Έχουν περάσει πλέον περισσότερα από πέντε χρόνια από την ημέρα που ο ακτιβιστής Ζακ Κωστόπουλος/Zackie Oh λιντσαρίστηκε μέχρι θανάτου σε δημόσια θέα, και η οικογένειά του παλεύει ακόμη για δικαίωση – μαζί και η συλλογική μας μνήμη που δυσκολεύεται να χωρέσει τις φρικιαστικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στην οδό Γλάδστωνος το μεσημέρι της 21ης Σεπτεμβρίου του 2018.
Η 18η και τελευταία μέρα της δίκης σε πρώτο βαθμό για τον θάνατο του Ζακ, πίσω στις 3 Μαΐου του 2022, είχε επισφραγιστεί με τους δύο βασικούς κατηγορούμενους, Σπυρίδωνα Δημόπουλο (κοσμηματοπώλης) και Αθανάσιο Χορταριά (μεσίτης), να καταδικάζονται σε 10 χρόνια κάθειρξης για θανατηφόρα σωματική βλάβη, και τους τέσσερις αστυνομικούς να απαλλάσσονται από τις κατηγορίες.
Στις 15 Δεκεμβρίου του 2023, η δίκη σε β’ βαθμό των δύο κατηγορουμένων για τον φονικό ξυλοδαρμό του Ζακ ξεκίνησε στο κτίριο του Εφετείου Αθηνών, με την οικογένεια του να απαιτεί δικαιοσύνη – δηλαδή την καταδίκη των κατηγορούμενων για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο και την πλήρη έκτιση των ποινών τους. Οι τέσσερις πρώτες δικάσιμες είχαν χαρακτηριστεί από ένα κλίμα απαξίωσης προς το θύμα, όπως είχαμε αναδείξει σε σχετικό ρεπορτάζ, με τον Ζακ να αντιμετωπίζεται κατ’ εξακολούθηση ως οροθετικό άτομο που έκανε χρήση ουσιών – παρά τις καθαρές τοξικολογικές.
Οι τέσσερις επόμενες δικάσιμες του Φεβρουαρίου ολοκληρώθηκαν την περασμένη Παρασκευή, 23/2, την ημέρα που η Popaganda βρέθηκε στο Α’ Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών.
Η 5η σε σειρά δικάσιμος της δίκης σε β’ βαθμό, στις 14 Φεβρουαρίου, επισφραγίστηκε από την εξέταση του ιατροδικαστή της υπεράσπισης της οικογένειας, Σωκράτη Τσαντίρη, καθώς και από την κατάθεση του παθολογοανατόμου που εξέτασε το πτώμα του θύματος, Χρήστου Ευτυχιάδη. Όπως μας μεταφέρει η συνήγορος της οικογένειας του Ζακ, κα. Άννυ Παπαρρούσου, ο κ. Ευτυχιάδης διευκρίνισε στο δικαστήριο πως το AIDS – στο οποίο επιχείρησε να αποδώσει στις προηγούμενες δικάσιμους την αιτία θανάτου η υπεράσπιση των κατηγορούμενων – δεν μπορεί να αποτελέσει αιτία αιφνίδιου θανάτου. Σύμφωνα με τον ίδιο και όσα κατέγραψε το Παρατηρητήριο της δίκης για τον φόνο του Ζακ Κωστόπουλου, «Θεωρητικά οποιοσδήποτε θα μπορούσε να πεθάνει αιφνιδίως, είτε πάσχει από AIDS είτε από καρκίνο, όμως εδώ όλο το ζουμί είναι στις εξωτερικές κακώσεις και στον αιφνίδιο θάνατο. Δεν μπορούμε να το αποσυνδέσουμε αιτιολογικά».
Ο παθολογοανατόμος τόνισε ότι οι κακώσεις που εντοπίστηκαν στο πτώμα του Ζακ, δικαιολογούν επαρκώς την αιτία θανάτου, λέγοντας πως, «Πέθανε 27 λεπτά μετά τα φερόμενα χτυπήματα». Η υπεράσπιση των κατηγορουμένων επιχείρησε να αποδυναμώσει τον ρόλο των κατηγορούμενων στον τραυματισμό του Ζακ, ισχυριζόμενη για τις ισχαιμικού τύπου αλλοιώσεις που εντοπίστηκαν στο άψυχο κορμί του, πως «δεν μπορούν να αποδοθούν όλες στους δύο κατηγορουμένους, αφού θα μπορούσε να έχει προκαλέσει και ο ίδιος (σ.σ. ο Κωστόπουλος) τραυματισμούς με κάποιον τρόπο, πιθανώς με τα σπασμένα γυαλιά από τη τζαμαρία του κοσμηματοπωλείου».
