Πώς εντοπίζονται θαμμένες αρχαιότητες: τα μυστικά του λόφου Καστά στην Αμφίπολη

Ο εντοπισμός και η χαρτογράφηση θαμμένων αρχαιοτήτων με τη χρήση γεωφυσικών μεθόδων είναι το αντικείμενο της νέας επιστημονικής διάλεξης που διοργανώνει το Μέγαρο Μουσικής, σε συνεργασία με το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του δήμου Θεσσαλονίκης.

Στην τέταρτη κατά σειρά εκδήλωση λόγου που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, προσκεκλημένος θα είναι ο καθηγητής Γρηγόρης Τσόκας, διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ. Η ομιλία θα δοθεί την Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 2016, στις 7 μ.μ. (κτήριο Μ2, Αίθουσα Μωρίς Σαλτιέλ).

Κατά τη διάρκεια της διάλεξης ο κ. Τσόκας θα αναφερθεί, μεταξύ άλλων, στη σύγχρονη ερευνητική προσπάθεια του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ΑΠΘ, η οποία έχει αποδώσει καινοτόμες προσεγγίσεις σε σημαντικά αρχαιολογικά ζητήματα, όπως είναι ο εντοπισμός ταφικών μνημείων στο εσωτερικό τύμβων. Το θέμα αυτό, το οποίο ανέκαθεν αποτελούσε σημαντική πρόκληση, έχει επιλυθεί αποτελεσματικά με μεθόδους του εν λόγω εργαστηρίου. Ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση αποτέλεσε, λόγω μεγέθους, η απεικόνιση του εσωτερικού του λόφου Καστά στην Αμφίπολη, η οποία διενεργήθηκε από ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον καθηγητή Γρηγόρη Τσόκα στα τέλη του 2014. 

Απεικονίσεις σε τρεις διαστάσεις

Σημειώνεται ότι οι μέθοδοι γεωφυσικής διασκόπησης εφαρμόζονται στην εξερεύνηση αρχαιολογικών χώρων περίπου από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα είναι σε θέση να συνεισφέρουν στην αρχαιολογική έρευνα σημαντικά στοιχεία, όπως είναι πλήρεις κατόψεις των θαμμένων οικοδομικών λειψάνων ή τρισδιάστατες απεικονίσεις των αρχαίων δομών. Οι εν λόγω μέθοδοι ολοκληρώνονται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και με μικρό κόστος, ενώ συνήθως εφαρμόζονται σε σχετικά μεγάλες εκτάσεις.

Η χρησιμότητα των γεωφυσικών αποτελεσμάτων (συνήθως χαρτών) στην αρχαιολογική έρευνα είναι προφανής. Ο ανασκαφέας αρχαιολόγος μπορεί να κατευθύνει επιλεκτικά την έρευνά του διανοίγοντας σκάμματα στα σημεία που υποδεικνύει η γεωφυσική έρευνα, να εξαγάγει συμπεράσματα και στη συνέχεια να τα προεκτείνει για όλη την περιοχή που μελετά, βασιζόμενος στο γεωφυσικό χάρτη.

Η νέα επιστημονική διάλεξη εντάσσεται στον κύκλο ομιλιών του Ανοιχτού Πανεπιστημίου του δήμου Θεσσαλονίκης (θεματικός κύκλος φυσικής), που φιλοξενείται στις εγκαταστάσεις του ΟΜΜΘ, με την υποστήριξη του Συλλόγου Αποφοίτων ΑΠΘ. Το πρόγραμμα διαλέξεων, το οποίο φέρει τον τίτλο «Η Γιορτή της Επιστήμης», συντονίζει και επιμελείται ο Αργύρης Νικολαΐδης, καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής του ΑΠΘ.

Μόνο με δελτία  εισόδου

Η πρόσβαση στη διάλεξη του κ. Τσόκα είναι ελεύθερη για το κοινό, αλλά προηγουμένως απαιτείται η προμήθεια δωρεάν δελτίων εισόδου, που θα διανεμηθούν από τα εκδοτήρια του ΟΜΜΘ αυστηρώς με σειρά προτεραιότητας μία (1) ώρα πριν από την έναρξη της εκδήλωσης, δηλαδή από τις 6 μ.μ. Οι διαθέσιμες θέσεις είναι περιορισμένες.  

Ποιος είναι ο Γρηγόρης Τσόκας

Ο Γρηγόρης Τσόκας, ο οποίος γεννήθηκε το 1956, είναι καθηγητής Εφαρμοσμένης  Γεωφυσικής στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ και διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Γεωφυσικής του ιδίου ιδρύματος. Κατέχει επίσης τη θέση του αντιπροέδρου της Διεθνούς Επιστημονικής Ένωσης για την Αρχαιολογική Γεωφυσική (International Community for Archaeological Prospection ǀ ICAP ).    

Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ (1979), κάτοχος του τίτλου Master of Science in Exploration Geophysics (Πανεπιστήμιο του Λιντς, Μεγάλη Βρετανία, 1980) και διδακτορικού διπλώματος στην Εφαρμοσμένη Γεωφυσική  (ΑΠΘ, 1985). Διετέλεσε επισκέπτης ερευνητής στο Department of Physics and Electronics του Πανεπιστημίου του Γιορκ (Μεγάλη Βρετανία, 1990) και επισκέπτης καθηγητής στο Colorado School of Mines (ΗΠΑ, 1994).

Το ερευνητικό έργο του αφορά στον εντοπισμό και την απεικόνιση θαμμένων αρχαιοτήτων με γεωφυσικές μεθόδους, στην ανάπτυξη μεθόδων πεδίων δυνάμεων (potential fields) και στην ανάπτυξη τεχνικών επεξεργασίας και ερμηνείας γεωφυσικών σημάτων, βασισμένων στα μιγαδικά χαρακτηριστικά τους.

Έχει διευθύνει περισσότερες από 300 εξερευνήσεις αρχαιολογικών χώρων με μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Είναι συγγραφέας περισσοτέρων των 200 επιστημονικών άρθρων, όπως επίσης βιβλίων και τεχνικών εκθέσεων.