70 φιλοσοφικοί και θεολογικοί αφορισμοί γεμάτοι μυστικιστικές συγκινήσεις

Η έννοια της κόλασης ως τόπου τέλεσης της τιμωρίας έμελλε να εξάψει την φαντασία, αφού μέσα σε μια πορεία χιλιάδων χρόνων θα απασχολούσε τις περισσότερες θρησκείες, αλλά και τα έργα ζωγράφων όπως του Ιερώνυμου Μπος και ποιητών – όπως του Δάντη Αλιγκιέρι.

Άλλωστε, υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικές εκδοχές της κόλασης, όπου τιμωρείται το κακό. Οι Χριστιανοί αντιλαμβάνονται την κόλαση ως αιώνια τιμωρία για τους αμετανόητους αμαρτωλούς, καθώς επίσης και για τον διάβολο και τους δαίμονές του. Η κόλαση των χριστιανών μοιάζει αρκετά με τον κάτω κόσμο των αρχαίων Ελλήνων: Με φωτιές ολόγυρα για να καίγονται και να βασανίζονται αιωνίως οι αμαρτωλές ψυχές.

Όσο για την κόλαση των Iουδαίων φαίνεται να είναι κάτι σαν καθαρτήριο, μια μεταβατική κατάσταση δηλαδή που δεν έχει τον οριστικό χαρακτήρα του χριστιανισμού, ενώ προσλαμβάνεται περισσότερο συμβολικά παρά κυριολεκτικά. Αλλά και η κόλαση των μωαμεθανών είναι ένας τόπος για τους κακούς με τις γνώριμες φωτιές. Από αυτήν δεν γλιτώνει ο καταδικασμένος, καθώς όποιος προσπαθήσει να αποδράσει θα υποστεί χειρότερα βασανιστήρια.

Σε κάθε περίπτωση, η συμβολική ενσάρκωση του κακού, η επινόηση -δηλαδή- του διαβόλου και της κόλασης και οι ποικιλόμορφες προσλήψεις τους, δεν αποτέλεσαν απλώς ένα ξεχωριστής σημασίας θρησκευτικό γεγονός. Υπήρξαν ένα αποτελεσματικό εργαλείο χειραγώγησης στα χέρια της εκκλησίας. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που το κακό από κάποια στιγμή και μετά αποκτάει «πρόσωπο» και η κόλαση «χαρτογραφείται».

Από τον Μεσαίωνα και έπειτα, η εικονογράφηση της κόλασης γίνεται εντυπωσιακά λεπτομερής και συστηματική με τους κληρικούς να αναθέτουν σε καλλιτέχνες τη δημιουργία ευφάνταστων δαιμονικών και ενίοτε αποτροπιαστικών έργων και τους τελευταίους να εμπνέονται τόσο από τις Γραφές όσο και από τον επιβλητικό, ζοφερό και υποχθόνιο κόσμο που συνέθεσε λεπτομερώς ο Ιταλός ποιητής Δάντης Αλιγκιέρι (1265-1321) στη δική του «Κόλαση» – το πρώτο μέρος της περίφημης «Θείας Κωμωδίας».

Αν και παράταιρος για την εποχή του ο εικονογράφος και ποιητής Γουίλλιαμ Μπλέηκ (1757-1827) σήμερα θεωρείται μεγαλοφυΐα, ο οποίος μάλιστα είχε εικονογραφήσει θαυμαστά και την «Κόλαση» του Δάντη μέσα από εικόνες, πολλές από τις οποίες είναι αντάξιες του κατεξοχήν κλασικού εικονογράφου της, Γκυστάβ Ντορέ.

Ο Μπλέηκ μέσα από την προσπάθειά του για την αναστήλωση μιας χαμένης αγγλικής ποιητικής παράδοσης που σχετιζόταν με τους μεσαιωνικούς βάρδους και με τον κόσμο του δρυϊσμού και των Κελτών- έδωσε μία πολύ ιδιάζουσα εικόνα της κόλασης.

