Η ιστορία της μοναξιάς, η αίσθηση της μόνωσης και της αποξένωσης, παρουσίαζε πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον – τόσο στις λογοτεχνικές της εκδοχές, όσο και στις φιλοσοφικές της προσλήψεις. Ήδη στον «Tίμαιο» ο Πλάτων κάνει λόγο για τον εγκλεισμό του ανθρώπου στον εαυτό του. Με την πάροδο των χρόνων, η μοναξιά άρχισε να γίνεται περισσότερο κατανοητή σε αντιστοιχία με τις πιο οργανωμένες, πια, κοινωνίες. Και έτσι εμφανίστηκε ο Ρομαντισμός, ο οποίος ώθησε τον ατομικισμό στα έσχατα όριά του. Μέσα από αυτόν εκφράστηκαν οι περιπέτειες χαρακτήρων που επέλεγαν να απομακρυνθούν από τα «μοντέρνα» κοινωνικά σύνολα, τα οποία χαρακτηρίζονταν από τον υλισμό, την έλλειψη πνευματικότητας και την παρεπόμενη ασφυξία των συναισθημάτων και των σχέσεων.

Οι ρομαντικοί ξεκινούσαν μόνοι τους ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή, άλλοι προς αναζήτηση ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος και άλλοι ψάχνοντας μια ουτοπία – στην επικράτεια του φανταστικού και του αλλόκοτου. O Λόρδος Βύρων, για παράδειγμα, καθιέρωσε τον εξεγερμένο ήρωα, τον αναχωρητή που επιζητούσε -μέσα από μία αριστοκρατική αυταρέσκεια- το απόλυτο, το ανέφικτο, το ιδεώδες. Απ’ την άλλη, υπήρξαν μοναχικοί και αρνητές από κατώτερες τάξεις, όπως ο Ρεμπό και ο Mποντλέρ, που ζούσαν τη μοναξιά τους -άνευ όρων- σε συνθήκες παρατεταμένης ένδειας, προτάσσοντας έναν αυτοκαταστροφικό ναρκισσισμό απέναντι σε ολόκληρο τον οργανωμένο πολιτισμό.

H περίπτωση του μοναχικού ανθρώπου έγινε πιο διαδεδομένη από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το πρώτο μισό του εικοστού: Είναι η εποχή της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων και της εξάπλωσης του σύγχρονου τρόπου ζωής, με τις εμφανείς επιπτώσεις του στις συμπεριφορές. Στη λογοτεχνική εκδοχή της μοναξιάς, οι μονήρεις ήρωες ζουν μία αποτραβηγμένη, κλειστή ζωή, μια καθημερινότητα στην οποία κυριαρχεί η απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας και επαφής.

Έτσι, με πρώτο τον Nτοστογιέφσκι στο «Υπόγειο» (1864) δημιουργήθηκαν διαχρονικής σημασίας έργα -όπως «H πείνα» (1888) του Xάμσουν- τα οποία απεικονίζουν την πνιγηρή ατμόσφαιρα της ανωνυμίας στη σύγχρονη μεγαλούπολη και μία διάχυτη αίσθηση της μοναξιάς. Ώσπου, διατυπώθηκε η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι μόνος και ανυπεράσπιστος μέσα σε ένα αφιλόξενο σύμπαν: Αυτή έμελλε να γίνει η βάση πάνω στην οποία ξεδιπλώθηκε η ιστορία του υπαρξιακού μυθιστορήματος.

Το πρώτο εμβληματικό έργο αυτής της τάσης είναι το κομψοτέχνημα του Pίλκε, «Οι σημειώσεις του Mάλτε Λάουριτς Mπρίγκε» (1910) το οποίο έχει τη μορφή ημερολογιακών σημειώσεων που αποτυπώνουν την αδιαπραγμάτευτη αναζήτηση ενός νεαρού για κάποιο νόημα στη ζωή. Το λυρικό αυτό μυθιστόρημα συνιστά την πλέον προσωπική εξομολόγηση του Pίλκε με πρωταγωνιστή έναν Δανό σπουδαστή που ζει σε ένα πενιχρό δωμάτιο στο Παρίσι. Ο σπουδαστής περιγράφεται -κατά τρόπο απολύτως πειστικό- να κινείται μέσα σε καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που θα έφερνε στο προσκήνιο η υπαρξιστική λογοτεχνία: την αποξένωση, το άγχος, την παραφροσύνη, τη μοναξιά, τον πόνο, την αγάπη, το θάνατο.