Σε μία από τις πιο έντονες στιγμές της ημέρας, ο πατέρας του Ζακ, Ευθύμιος Κωστόπουλος, ανέβηκε στο βήμα λέγοντας για τον γιο του: «Δεν αντέχεται να βλέπεις να σου σκοτώνουν το παιδί on camera – κανένας γονιός να μην έρθει σε αυτή τη θέση. Τι να σας πω, ήταν ένα χαρούμενο παιδί, θα ξαναέπαιζε πάλι στο θέατρο, την τελευταία μέρα είχε όργανα, κλαρίνα στο χωριό μου, και μου λέει, μπαμπά θα πάμε; Και πήγαμε, ενώ έφευγα την επόμενη μέρα για Αμερική, μόνο που μου το ζήτησε, ήταν καλά».
Ύστερα, κατά την εξέταση του τεχνικού συμβούλου της οικογένειας Κωστόπουλου, δόθηκε έμφαση στα εσωτερικά τραύματα που έφερε ο Ζακ. Όπως μας μεταφέρει η κα. Παπαρρούσου, «Ο τεχνικός σύμβουλος εντόπισε στο κεφάλι του Ζακ μικρή εστιακή, όχι διάχυτη, υπαραχνοειδή αιμορραγία. Υπάρχει φωτογραφικό υλικό, φαίνονται όλα τα τραύματα, στο δεξιό μέρος του προσώπου, τα τραύματα από τον υαλοπίνακα, το τραύμα στο αυτί που έκανε κι αυτό αιμορραγία – κάποια ήταν θλαστικά τραύματα, κάποια ήταν εκδορές. Εξωτερικά είχε θλαστικά τραύματα. Κάποιος όμως δεν θα πέθαινε, αν είχε μόνο τα εξωτερικά τραύματα. Τα εσωτερικά τραύματα προκάλεσαν αιμορραγική διήθηση». Και ο κ. Τσαντίρης ξεκαθάρισε με τη σειρά του πως, αν και μακροπρόθεσμα το AIDS μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές, ειδικά αν δεν είναι καλά ρυθμισμένος ένας άνθρωπος στην αγωγή του, δεν συνέβαλε στον θάνατο του Ζακ.
Η κα. Παπαρρούσου σχολιάζει σχετικά, «Τρεις ιατροδικαστές, μαζί και ο κ. Τσαντίρης ο οποίος είναι πλέον και κρατικός λειτουργός, ένας παθολογοανατόμος, δύο τοξικολογικές εξετάσεις, δύο διαφορετικές ιστολογικές, καταλήγουν αμετακίνητα και εμπεριστατωμένα: η αιτία θανάτου του Κωστόπουλου ήταν τα χτυπήματα που δέχτηκε. Ούτε γιατί ίδρωσε, ούτε γιατί πήρε ντεπόν, ούτε γιατί φοβήθηκε. Καμία απολύτως άλλη αιτία δεν είχε μεσολαβήσει».
Κατά την 6η δικάσιμο στις 15 Φεβρουαρίου, κατέθεσαν αρκετοί μάρτυρες και αστυνομικοί που βρέθηκαν στο σημείο του λιντσαρίσματος. Κομβικό ρόλο στη δίκη, είχε η Χριστίνα Βαρβία, ερευνήτρια και καθηγήτρια στο Goldsmiths University of London, στην ερευνητική αρχιτεκτονική. Η ίδια με την ομάδα της διαπίστωσαν ότι υπάρχουν κάποια βίντεο από το σημείο του τραγικού συμβάντος, τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί αυτούσια στη δικογραφία. Όπως είπε, «Το πιο σημαντικό βίντεο που έχουμε, από την κάμερα απέναντι από το κοσμηματοπωλείο, υπάρχει μεν στη δικογραφία, αλλά βλέπουμε ότι σε διάφορα ΜΜΕ παίζουν περισσότερα κομμάτια από αυτά που υπάρχουν στο βίντεο. Που σημαίνει, είτε ότι έγινε μοντάζ, είτε ότι είναι διαφορετικά αρχεία τα οποία ενώθηκαν σε ένα βίντεο ή είναι διαφορετικά βίντεο που προέρχονται από την ίδια πηγή, και επίσης ενώθηκαν, γιατί βλέπουμε τον ίδιο βιντεολήπτη να κλείνει και να ξεκινάει το βίντεο».
