Το «Αντίο Μαδρίτη» του Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ είναι ένα μικρό διαμάντι από τον θεμελιωτή του νέου λατινοαμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος

Είναι ο θεμελιωτής του νέου λατινοαμερικανικού αστυνομικού μυθιστορήματος, με έργα που συνταιριάζουν -με τρόπο ασυνήθιστα ευρηματικό και παράξενα γοητευτικό- τη διεθνή κατασκοπεία, τη γαστρονομία, το όνειρο, την παρωδία, τη συνωμοσία και τη μαύρη κωμωδία. Και όλα αυτά με φόντο την οικονομική εξαθλίωση της Πόλης του Μεξικού και τους επαναστατικούς θρύλους της Λατινικής Αμερικής.

Αλλά, ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ εκτός από ένας χαρισματικός μυθοπλάστης της αστυνομικής ίντριγκας είναι και ικανότατος λογοτέχνης ο οποίος μέσα από ποικίλες αφηγηματικές τεχνικές καταφέρνει και σκιαγραφεί με ιδιαίτερη πειστικότητα τα πορτρέτα των χαρακτήρων του – πάντα με έναν ανηλεή σαρκασμό και μια ειρωνεία αιχμηρή που κόβει προς όλες τις κατευθύνσεις.

Αν και ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό του είναι ότι διανθίζει την πλοκή του με ιστορικά στοιχεία, διάσπαρτες ημερολογιακές σημειώσεις, εντυπώσεις, εξομολογήσεις και ρεαλιστικές περιγραφές, δεν ξεχνάει ποτέ την αφετηρία του: το μυστήριο που πρέπει να ξεδιαλυθεί, αφού προηγουμένως κλιμακωθεί η αγωνία και το σασπένς – συχνά, ανάμεσα σε έναν ανεκπλήρωτο έρωτα και το αστραφτερό λεπίδι του θανάτου.

Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ
«Αντίο Μαδρίτη»
Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος
Εκδόσεις: Άγρα
Σελίδες: 136

Στην εξαιρετική «Σκιά της σκιάς», για παράδειγμα, η αστυνομική ιστορία αφορά σε μια υπόθεση διεθνούς συνωμοσίας: Ο συγγραφέας ανασυνθέτει μία ολόκληρη εποχή στο Μεξικό της δεκαετίας του είκοσι, την οποία η Επανάσταση είχε σαρώσει με έναν θυελλώδη άνεμο τρέλας: στρατιωτικοί που ήθελαν να γίνουν εκατομμυριούχοι, απατεώνες, πόρνες, πλούσιες χήρες, βαρόνοι του πετρελαίου, αναρχικοί, επικίνδυνες γειτονιές γεμάτες ναρκωτικές ουσίες και καμπαρέ.

Κυρίως, όμως, στα μυθιστορήματά του συνδυάζει την αστυνομική έρευνα με μια ακριβή ιστορική ανάπλαση. Κάπως έτσι, πρόσωπα και καταστάσεις από την πραγματικότητα αναμειγνύονται τεχνηέντως με άλλα φανταστικά πρόσωπα που δημιούργησε ο ίδιος για να φτιάξει ιστορίες με χιούμορ, περιπαιχτική διάθεση, τρυφερότητα, αλλά και μία διάχυτη πικρία για τις επαναστάσεις που απέτυχαν.

«Το πρώτο μου μυθιστόρημα “Μέρες μάχης” που το έγραψα το 1975, μου υπαγορεύτηκε από την επικαιρότητα της χώρας μου», εξηγεί σε μια συνέντευξή του, για να αποκαλύψει τη συνήθη μέθοδό του: «Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω μερικές από τις συμβάσεις του νουάρ για να γράψω ένα μυθιστόρημα της πόλης, το οποίο θα πραγματευόταν τα μεγάλα θέματα που η μεξικανική λογοτεχνία της εποχής άφηνε κατά μέρος: διαφθορά, κατάχρηση εξουσίας, εξαθλίωση του κράτους, κατάρρευση του δικαστικού και σωφρονιστικού συστήματος».

