει χρήματα, ένα σκάφος και, όπως αρχίζει η ιστορία, μια ευοίωνη προοπτική. Μια καλλονή με μπικίνι, γύρω στα 20, που θέλει απεγνωσμένα να φύγει από την Κούβα, τον παρακαλεί να την πάει στην Αϊτή. Ο Μπέρνι συμφωνεί πρόθυμα – αλλά όλα τελειώνουν απότομα, όταν ένα περιπολικό σκάφος του αμερικανικού ναυτικού τους σταματά στην ανοιχτή θάλασσα.

Η κοπέλα συλλαμβάνεται, επειδή έχει σκοτώσει κάποιον για λογαριασμό του Φιντέλ Κάστρο και ο Μπέρνι συλλαμβάνεται, επειδή καταζητείται για φόνο στη Γερμανία. Σύντομα βρίσκεται υπό την επιτήρηση της CIA στη Νέα Υόρκη, όπου τον ανακρίνουν, επειδή τον θεωρούν εγκληματία πολέμου. Ακόμα και όταν ο Μπέρνι πείθει τους ανακριτές της CIA ότι μισούσε τον Χίτλερ, αυτοί συνεχίζουν να τον ανακρίνουν για ναζιστές και κομμουνιστές που γνώριζε τον παλιό καιρό.

Η πλοκή εστιάζει στις σχέσεις του με τον Έριχ Μίλκε, που τελικά έγινε ένας μισητός αρχηγός ασφαλείας στην Ανατολική Γερμανία. Στο μυθιστόρημα, οι δύο άνδρες συναντιούνται για πρώτη φορά το 1931, όταν ο Μπέρνι σώζει τον νεαρό κομμουνιστή από ναζιστές κακοποιούς που είναι έτοιμοι να τον σκοτώσουν. Οι δρόμοι τους διασταυρώνονται ξανά κατά τη διάρκεια του πολέμου και το 1954, όταν η CIA μαθαίνει ότι ο Μπέρνι γνωρίζει τον Μίλκε και οι πράκτορές της απαιτούν να επιστρέψει μαζί τους στο Βερολίνο και να βοηθήσει στη σύλληψή του.

Αυτή, ωστόσο, είναι μόνο ένα μέρος της υπόθεση. Ο συγγραφέας στέλνει τον Μπέρνι σε όλη την Ευρώπη για να μας δώσει μια πανοραμική ματιά της καθημερινότητας πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από τον πιο φριχτό πόλεμο της ιστορίας. Στο κατεχόμενο Παρίσι, απολαμβάνει τους οίκους ανοχής και τα εστιατόρια πέντε αστέρων που εξυπηρετούν πρόθυμα τους Γερμανούς κατακτητές. Στο Ανατολικό Μέτωπο, γίνεται μάρτυρας ατελείωτης σφαγής πριν συλληφθεί από τους Σοβιετικούς και σταλεί να εργαστεί σε ένα ορυχείο ουρανίου: Εκεί, αυτός και άλλοι αιχμάλωτοι μοιάζουν καταδικασμένοι να πεθάνουν από ραδιενέργεια, ώστε οι Σοβιετικοί να μπορέσουν να αναπτύξουν μια ατομική βόμβα. Η πλοκή του Φίλιπ Κερ έχει πολλές στροφές και διασταυρώσεις, με τον πρωταγωνιστή του να πασχίζει πάντοτε να επιβιώσει, κάπου ανάμεσα στην ωμή βία και τις πλέον ευφάνταστες μηχανορραφίες.

Την ίδια στιγμή, ο Φίλιπ Κερ αποφεύγει όλες τις συνήθεις τεχνικές του σασπένς, σε μια αφήγηση που δεν έχει να κάνει τόσο με τον αριθμό των πτωμάτων, όσο με τη συμπαιγνία του ίδιου του πρωταγωνιστή με τη διεφθαρμένη εποχή του. Και όλα αυτά, με μία ιδιαιτερότητα: όλα είναι ανοιχτά, ο αναγνώστης καλείται να βγάλει τα εντελώς δικά του συμπεράσματα. Πρόκειται για μια τολμηρή (ίσως και παράτολμη) συγγραφική επιλογή για θρίλερ – αλλά ο Κερ έχει αποδείξει ότι δεν φοβάται να παίρνει τέτοιου είδους ρίσκα. Κάπως έτσι, η υπόθεση εξακολουθεί να παραμένει ανοιχτή, μέχρι τέλους, σε κάθε ερμηνεία – ακόμα και όταν όλα τα μυστικά μοιάζουν να έχουν εξιχνιαστεί. Άλλωστε η πραγματική Ιστορία, δεν σταματάει ποτέ – απλώς συνεχίζεται…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Αθήνα, 1850. Η Αγγελική Δελβενιώτη, δεσποινίς επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας, βρίσκεται νεκρή στο λιθόστρωτο, κάτω από το παράθυρο του διαμερίσματός της στα Ανάκτορα. Όλοι πιστεύουν ότι πρόκειται για ένα μοιραίο ατύχημα. Η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, που εκείνο τον καιρό βρίσκεται στην Αθήνα περνώντας τις μέρες της με την επιστήθια φίλη της, Φράνσις Χιλλ, διευθύντρια του πρώτου ελληνικού παρθεναγωγείου, έχει αντίθετη άποψη. Παιχνίδια εξουσίας, διπλωματικές ίντριγκες, εκβιασμοί κλονίζουν τα έτσι κι αλλιώς αδύναμα θεμέλια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, που αποτελεί παρ’ όλα αυτά πόλο έλξης για την αφρόκρεμα της ευρωπαϊκής διανόησης. Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ο Γκυστάβ Φλωμπέρ, η Αυστριακή υψίφωνος Καρολίν Ούνγκερ-Σαμπατιέ θα βρεθούν μπλεγμένοι με τους μυθοπλαστικούς ήρωες αυτής της ιστορίας, σε μια πρωτότυπη ιστορική-αστυνομική περιπέτεια.