Στο συγκεκριμένο βίντεο φαίνεται μεταξύ άλλων πως επί 11 δευτερόλεπτα ο ιδιοκτήτης και ο μεσίτης κλωτσούν συνεχόμενα τον Ζακ. «Παρατηρούμε 14 κλωτσιές, δεν τον βρίσκουν όλες. Η τελευταία κλωτσιά φαίνεται σαν πάτημα στο κεφάλι του Ζακ. Αυτή η κλωτσιά τον ξαπλώνει στο πεζοδρόμιο, εκείνη τη στιγμή μπαίνει στη μέση ένας αυτόπτης μάρτυρας και τον σταματάει. Εκείνη τη στιγμή ο Ζακ βρίσκεται στο πεζοδρόμιο και ο κόσμος φαίνεται να συγκεντρώνεται γύρω του, ενώ ένας άνδρας με αμάνικο φαίνεται να κλωτσάει κάτι. Ο μεσίτης φαίνεται να τον χτυπάει άλλη μια φορά και μετά φαίνεται σαν να πετάει κάτι. Για δυόμισι λεπτά περίπου ο Ζακ είναι στο πεζοδρόμιο αβοήθητος, αιμορραγεί και έχει τις αισθήσεις του».
Στην 7η δικάσιμο στις 20 Φεβρουαρίου, η εξέταση των μαρτύρων και ανθρώπων που γνώριζαν τον Ζακ συνεχίστηκε. Ο καθηγητής Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δημήτρης Χριστόπουλος, αποφάσισε να καταθέσει – όπως και πρωτοδίκως – για να εκφράσει τη γνώμη του σχετικά με ένα έγκλημα που αποτελεί την «επιτομή του ρατσιστικού εγκλήματος, υπό την έννοια ότι ο θύτης με το θύμα δεν γνωρίζονται και ότι το θύμα ενσαρκώνει στα μάτια του θύτη όλα όσα εκείνα ο θύτης αποστρέφεται και ο θύτης στρέφεται κατά του θύματος, επειδή αυτό το θύμα είναι κάτι, χωρίς να έχει κάνει κάτι. Θεωρώ ότι αυτό το έγκλημα έχει μια ιδιαίτερη απαξία, και δεν το γνωρίζω μόνο εγώ αλλά όλη η έννομη τάξη, καθώς εκείνη τη στιγμή στρέφονται κατά ενός “αλήτη, πρεζονιού, ομοφυλόφιλου”», ανέφερε ο ίδιος. Όπως μας πληροφορεί η κα. Παπαρρούσου, παρά το γεγονός ότι η εισαγγελέας διέταξε σύμφωνα με το 358 ΚΠΔ τη διερεύνηση του ρατσιστικού κινήτρου στο δολοφονικό λιντσάρισμα του Ζακ, η αστυνομία δεν την εκτέλεσε και δεν διεξήγαγε έρευνα.
Η δημοσιογράφος Μαρία Λούκα που γνώριζε προσωπικά τον Ζακ, κατέθεσε στη συνέχεια εστιάζοντας στον χαρακτήρα του θύματος. «Ο Ζακ, θα ήθελα να επισημάνω ότι δεν ήταν ένας άγνωστος άνθρωπος, ήταν ένα δημόσιο πρόσωπο, είχε δώσει δεκάδες συνεντεύξεις, ήταν ηθοποιός, έχει παίξει σε παραστάσεις σε μεγάλους φορείς, αρθρογραφούσε, ήταν γνωστός και ενδεχομένως και εύκολα αναγνωρίσιμος. Το δεύτερο που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι ήταν ανοιχτά ομοφυλόφιλος, μέλος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας και αυτό δεν το έκρυβε. Ήταν διάχυτο στη σωματικότητά του, στον λόγο του και στην κίνησή του. Ήταν αντιληπτό και από έναν άνθρωπο που δεν τον ήξερε, ήταν σαφές για κάποιον που δεν τον ήξερε ότι δεν είχε απέναντί του μια ηγεμονική τοξική αρρενωπότητα. Τώρα, επειδή ετοιμάζαμε βιβλίο με τον Ζακ για τη ζωή του ενάμιση χρόνο πριν δολοφονηθεί, καμία περίπτωση δεν υπήρχε να κινηθεί επικίνδυνα κατά κάποιου ανθρώπου. Δεν το έχει πράξει ποτέ και δεν θα το έκανε εκείνη την ημέρα. Επίσης δεν ήταν μετέωρος άνθρωπος, είχε δεκάδες φίλες και φίλους και τη στήριξη και αποδοχή της οικογένειάς του, δεν ήταν ένας τυχαίος απόκληρος που πέρασε από κάπου – και δεν μπήκε σε καμία ιδιοκτησία, αλλά σε ένα μαγαζί εν λειτουργία».