Είναι εμφανές ότι ο Τάιμπο αποτελεί μια ειδική περίπτωση στο νέο νουάρ μυθιστόρημα, προτείνοντας μία σύγχρονη μορφή ρεαλιστικής, λαϊκής λογοτεχνίας η οποία πέρα από την αστυνομική ίντριγκα, το έγκλημα και το μυστήριο, απεικονίζει εκπληκτικά τη βία της εξουσίας, τη σταδιακή αποσάθρωση της κοινωνίας και τις αμείλικτες ιστορικές συνθήκες. 

Γεννημένος το 1949 στην Ισπανία και ζώντας από το 1958 στο Μεξικό, όπου η οικογένειά του κατέφυγε για να αποφύγει τη δικτατορία του Φράνκο, ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ έχει δημιουργήσει έναν από τους πιο ιδιότυπους ντετέκτιβ όλων των εποχών. Και αυτό γιατί ο σαραντάχρονος μονόφθαλμος διώκτης του εγκλήματος Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν, δεν ανήκει στον ορθολογικό κόσμο του Σέρλοκ Χολμς, ούτε συμμερίζεται τη σκληροπυρηνική και αποφασιστική στάση των ντετέκτιβ του Ντάσιελ Χάμετ και του Ρέιμοντ Τσάντλερ.

Η πρωτοτυπία του Τάιμπο έγκειται σε ένα πραγματικά ενδιαφέρον εύρημα: ο πρωταγωνιστής του αντιμετωπίζοντας έναν παρανοϊκό εγκληματικό περίγυρο, υφίσταται πρώτος τις συνέπειες της παράνοιας. Ακολούθως, προσεγγίζει τα προβλήματα διά της τεθλασμένης οδού -εν μέσω συναισθηματικής σύγχυσης- με μια μονίμως αποσπασματική αντίληψη των πραγμάτων, καθώς μια ενοχλητική θολούρα επηρεάζει αφόρητα την κρίση του.

Και, ακόμη, ο Έκτορ Μπελασκοαράν Σάιν δεν είναι φτιαγμένος από ατσάλι, είναι απρόσμενα γήινος: νιώθει μονίμως κουρασμένος και έκθετος, φοβάται ανά πάσα στιγμή ότι θα πεθάνει και είναι πάντοτε ευάλωτος στο παραμικρό γυναικείο νεύμα.  Όπως συμβαίνει, ας πούμε, στα «Όνειρα συνόρων» όπου ο ιδιωτικός ντετέκτιβ ξεκινά να ανακαλύψει τα ίχνη μιας ηθοποιού του κινηματογράφου με την οποία είχε στενή σχέση την εποχή που ήταν και οι δύο φοιτητές.

Την ξαναβρίσκει κατά μήκος των πόλεων που είναι σπαρμένες στα σύνορα του Μεξικού με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ίδια ισχυρίζεται ότι την κυνηγάει ένας βίαιος αστυνομικός πού είναι ερωτευμένος μαζί της. Στο κυνήγι, όμως, αυτό είναι ανακατεμένος και ένας παραγωγός τηλεοπτικών σήριαλ, καθώς κι ένας επικίνδυνος έμπορος ναρκωτικών. Και ο μονόφθαλμος ντέντεκτιβ θα αποδείξει και πάλι ότι εκτός από λάτρης του ωραίου φύλου, είναι πρόθυμος να μπλεχτεί και στη χειρότερη περιπέτεια, προκειμένου να βοηθήσει τους -φαινομενικά- αδύναμους.