Ο Γκάμπριελ Όουκ είναι βαθιά ερωτευμένος με τη δυναμική Μπαθσίμπα Έβερντιν. Και ίσως να κέρδιζε την αγάπη της, αν μια αναποδιά της τύχης δεν τον υποχρέωνε να καταλήξει ένας απλός βοσκός στη φάρμα της. Εξάλλου, ο συνετός Γκάμπριελ έχει να ανταγωνιστεί δυο ακόμη άντρες που τη διεκδικούν: τον γοητευτικό αλλά επικίνδυνο λοχία Τρόι, έναν νεαρό στρατιώτη χωρίς ηθικούς φραγμούς, και τον αξιοσέβαστο μεσήλικα κτηματία Μπόλντγουντ, στην κοιμισμένη ως τότε καρδιά του οποίου η όμορφη κοπέλα αφυπνίζει ένα άσβεστο πάθος. Κι ενώ η μοίρα των τριών επίδοξων μνηστήρων εξαρτάται από την επιλογή που θα κάνει εντέλει η Μπαθσίμπα, εκείνη ανακαλύπτει τις φοβερές συνέπειες της ανεξάρτητης μα παρορμητικής κι ευμετάβλητης φύσης της. Το «Μακριά απ’ το αγριεμένο πλήθος» που μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά, εκτόξευσε τη φήμη του Τόμας Χάρντυ και παραμένει το πλέον δημοφιλές έργο του μεγάλου Βρετανού συγγραφέα. Αναμφίβολα, ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Απρίλιος του 1945, βόρεια Ιταλία: Ο Μουσολίνι και οι υποστηρικτές του έχουν αποσυρθεί στο Σαλό. Το φασιστικό καθεστώς κλυδωνίζεται επικίνδυνα. Ο επιθεωρητής Ντε Λούκα ερευνά την υπόθεση της δολοφονίας του νεαρού, γοητευτικού Βιτόριο Ρέιναρντ, που διατηρούσε στενές σχέσεις με την υψηλή κοινωνία. Μάιος του 1945: Μετά την απελευθέρωση, η αναρχία. Περιοχές ολόκληρες της βόρειας και της κεντρικής Ιταλίας βρίσκονται υπό τον έλεγχο πάνοπλων ανταρτών. Ένας παλιός γνώριμος του επικηρυγμένου επιθεωρητή Ντε Λούκα, μέλος της αντιστασιακής αστυνομίας, τον βρίσκει καθώς προσπαθεί να διαφύγει προς τη Ρώμη και τον υποχρεώνει να συνεργαστεί στη διαλεύκανση μιας άγριας ομαδικής δολοφονίας. Απρίλιος του 1948, Μπολόνια: Η Ιταλία ετοιμάζεται για τις δεύτερες –και καθοριστικές για τις πολιτικές εξελίξεις– βουλευτικές εκλογές. Τόσο οι δεξιοί όσο και οι κομμουνιστές επιδίδονται σ’ έναν σκληρό αγώνα αλληλοεξόντωσης… Σ’ αυτή την τεταμένη ατμόσφαιρα, στην Μπολόνια, ο επιθεωρητής Ντε Λούκα αναλαμβάνει την υπόθεση μιας δολοφονίας σ’ ένα μπουρδέλο της οδού Όκε. Το θύμα, ένας νεαρός κομμουνιστής, βρέθηκε κρεμασμένο. Την ίδια στιγμή, κάποιοι θέλουν να κλείσουν την υπόθεση ως αυτοκτονία.

Μια επινοημένη πόλη κάπου στον χάρτη. Θα μπορούσε να λέγεται και Twin Peaks, καθώς πολλά παράξενα πράγματα συμβαίνουν στους ήρωες (κυρίως άντρες) που κυκλοφορούν στους δρόμους της. Πρόκειται για σπονδυλωτό μυθιστόρημα όπου άνθρωποι χάνονται στη θάλασσα μέσα στο σπίτι τους. Παράξενα ζώα που ζηλεύουν παθολογικά σαν να ήταν ερωτικοί σύντροφοι. Άντρες που παίζουν πιάνο χωρίς να ακουμπούν καν τα πλήκτρα. Ο συγγραφέας που βλέπει να γράφεται το βιβλίο του από κάποιον ήρωά του, αφού πρώτα συναντήσει την πανέμορφη ηρωίδα του στον δρόμο. Ένα παράξενα γοητευτικό μυθιστόρημα.