Το έργο του είναι γεμάτο αποκρυφιστικές και μυστικιστικές συγκινήσεις, αλληγορίες και σύμβολα, με ζωντανές εικόνες και ακτινωτούς συνειρμούς -που κάποτε δυσκολεύεσαι να παρακολουθήσεις- ενώ πέρα από κάποιες υφολογικές ιδιαιτερότητες, μοιράζεται την εγγενή και σαγηνευτική πολυπλοκότητα της ρομαντικής ποίησης.

Στα πρώτα χρόνια της ποιητικής του ανέλιξης ο Μπλέηκ είχε ενδιαφερθεί για τα γραπτά του σπουδαίου Σουηδού οραματιστή Εμάνουελ Σβέντενμποργκ που υπήρξε μία από τις τελευταίες σημαντικές φυσιογνωμίες του δεκάτου ογδόου αιώνα – ο πιο εκπληκτικός άνθρωπος στην Ιστορία, κατά τον Μπόρχες.

Στην πραγματικότητα, όλα δείχνουν ότι ήταν μία επιστημονική ιδιοφυΐα, με εξαιρετικές επιδώσεις από την αστρονομία, τα μαθηματικά και τη μεταλλουργία μέχρι την προχωρημένη φυσική και τις μελέτες ανατομίας, ενώ είχε δημοσιεύσει δεκάδες πρωτοποριακά συγγράμματα. Όμως, τα επιτεύγματά του σε αυτά τα ποικίλα γνωστικά πεδία, έμελλε να επισκιαστούν από τη φήμη που γνώρισαν οι περιγραφές των οραμάτων του στο πιο γνωστό έργο του «Ουρανός και Κόλαση» (1758) – ένα έργο που θυμίζει τα οράματα του Μεσαίωνα.

Αυτή, όμως, η αρχική έλξη του Μπλέηκ για τον Σουηδό οραματιστή, σταδιακά μετατράπηκε σε έντονη δυσαρέσκεια και άρχισε να τον θεωρεί περισσότερο υλιστή, με τον ίδιο να στρέφεται επιτακτικά στην αναγκαιότητα της τέχνης. Έτσι, οι «Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης» (1790) αποτυπώνουν -εν μέρει- τις δηκτικές κρίσεις του Μπλέηκ πάνω στα έργα του Σβέντενμποργκ.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, το έργο αυτό καθ’ αυτό είναι ένα αριστούργημα σατιρικής ενόρασης με μία εκπληκτική ποικιλία θεμάτων και μια μικτή φόρμα στίχου και πρόζας που καθηλώνει. Ο Μπλέηκ δεν υιοθετούσε την καθιερωμένη αρχή της σύγκρουσης του καλού με το κακό, ούτε την αναγκαία ή επιθυμητή νίκη του πρώτου εις βάρος του δευτέρου. Αλλά πίστευε στην παράλληλη ύπαρξη αντιθετικών ζευγών: όμορφο-άσχημο, χαρά-λύπη, καλό-κακό.

Η ανθρώπινη, λοιπόν, σκέψη και η ζωή χρειάζονται -κατά τον Μπλέηκ- αυτό ακριβώς το ερέθισμα των αντιθετικών και ενεργητικών δυνάμεων για να μπουν σε δημιουργική τροχιά. Υπό αυτές τις συνθήκες το καλό και το κακό αποκτούν πλέον διαφορετικές ερμηνείες με την παθητική αποδοχή να είναι συνώνυμη του κακού και την ενεργητική αντίθεση, του καλού.

Αυτό είναι το κλειδί για την ερμηνεία των παραδόξων και των αντιστροφών που συνιστούν τους «Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης»: ο διάβολος συμβολίζει την ενέργεια, το καλό, ο Παράδεισος είναι η Κόλαση, το καλό είναι κακό. Κανένας μεταγενέστερος ποιητής δεν επιχείρησε να διαμορφώσει μια μυθολογία τόσο περίπλοκη όσο εκείνη του Μπλέηκ, αλλά η ατόφια ομορφιά των στίχων του είναι που τελικά εμμένει στο πέρασμα του χρόνου.