Όσο για το «Αντίο Μαδρίτη», αποτελεί ίσως την πλέον ευρηματική περιπέτεια του Έκτορ Μπελασκοαράν Σάυν, ο οποίος πάσχει από ανίατο εθισμό για την Πόλη του Μεξικού, λατρεύει τις υπαίθριες καντίνες και την… ατμοσφαιρική ρύπανση! Και τώρα πρέπει να βγει από τη σπηλιά του για να ταξιδέψει -απρόθυμα- στη Μαδρίτη, σύμφωνα με την παραγγελία του φίλου και πελάτη του Χούστο Βάσκο, συντηρητή στο Μουσείο Ανθρωπολογίας του Μεξικού.

Εδώ, ο δημοφιλής πλην παράδοξος ντετέκτιβ αναζητά ένα ανεκτίμητο κομμάτι από συμπαγή χρυσό, το θώρακα του Μοκτεσούμα, που έχει εξαφανιστεί από την εθνική συλλογή και βρίσκεται στα χέρια Ευρωπαίων αρχαιοκάπηλων.

Ο μονόφθαλμος ντετέκτιβ περιπλανιέται στην ισπανική πρωτεύουσα και στο μυαλό του τριγυρίζουν μαύρες σκέψεις. Παρά την κατάθλιψή του όμως, παραμένει αλύγιστος. Με μόνα του όπλα ένα πιρούνι και ένα σφυρί, ορμά στους εχθρούς του, αλλά το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών θα το καταφέρει μέσα από μια παρτίδα πόκερ! Η υπέροχη αυτή ιστορία είναι η πιο ενδιαφέρουσα του διάσημου και δημοφιλούς, παράδοξου ντετέκτιβ.

Και ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ ισορροπεί το μυστήριο με το κοινωνικό υπόβαθρο της νουβέλας του, συνδυάζοντας υποδειγματικά την νουάρ ιστορία με την πολιτική και την Ιστορία – η οποία είναι σταθερά παρούσα και μάλλον αναπόδραστη. Όπως έχει πει ο ίδιος: «Γράφεις ένα μυθιστόρημα με τη βεβαιότητα ότι η λογοτεχνία καταφέρνει αυτό που η Ιστορία δεν μπορεί, δηλαδή να αναπαραστήσει την αίσθηση της Ιστορίας».

Είναι ίσως από τους λίγους σύγχρονους συγγραφείς του είδους που μπορεί να μιλάει με ανάλαφρο τρόπο για σοβαρά θέματα, αναδεικνύοντας -ωστόσο- με ακρίβεια τα καθημερινά προβλήματα μέσα από την αστυνομική πλοκή.

Κατά τα άλλα, σκοτεινές υποθέσεις, μια διάχυτη μελαγχολία, αλλά και υψηλής ποιότητας χιούμορ -μέσα από καταστάσεις σχεδόν σουρεαλιστικές- συνθέτουν το παζλ της αφήγησης: Πρόκειται για μία αριστοτεχνική πλοκή, η οποία εξυφαίνεται σαν ένας ιστός αράχνης που είναι βέβαιο ότι θα παγιδεύσει αναγνώστη, δίνοντάς του την αίσθηση ότι θα μείνει για πάντα εκεί –  έρμαιο μιας τύχης, με εντελώς άγνωστες συνέπειες…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Μια βδομάδα απομένει ως τα Χριστούγεννα και ο Μάρτιν Μολίν, από το αστυνομικό τμήμα του Τανουμσχέντε, πείθεται από την αγαπημένη του να τη συνοδεύσει σε μια συγκέντρωση της οικογένειάς της, η οποία θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τις αυστηρές οδηγίες του πάτερ φαμίλια Ρούμπεν σε ένα νησάκι κοντά στη Φιελμπάκα. Η σύνδεση του νησιού με τη στεριά θα διακοπεί λόγω χιονοθύελλας, κι έτσι όταν ο Ρούμπεν καταρρεύσει στη διάρκεια του εορταστικού δείπνου, ο Μάρτιν θα αναγκαστεί να αναλάβει δράση χωρίς τη βοήθεια του προϊσταμένου του, επιθεωρητή Πάτρικ. Δεν θα αργήσει να αποφανθεί ότι πρόκειται για φόνο και ότι δολοφόνος είναι κάποιο από τα μέλη της οικογένειας. Θα καταφέρει να λύσει το μυστήριο πριν τα πτώματα αρχίσουν να αυξάνονται;

