Φρανκενστάιν: Η Μαίρη Σέλλεϋ δημιουργεί το αρχετυπικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας

Οι νέες ιδέες και οι εκάστοτε κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, αποτελούσαν πάντοτε την αρχή ανακατατάξεων και αλλαγών στη ζωή των ανθρώπων. Και αυτό γιατί, ενεργοποιούσαν τη φαντασία δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ενασχολήσεις με προαιώνια φιλοσοφικά προβλήματα, ευφάνταστα ποιητικά οράματα και γοητευτικά ιστορικά αινίγματα. Η λογοτεχνία, ακολούθως, δεν θα μπορούσε -από την πλευρά της- να μην αποτυπώνει την τάση του ανθρώπου να ξεπεράσει τον εαυτό του, την προσπάθειά του να αναμετρηθεί με το απίθανο, να διερευνήσει το θαυμαστό, να κατανοήσει το παράξενο και να πραγματώσει το -φαινομενικά- αδύνατο.

Κάπως έτσι, λοιπόν, θα προέκυπτε η επιστημονική φαντασία, η οποία εντάσσεται στην κατηγορία του ευρύτερου μυθοπλαστικού τομέα του φανταστικού, όπου κεντρικό ρόλο στην πλοκή διαδραματίζουν οι όποιες πιθανές μελλοντικές ή εναλλακτικές εξελίξεις στην επιστήμη, στην τεχνολογία ή στην κοινωνία.

Η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας, έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, με το πρώτο συναφές μυθιστόρημα να είναι η «Αληθινή ιστορία» του Λουκιανού – γράφτηκε τον 2ο αι. μ.Χ.. Στο βιβλίο αυτό περιγράφεται ένα φανταστικό περιπετειώδες ταξίδι, στο οποίο ο Λουκιανός και οι σύντροφοί του θα συναντήσουν αλλόκοτες μορφές, θα ταξιδέψουν στη Σελήνη (πολύ πριν το «Από τη Γη στη Σελήνη» του Ιουλίου Βερν) και θα πάρουν μέρος σε έναν διαστρικό πόλεμο με θεόρατα εξωγήινα πλάσματα! Και, ακόμη, θα φτάσουν σε άγνωστους πλανήτες, θα κατοικήσουν στην κοιλιά ενός κήτους, θα ζήσουν έναν πόλεμο ανάμεσα σε ιπτάμενα νησιά, θα κινδυνέψουν από πειρατές και από θαλάσσια παράξενα τέρατα.

Όπως είναι αναμενόμενο, με την «Αληθινή ιστορία» έμελλε να εγκαινιαστεί -τρόπον τινά- μια νέα εποχή στη λογοτεχνία. Και, βέβαια, μέσα από συνεχείς μεταφράσεις και αναγνώσεις -ανά τους αιώνες- το έργο έγινε γνωστό, πυροδοτώντας τη φαντασία και άλλων συγγραφέων, όπως του Ολλανδού Εράσμου και των Βρετανών Χένρι Φίλντινγκ και Τζόναθαν Σουίφτ, που έγραψε τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ».

Στην νεότερη εποχή, ο προφητικός Ιούλιος Βερν θα πρωτοτυπούσε εντελώς ασυνήθιστα, συνδυάζοντας επιστημονικά γεγονότα με περιπετειώδεις μυθιστορίες – στο πνεύμα του θετικισμού που επικρατούσε στα τέλη του 19^ου αιώνα. Το 1863 δημοσιεύσει το «Πέντε βδομάδες με αερόστατο», για να ακολουθήσουν μερικά από τα δημοφιλέστερα έργα του, όπως το «Ταξίδι στο κέντρο της γης» (1863), «Ταξίδι γύρω από τη Σελήνη (1870), «20.000 λεύγες υπό την θάλασσα» (1870), και «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες» (1873). 

Και, φυσικά, ο ιδιοφυής Εντγκαρ Αλαν Πόε (1809- 1849) θα συνέβαλε και στη διαμόρφωση της επιστημονικής φαντασίας με το «Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη Σελήνη» (1835), στο οποίο περιγράφει ένα ταξίδι στο Φεγγάρι με αερόστατο, αλλά και ο Kurt Lasswitz (1848-1910) που στο σχετικά άγνωστο βιβλίο του «Δύο Πλανήτες» (1897) εξιστορεί το πρώτο ταξίδι των κατοίκων του Αρη προς τη Γη με τη χρήση διαστημοπλοίων!