Η δημοσιογράφος ανέδειξε επίσης δύο σημαντικά περιστατικά με σκοπό να τεκμηριώσει τη βιαιότητα των δύο βασικών κατηγορούμενων. Όπως μεταφέρει το Παρατηρητήριο, η ίδια διασαφήνισε ότι, «Το πρώτο συμβάν ήταν στις 19/07/2019. Εγώ, μαζί με συνεργάτες και συνεργάτριες με μια ομάδα ανθρώπων, βρεθήκαμε στη Γλάδστωνος για να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ. Εκείνη την ημέρα, την ώρα που τραβούσαμε, μας προσέγγισε ένας άνθρωπος που διαπιστώσαμε ότι ήταν ο Θανάσης Χορταριάς. Με ένα ύφος περιπαιχτικό και ενοχλητικό, διέκοψε αυτό που κάναμε και ζήτησε να μας μιλήσει. Του είπαμε να απομακρυνθεί, δεν μας άκουσε. Και σ’ εμένα απευθύνθηκε με ένα ειρωνικό ύφος και μου είπε “έλα, μη φοβάσαι”. Αναγκαστήκαμε να διακόψουμε την επαγγελματική μας δραστηριότητα γιατί θορυβηθήκαμε».
Το δεύτερο γεγονός σημειώνεται στις 13/12/1019. «Υπήρχε ένας λογαριασμός του τουίτερ που είχε αποδοθεί από πολλά μέσα στον Αθανάσιο Χορταριά, που ουδέποτε το είχε διαψεύσει στη δίωξη ή κάπου αλλού. Αυτός ο λογαριασμός είχε κάνει πολλές αναρτήσεις συκοφαντικές για το θύμα, και παρενοχλούσε συστηματικά διάφορους χρήστες και χρήστριες – ανάμεσα σε αυτούς και εμένα. Στις 21 Δεκεμβρίου κάποια φίλα του Ζακ είχαν πάει στο σημείο της δολοφονίας και είχαν ζωγραφίσει το πρόσωπό του. Εγώ στο λογαριασμό μου βρήκα καλυμμένες αυτές τις φωτογραφίες από το λογαριασμό “snake”: “Μαρία, έλα να τις κατεβάσεις άμα θες”, έλεγε. Την ίδια μέρα δημοσιοποιήθηκε στον Τύπο ότι η Αφροδίτη Φράγκου δέχτηκε επίθεση, όταν πήγε να κατεβάσει τις αφίσες ένας άνθρωπος, την πλησίασε και την γρονθοκόπησε, και, επειδή οι αφίσες ήταν ίδιες με τις δικές μου, τη ρώτησα τι συνέβη. Μου είπε ότι πρόλαβε να τον βγάλει φωτογραφία και αναγνώρισε τον κ. Χορταριά».
Μάλιστα, μετά τη λήξη της δικασίμου, ο γιος του κατηγορούμενου Χορταριά, αφού περίμενε την αποχώρηση του κοινού και των μαρτύρων της δίκης, έφτυσε στο πόδι της μάρτυρα δημοσιογράφου, στα σκαλιά της εισόδου του Εφετείου επί της Λουκάρεως.
Η 8η δικάσιμος την περασμένης Παρασκευής, 23 Φεβρουαρίου, μας βρήκε στη δικαστική αίθουσα δίχως να είναι παρόντες οι δύο κατηγορούμενοι. Εκεί έχει καταφτάσει από νωρίς το πρωί αρκετός κόσμος που έχει έρθει για να στηρίξει τη διαδικασία και να ζητήσει δικαίωση. Η διαδικασία ξεκίνησε με την κατάθεση του μάρτυρα Παύλου Χαράλαμπου, ο οποίος είναι συγγενής του Ζακ Κωστόπουλου και συνταξιούχος υποστράτηγος της αστυνομίας.