Ένας νεκρός που εξαναγκάζεται σε ανάσταση για να θεραπεύσει την απελπισία του αδελφού του, ένας μεταλλωρύχος που επιχειρεί να κρύψει τη μοναξιά του μέσα στο σκοτάδι των στοών, ένας ταριχευτής που μεταποιώντας σώματα νεκρών ζώων προσπαθεί να συνθέσει το χιμαιρικό σώμα της αγάπης, ο αρχηγός ενός θιάσου τεράτων που αναζητά την ευλογία ξεχασμένων θεών, ένας Μακεδόνας στρατιώτης που διαπιστώνει πως ο δρόμος του νόστου περνάει πάντοτε μέσα από τον Άδη. Οι ήρωες της Μεταποίησης είναι οι ίδιοι αφηγητές της ιστορίας τους. Δεν εξομολογούνται, γιατί δεν ζητούν συγχώρεση. Ο λόγος τους άμεσος και αποκαλυπτικά ειλικρινής δεν απευθύνεται σε άλλον, παρά σε εκείνον τον οικείο ξένο, τον ίδιο τους τον εαυτό.

Το μυθιστόρημα αυτό γράφτηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας που προκάλεσε ο ιός SARS-CoV-2 και μέσα στις ημέρες της καραντίνας που μας επιβλήθηκε. Επειδή όμως η λογοτεχνία δεν αναπαριστά πιστά την πραγματικότητα η συγγραφέας επινόησε έναν άλλο ιό, τον επονομαζόμενο Κέρβερο. Πρόθεσή της ήταν ένα δυστοπικό μυθιστόρημα στο οποίο να διερευνάται όλο το πλέγμα των σχέσεων, και ειδικά των σχέσεων εξουσίας που αναπτύσσονται υπό ειδικές συνθήκες σε διαφορετικά περιβάλλοντα ανάμεσα σε ανθρώπους πάνω από τους οποίους επικρέμαται η απειλή του τέλους. Γιατί μέσα στις άγριες συνθήκες αυτής της πανδημίας ένας από τους προβληματισμούς που αναδύθηκε είναι και ο εξής: Ποια κομμάτια της ανθρώπινης ψυχής αφυπνίζονται, όταν προβάλλει επιτακτικά η ανάγκη για επιβίωση; Επικρατεί το σκοτάδι ή το φως όταν απειλείται η υπόσταση και η ζωή του ανθρώπου;

 Στο μικρό ορεινό χωριό Βερτίλι η 11η Οκτωβρίου ξεκινά με μια τεράστια καταστροφή. Η βορειοδυτική πλευρά του χωριού καταρρέει μαζί με τρεις από τις στοές του κοντινού ορυχείου. Μπορεί οι περισσότεροι ενήλικοι κάτοικοι του χωριού να γλίτωσαν από την καταστροφή, καθώς το Σωματείο των Ανθρακωρύχων βρισκόταν σε απεργία διαρκείας, όμως η κατολίσθηση κατάπιε το δημοτικό σχολείο της περιοχής με όλους τους δασκάλους και τους μαθητές. Το μοναδικό παιδί που παραμένει ζωντανό στο χωριό είναι ο εντεκάχρονος Ιορδάνης Ντάβαρης, γιος του χήρου Μιχάλη Ντάβαρη, προέδρου του Σωματείου των Ανθρακωρύχων. Το βιβλίο ρίχνει μια βαθιά αλλά και αρκετά λοξή ματιά στην ελληνική κοινωνία των αρχών της δεκαετίας του ’60, όταν η προέλευση και τα κοινωνικά φρονήματα των ανθρώπων έπαιζαν μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή και στην τύχη τους απ’ ό,τι θεσμοί όπως η δημοκρατία, η δικαιοσύνη και η ισότητα.