Και, βέβαια, οι «Παροιμίες της Κόλασης» -όπως αποτυπώνονται υπέροχα στη μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού- αποτελούν το πιο γνωστό μέρος των «Γάμων του Ουρανού και της Κόλασης». Πρόκειται για εβδομήντα αφορισμούς που διακρίνονται για το φιλοσοφικό και θεολογικό υπόβαθρο του Γουίλλιαμ Μπλέηκ και οι οποίοι -μέσα από μία ασυνήθιστη πνευματική οξύτητα- δίνουν ένα νέο νόημα στην αιώνια διαμάχη ανάμεσα στον Θεό και τον Διάβολο.

Πρόκειται για μία σειρά αφορισμών αινιγματικών και αποκαλυπτικών ταυτόχρονα, για ενσταλλάγματα σοφίας γεμάτα αμφίσημες νοηματοδοτήσεις, με μυστικούς υπαινιγμούς και μία αδιόρατη ειρωνική διάθεση. Μία πανέμορφη έκδοση, όπου το κείμενο συνοδεύεται από τις υποβλητικές, απολύτως ατμοσφαιρικές χαλκογραφίες με τις οποίες ο Μπλέηκ έντυσε τους στίχους του.

Ο Ιρλανδός θεολόγος και φιλόσοφος Σκότος Εριγένης (810-877) έλεγε ότι η Αγία Γραφή είναι ένα κείμενο το οποίο περικλείει άπειρα νοήματα και μπορεί να παρομοιαστεί με τα ιριδίζοντα φτερά ενός παγωνιού. Ένας τέτοιος ισχυρισμός ταιριάζει ιδανικά στο έργο του Γουίλλιαμ Μπλέηκ, ένα έργο πολυπρισματικό που ανταποκρίνεται πλήρως στην ιδέα ενός κειμένου ανοιχτού σε πολλαπλές αναγνώσεις. Και όπως λέγεται χαρακτηριστικά, σε μία από τις Παροιμίες: «Αυτό που σήμερα είναι αποδεδειγμένο, κάποτε δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας»…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ένα ειδυλλιακό θέρετρο σ’ ένα νησί στις ακτές της Αγγλίας υπόσχεται την απόλυτη χαλάρωση. Αλλά το ίδιο το νησί, γνωστό και ως «Ο Βράχος του Θεριστή», έχει ένα σκοτεινό παρελθόν. Εκεί έδρασε κάποτε ένας σίριαλ κίλερ. Μια νέα γυναίκα βρίσκεται νεκρή κάτω από το περίπτερο της γιόγκα. Φαίνεται ότι ο θάνατος της προκλήθηκε από μια ατυχή πτώση. Όμως η ντετέκτιβ Έλιν Γουόρνερ ανακαλύπτει ότι το θύμα δεν ήταν ένοικος του θερέτρου – δεν έπρεπε να είναι καν στο νησί. Καθώς ο χρόνος κυλά, η Έλιν ξεσκεπάζει ολοένα περισσότερα μυστικά. Και όταν κάποιος άλλος από την παρέα πνίγεται σε μια κατάδυση με μπουκάλες, η Έλιν υποψιάζεται ότι οι θάνατοι αυτοί δεν είναι απλώς ατυχήματα. Και πρέπει να βρει τον δολοφόνο πριν επαναληφθεί η ιστορία του νησιού.