Ακολούθως, κατέθεσε η Όλγα Χρηστίδη, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια και εκπαιδεύτρια ενηλίκων, συνιδρύτρια και επιστημονικά συνυπεύθυνη του Orlando LGBT. Για τον Ζακ είπε ότι, «Ήμασταν φίλοι. Το βασικό χαρακτηριστικό του και πολύ κεντρικό, ήταν αυτό το στοιχείο, όχι απλά της μη βίας, αλλά είχε και μια έντονη αντίδραση αποφυγής σε ό,τι αφορά τη βία. Γενικά, όχι μόνο σε ένα θεωρητικό επίπεδο, αλλά σε ένα προσωπικό επίπεδο ήταν κάτι που δεν άντεχε. Μαζευόμασταν να δούμε ταινία και δεν υπήρχε περίπτωση να δούμε ταινία με βία εάν ήταν και ο Ζακ μέσα. Γνωρίζαμε ότι ο Ζακ δεν μπορούσε να συμμετέχει ούτε έτσι σε μια τέτοια συνθήκη, πόσο μάλλον με αυτό τον τρόπο. Προσωπικά είχα υπάρξει σε περιπτώσεις που ο Ζακ είχε δεχτεί επιθέσεις ή σεξουαλικές παρεμβάσεις. Το 2012-13, ήταν και φορτισμένες περίοδοι τότε […]. Είχε δεχτεί παρενόχληση, μία επιθετική διάθεση εναντίον του».
Για τις αιτίες του θανάτου της Zackie Oh, κατέθεσε και ο ειδικός παθολόγος, Μάνος Φραγκάκης, με μετεκπαίδευση στην επείγουσα ιατρική. Όπως ανέφερε, «Βρίσκομαι εδώ, έπειτα από προσέγγιση από την οικογένεια, για να να υπάρχει μια σχετική εποπτεία σχετικά με τα ιατρικά δεδομένα. Συντάσσομαι πλήρως με το αποτέλεσμα και το συμπέρασμα της ιατροδικαστικής. Συντάσσομαι ότι ο θάνατος επήλθε ως αποτέλεσμα ισχαιμικού επεισοδίου από τη βία που δέχθηκε εκείνο το μεσημέρι».
Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με τους σχολιασμούς της υπεράσπισης και της υποστήριξης κατηγορίας, κατά το άρθρο 358 ΚΠΔ. Η κ. Κλειώ Παπαπαντολέων, μία εκ των δικηγόρων της οικογένειας του Ζακ, τοποθετήθηκε λέγοντας πως, «Όλοι οι γιατροί συντάσσονται αδιαφοροποίητα ως προς το γιατί πέθανε ο Ζαχαρίας Κωστόπουλος. Και ένα ακόμα σχόλιο: Πέρα από τις ερωτήσεις των συναδέλφων μου δεν έχω δει από την υπεράσπιση κανένα στοιχείο επιστημονικό που να συνδράμει. Διατυπώνουμε διάφορα ερωτήματα, αν μπορεί να πεθάνει από τον HIV, αν του έπεσε ένα τούβλο στο κεφάλι, και δεν έχουμε κανένα επιστημονικό στοιχείο που να το υποστηρίζει…».
Τέλος, ο δικηγόρος του ιδιοκτήτη του κοσμηματοπωλείου, Χαράλαμπος Αναγνωστόπουλος, επέμεινε στη σύνδεση των αλλοιώσεων με το στρες που βίωνε το θύμα εκείνο το μεσημέρι, λέγοντας ότι, «Αυτό το στρες που είχε ξεκινήσει να βιώνει πριν μπει στο κοσμηματοπωλείο, από μόνο του – σύμφωνα πάντα με την κατάθεση της ιατροδικαστού, κας Σουλτάνας Μαριαννού – μπορεί να οδηγήσει στη γέννηση τέτοιου τύπου αλλοιώσεων. Αυτό που προσπαθεί η υπεράσπιση να πει είναι ότι η εγκατάσταση της ισχαιμίας είχε ξεκινήσει πολύ πριν τα χτυπήματα αυτά που δέχθηκε τα 12 ή τα 14 όσα ήταν. Ήταν σε θέση αποκλειστικά να οδηγήσουν σε θάνατο; Σας είπε ο κ. Ευτυχιάδης ότι προβληματίστηκαν με τους ειδικούς και συζήτησαν ποιο μπορεί να είναι το πόρισμα. Αν οι ειδικοί οι ίδιοι προβληματίζονται αν μπορούν 23 τραύματα που είναι στην πλειοψηφία τους αμυχές και εκδορές να οδηγήσουν σε θάνατο, δεν πρέπει και δεν οφείλουμε αυτό τον προβληματισμό να τον ελέγξουμε κι εμείς;».
Η επόμενη δικάσιμος έχει οριστεί για τις 13 Μαρτίου, στην αίθουσα Δ100Β, στον 4ο όροφο του Εφετείου Αθηνών, ενώ αναμένεται να ανακοινωθούν οι ημερομηνίες των ακόλουθων δικασίμων.