Σε αυτό το κλίμα έκανε την εμφάνισή του ο «πατέρας της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας» Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς (1866 – 1946), με μία οραματική ικανότητα, η οποία αναδεικνύει τα όρια μιας μελλοντικής πραγματικότητας απολύτως πειστικής. Και, πράγματι, ο Γουέλς με έργα όπως «Η μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο» (1895), «Το νησί του δόκτωρος Μορώ (1896), «Ο αόρατος άνθρωπος» (1897) και «Ο πόλεμος των κόσμων» (1898) θα κατάφερνε να επιβληθεί ως ένας δεινός επιστημονικός οραματιστής, αλλά και ένας σκοτεινός προφήτης κοινωνικών αλλαγών, μέσα από ιστορίες -άλλοτε απολύτως ρεαλιστικές και άλλοτε ιδιότυπα αλληγορικές- που αφήνουν πίσω τους ένα αίσθημα ιλίγγου.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας δεν θα ήταν αυτό που γνωρίζουμε, εάν η Μαίρη Σέλλεϋ (1797 – 1851) δεν δημιουργούσε το εμβληματικό μυθιστόρημα «Φρανκενστάιν» (1818) – ένα μνημειώδες έργο πολλαπλών ερμηνειών.

Τον Μάιο του 1816 η Μαίρη Γούλστονκραφτ Σέλλεϋ και ο σύζυγός της, ποιητής Πέρσυ Σέλλεϋ ταξίδεψαν στην λίμνη της Γενεύης, στην Ελβετία, για να περάσουν το καλοκαίρι μαζί με τον φίλο τους Λόρδο Βύρωνα. Όμως η αδιάκοπη βροχή ανάγκαζε τη συντροφιά να μένει μες στο σπίτι και να διαβάζει γερμανικές ιστορίες φαντασμάτων, ώσπου αποφασίζουν να κάνουν μεταξύ τους ένα διαγωνισμό με θέμα τέτοιες ιστορίες.

Ο Λόρδος Βύρων και ο Σέλλεϋ εγκατέλειψαν από νωρίς το σχέδιο, αλλά η Μαίρη -έχοντας ως ερέθισμα μια συζήτηση γύρω από πειράματα όπου ο ηλεκτρισμός χρησιμοποιήθηκε για να προκαλέσει μυϊκές κινήσεις σε νεκρά πλάσματα- γράφει το πασίγνωστο, πρωτοποριακό και διαχρονικά συγκλονιστικό έργο της «Φρανκενστάιν». Πρόκειται για την υπόθεση ενός φοιτητή της ανατομίας και χειρουργικής, του Βίκτωρος Φρανκενστάιν, ο οποίος ανακαλύπτει πώς να δίνει ζωή σε άψυχη ύλη. Ο νεαρός επιστήμονας συλλέγει μέρη πτωμάτων, με σκοπό να δημιουργήσει ένα σώμα ανθρώπινου όντος.

Μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, το σώμα ολοκληρώνεται και το μόνο που μένει είναι να ζωντανέψει – κάτι που θα το πετύχει ένα βροχερό βράδυ, χρησιμοποιώντας τη δύναμη του ηλεκτρισμού. Το πλάσμα αυτό προκύπτει ότι είναι ένα απαίσιο, μεγαλόσωμο τέρας, με γαλάζια μάτια και κίτρινο δέρμα. Ο Φρανκενστάιν αποφασίζει να το καταστρέψει, αλλά εκείνο εξαφανίζεται και λόγω των προκαταλήψεων του κόσμου – ο οποίος αδυνατεί να το δεχτεί όπως είναι – θα μετατραπεί σταδιακά σε ένα άγριο, επιθετικό θηρίο, που προκαλεί την καταστροφή.

Η κατάσταση ξεφεύγει εντελώς από τον έλεγχο του πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος, που αισθάνεται τρομοκρατημένος μπροστά στην απέραντη ύβρη που διέπραξε απέναντι στον Θεό – προσπαθώντας να τον μιμηθεί δίνοντας ή αφαιρώντας ζωή. Με τον «Φρανκενστάιν», η Σέλλεϋ κατάφερε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: να ξεδιπλώσει μοναδικά το κακό σε ένα εφιαλτικό, προσεκτικά σχεδιασμένο, αλλά και μοντέρνο πλαίσιο. Και αυτό δημιούργησε ένα προηγούμενο που δεν θα έμενε αναξιοποίητο. Το κακό, εδώ, συνίσταται -μάλλον απρόσμενα για την εποχή που γράφτηκε το μυθιστόρημα- στη βλάσφημη προσπάθεια υποκατάστασης της φύσης. Αλλά και στην ανίερη και αλαζονική προσπάθεια του ανθρώπου να φτάσει και να ξεπεράσει τον Θεό, με αναπόφευκτη συνέπεια την επερχόμενη τιμωρία και την κάθαρση.

Κατά τα άλλα, ο ρεαλισμός της Σέλλεϋ είναι άψογος και οι περιγραφές που δίνει καθηλώνουν τον αναγνώστη. Ανατριχιάζει κανείς αν συλλογιστεί πόσο επίκαιρος είναι ο προβληματισμός του βιβλίου στη σύγχρονη εποχή. Εδώ, οι επιπτώσεις τις επιστημονικής ανακάλυψης ξεπερνούν τις δυνατότητες του χειρισμού της και οδηγούν τον άνθρωπο σε αδιέξοδο και -εν τέλει- στην καταστροφή. Και αυτή ήταν μόνο η πρώτη φορά, που συνέβη κάτι τέτοιο. Αλλά, η προειδοποίηση δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαυγής – η λογοτεχνία είχε πράξει, από τότε, τον καθήκον της…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