«Ως συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν το κατάλαβα αμέσως. Δεν έδωσα σημασία στην τεράστια φόρα που είχα πάρει για να την εντυπωσιάσω και να την κατακτήσω. Νόμιζα ότι απλώς παίζω. Και δεν είχα άδικο από μια πλευρά. Ο έρωτας είναι το υπέρτατο παιχνίδι, και όσοι τζογάρουν σ’ αυτόν είναι υποχρεωτικά παιχνιδιάρηδες, το πιστεύω. Αν και το βασικό χαρακτηριστικό των ερωτευμένων είναι ότι γίνονται ανισόρροποι, δηλαδή τους στρίβει, τρελαίνονται κυριολεκτικά». Μόνο ο θάνατος θα μας χωρίσει • Ο ορισμός της απιστίας • Κληρονομικότητα • Δεύτερη ζωή δεν έχει • Υπερδιέγερση • Μοναχικός λύκος • Ο Καλλίφωνος Καναρίνης • Μητριά • Μία είναι η πληγή • Το πάνω χέρι • Για πάντα • Έρωτες, έρωτες, έρωτες. Ή, αλλιώς, δώδεκα ιστορίες με πρωταγωνιστές που επιμένουν να παλεύουν για την ικανοποίηση της ερωτικής επιθυμίας τους. Δώδεκα παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, με την τελευταία και μεγαλύτερη να αγκαλιάζει όλες τις προηγούμενες.

Ο Άρθουρ Κιπς, ένας ανερχόμενος λονδρέζος δικηγόρος, πηγαίνει στο Κρίθιν Γκίφορντ, μια απομακρυσμένη κωμόπολη στη βορειοανατολική ακτή της Αγγλίας, στα ανεμοδαρμένα υφάλμυρα έλη πιο πέρα από το Μονοπάτι των Εννέα Ζωών. Σκοπός του ταξιδιού του είναι να παραβρεθεί στην κηδεία μιας πελάτισσάς του, της κυρίας Άλις Ντράμπλοου, και να τακτοποιήσει τις εκκρεμείς υποθέσεις της. Το μυστηριώδες σπίτι της κυρίας Ντράμπλοου βρίσκεται στο τέρμα ενός δρόμου, βουτηγμένο στην ομίχλη, μα ο Κιπς αγνοεί τα τραγικά μυστικά που κρύβουν τα σφαλιστά του παράθυρα. Εντέλει, ένα επαγγελματικό ταξίδι ρουτίνας μετατρέπεται σε εφιάλτη όταν ο Κιπς αρχίζει να βασανίζεται από μυστηριώδεις ήχους και εικόνες – μια κουνιστή καρέκλα σ’ ένα εγκαταλειμμένο παιδικό δωμάτιο, τον ανατριχιαστικό ήχο μόνιππου, το ουρλιαχτό ενός παιδιού μέσα στην ομίχλη και, το πιο τρομακτικό απ’ όλα, μια γυναίκα-φάντασμα ντυμένη στα μαύρα. Η «Γυναίκα με τα Μαύρα» είναι ένα μυθιστόρημα της Σούζαν Χιλλ γραμμένο το 1983, με γοτθικά στοιχεία μυστηρίου και τρόμου.

Ο Πέτρος Καρτίνης και η Κλεονίκη Μπάρνα αρχίζουν να βγαίνουν τον Γενάρη του 2015. Στο αγαπημένο τους στέκι, ένα μπαρ στην οδό Καλλιδρομίου, συζητούν για τον έρωτα, τα όνειρα, το μέλλον. Περιμένουν ακόμα την ξαφνική εκείνη στιγμή που μεταμορφώνει τα πάντα και αναρωτιούνται για το νόημα της ζωής. Μια ιστορία όπου οι μικρές και οι μεγάλες αποφάσεις αναμετρώνται με την καθημερινότητα – μια αφήγηση όπου η ταλάντωση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν δίνει τον ρυθμό στις αναζητήσεις των ηρώων. Μια ποιητική περιπλάνηση στην αλλόκοτη πόλη του Καρτίνη, την Αθήνα του 21ου αιώνα. Στα μπαράκια, στις καφετέριες και στα διαμερίσματα του κέντρου οι δύο πρωταγωνιστές προχωρούν ψηλαφητά, για να συναντηθούν κι έπειτα να χωρίσουν. Μέχρι την επόμενη συνάντηση.