 Είναι η αυτοπροσωπογραφία του Μίλο Μανάρα, του σπουδαίου Ιταλού δημιουργού κόμικς – μια αποσπασματική «χορταστική» αυτοβιογραφία με πληροφορίες και υλικό σχετικά με τις προϋποθέσεις πίσω από το πολύπτυχο έργο του. Διαθέτοντας ένα τεράστιο ταλέντο ο Μανάρα άρχισε να δουλεύει πάνω στα ερωτικά κόμικς το 1969. Και εντελώς φυσικά, δεν άργησε να ξεχωρίσει για αυτό το θαυμαστό σχέδιο με το οποίο έδωσε πνοή σε μερικές από τις πιο αισθησιακές γυναίκες όλων των εποχών – στην ιστορία των κόμικς. Στα περισσότερα έργα του υπογράφει ο ίδιος και το σενάριο και το σχέδιο, ενώ –κατά καιρούς- συνεργάστηκε και με άλλους σπουδαίους δημιουργούς, όπως ο Ούγκο Πρατ και ο Φεντερίκο Φελίνι. Ένα μεγάλο ταξίδι, γεμάτο αναμνήσεις και οράματα, σκέψεις και εξομολογήσεις, συναντήσεις με σημαίνουσες προσωπικότητες της τέχνης, εικόνες και λέξεις μέσα και πέρα από τα κόμικς. Αλλά και ένα βιβλίο που πρέπει οπωσδήποτε να αποκτήσουν όσοι αγαπούν την τέχνη του Μίλο Μανάρα, αλλά και γενικότερα τα ευρωπαϊκά κόμικς που το ελληνικό κοινό γνώρισε μέσα από τα περιοδικά «Βαβέλ», «Παραπέντε», «Μαμούθ Κόμιξ» – και όχι μόνο…

Με τη βαθύτητα, την ευστοχία και τη λεπτή ειρωνεία που τον καθιέρωσαν, ο Λε Καρέ αποδίδει όπως δεν το κατόρθωσε κανένας άλλος το παιχνίδι της εξαπάτησης και της προδοσίας των μυστικών υπηρεσιών, που πήρε ασύλληπτες διαστάσεις στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Και στο φόντο του σκοτεινού Βερολίνου, της διχασμένης καρδιάς της Ευρώπης, δεν αφηγείται απλώς μια αξεπέραστη ιστορία αγωνίας και μυστηρίου, αλλά μια ιστορία για τα ίδια τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης σε συνθήκες που η σκοπιμότητα αντικαθιστά την ηθική και η απόκρυψη την αλήθεια. Είναι το μυθιστόρημα που χάρισε παγκόσμια φήμη στον Τζον λε Καρέ, όταν εκδόθηκε το 1963, και δεν έπαψε –όλα αυτά τα χρόνια- να συναρπάζει.

Η Εύα, έχοντας χάσει τα δύο πιο αγαπημένα της πρόσωπα στη ζωή, τη μητέρα της και την αδερφή της, μεγαλώνει σε ίδρυμα από την ηλικία των έξι. Χρόνια αργότερα, ο θάνατος του άντρα της στέκεται η αφορμή ώστε να επιστρέψει στο νησί της και να συναντήσει ξανά πρόσωπα και μέρη των παιδικών της χρόνων. Η μοναδική της έγνοια είναι να μάθει τι πραγματικά συνέβη στη μικρή της αδερφή, πριν αυτή εξαφανιστεί από προσώπου γης. Ένα βιβλίο που διερευνά ζητήματα όπως η απώλεια και το τραύμα, η ενοχή και η εξιλέωση, και πάνω απ’ όλα η ανάγκη για δικαιοσύνη.

Μετά την πρώτη τους υπόθεση στο Στάιλς, ο γηραιός πλέον Ηρακλής Πουαρό και ο καρδιακός του φίλος Άρθουρ Χέιστινγκς επιστρέφουν στον τόπο του εγκλήματος για μια τελευταία φορά. Ο δαιμόνιος Βέλγος ντετέκτιβ, παρά την προχωρημένη του ηλικία και τα αρθριτικά που τον έχουν καθηλώσει, καλείται να εξιχνιάσει ακόμα μια υπόθεση. Τα μικρά φαιά του κύτταρα παίρνουν φωτιά για να ανακαλύψουν τον κατά συρροήν δολοφόνο «Χ», ο οποίος έχει διαπράξει όχι έναν, ούτε δύο, αλλά πέντε φόνους! Οι ένοικοι της πολυτελούς έπαυλης είναι όλοι τους συμπαθέστατοι, ακίνδυνοι και υπεράνω πάσης υποψίας. Ή τουλάχιστον έτσι φαίνονται. Καθώς όμως ο ανώνυμος ύποπτος ετοιμάζεται να ξαναχτυπήσει, οι δυο φίλοι πρέπει να δράσουν αστραπιαία. Και όλα αυτά, λίγο πριν πέσει η αυλαία, για τον διάσημο ντετέκτιβ.