Πάντως, είναι η «Ναυτία» (1938) του Σαρτρ που αφηγείται ιδιοφυώς την υπαρξιακή μοναξιά ενός φοιτητή, απομονωμένου σε ένα δωμάτιο σε μια μικρή πόλη της Γαλλίας και τη συνακόλουθη αίσθηση της ναυτίας που νιώθει για όλα τα πράγματα που τον περιβάλλουν. Οι άνθρωποί του είναι αδιάφοροι και εκείνος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να καταγράφει τις ενίοτε παραισθητικές σκέψεις του πάνω στη συνολική και ιλιγγιώδη έλλειψη νοήματος. Σε αυτήν την ιδιότυπη μυθιστορηματική παράδοση «λογοτεχνίας δωματίου» συγκαταλέγεται αναμφίβολα το αριστουργηματικό «Ο λύκος της στέπας» του Χέρμαν Έσσε, έργο που ολοκληρώθηκε το 1927 και έμελλε να αποτελέσει μια εκπληκτική -από κάθε άποψη- μελέτη της αναπόδραστης μοναξιάς. Ο Χάρι Χάλερ είναι ένας σαρανταεπτά ετών διανοούμενος και στοχαστής που μένει μόνος στη σοφίτα ενός αστικού σπιτιού, αποκομμένος από τον σύγχρονο κόσμο, απροσάρμοστος στην ταραγμένη εποχή του, απομονωμένος από τους άλλους. Ο ήρωας πασχίζει απεγνωσμένα να έρθει σε επαφή με τη βαθύτερη φύση του, για να μπορέσει να ξαναβρεί τη χαμένη γνησιότητα των αισθημάτων. Το τίμημα, όμως, αυτής της εξέγερσης, αυτής της υπέρβασης του μέσου όρου που σπάει κοινωνικούς συμβιβασμούς και στερεότυπα θα έχει ένα αβάστακτο τίμημα: την απόλυτη μοναξιά. Κατά τα άλλα, το μυθιστόρημα του Έσσε δεν είναι ένα απλό χρονικό μιας μοναχικής πορείας προς την λυτρωτικά οδυνηρή αυτογνωσία.

Υπάρχει κάτι το σκοτεινό, το μαγικό, το υπερφυσικό, το δαιμονικό που εισάγεται στην αφήγηση των περιστατικών της καθημερινής ζωής. Σε κάθε περίπτωση, ένας από τους προδρόμους του μυθιστορήματος της ενδοσκόπησης είναι ο Ξαβιέ ντε Μαιστρ με το θαυμαστό «Ταξίδι μέσα στο δωμάτιό μου». Ο Προυστ τον λάτρεψε, αλλά και τον επισκίασε με το δικό του ταξίδι «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» και συνετέλεσε άθελά του στο να μη γίνει ο συγγραφέας αυτός γνωστός στο αναγνωστικό κοινό της εποχής του. Το 1790 η συμμετοχή του νεαρού αξιωματικού Ξαβιέ ντε Μαιστρ (1763-1852) σε μια μονομαχία τού στοίχισε 42 ημέρες σε κατ’ οίκον περιορισμό. Αποφάσισε, λοιπόν, να αξιοποιήσει την υποχρεωτική παραμονή στο δωμάτιό του, μετατρέποντάς την σε ένα εσωτερικό ταξίδι στις αχανείς εκτάσεις τού νου και της φαντασίας, που δοκιμάζει τις δυνατότητες της λογικής.

Το βιβλίο αποτελείται από 42 σύντομα, περιεκτικά κεφάλαια, όσες και οι ημέρες τού εγκλεισμού τού συγγραφέα. Δεν εκδόθηκε αμέσως παρά μόνο μερικά χρόνια μετά, το 1794, κατόπιν πρωτοβουλίας του μεγαλύτερου αδελφού του, του διάσημου κριτικού και συγγραφέα Ζοζέφ ντε Μαιστρ που ενθουσιάστηκε από αυτό. Κάπως έτσι, θα αποτυπωνόταν η βασανιστική αγωνία ενός ανθρώπου ο οποίος αντιμετώπιζε την μοναξιά του μέσα από μία άλλοτε μελαγχολική και άλλοτε, πάλι, μισοειρωνική εξομολόγηση. Αν και όλα δείχνουν ότι είναι υπό έλεγχο, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται! Αυτό το ταξίδι, το πρώτο σε δωμάτιο, γίνεται τελικά ένας ύμνος της μοναξιάς και της περισυλλογής στην κόψη της πραγματικότητας.

Ακριβώς εκεί, δηλαδή, όπου η ισορροπία μοιάζει να είναι απολύτως οριακή – κάπου ανάμεσα στο χάος της αβύσσου και σε μία νέα αρχή

Ξαβιέ ντε Μαιστρ
«Ταξίδι μέσα στο δωμάτιό μου»
Μετάφραση: Μανώλης Στρατάκης
Εκδόσεις: Θούλη
Σελίδες: 114 

Βιβλία στη βιτρίνα 

Θεόδωρος Εσπίριτου
«Το παιχνίδι της Άγρας»
Εκδόσεις: Κίχλη
Σελίδες: 352 
Με φόντο μια Ευρώπη που σπαράσσεται από τον υπόγειο οικονομικό πόλεμο μεταξύ των κρατών-μελών της, ο Μάρλοου, ερευνητής της Υπηρεσίας Εξιχνίασης Σκοτεινών Υποθέσεων, επιβιβάζεται σε ένα τρένο με προορισμό την Άγρα. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής καλείται να επιλύσει το αίνιγμα μιας εξαφάνισης και δύο φόνων, ενώ κάποιοι συνταξιδιώτες θα του αποκαλύψουν τους φόβους τους για το τι πραγματικά διαδραματίζεται πίσω από την πύλη της Άγρας. Ωστόσο, οι αποκαλύψεις αυτές δεν συνιστούν παρά μόνο την άκρη του νήματος, που οδηγεί σε έναν λαβύρινθο, στο κέντρο του οποίου εξυφαίνεται μια σκοτεινή συνωμοσία. Χρησιμοποιώντας με δεξιοτεχνία διάφορα λογοτεχνικά είδη, το αστυνομικό μυθιστόρημα, το πολιτικό νουάρ και τη δυστοπική-μελλοντολογική αφήγηση, αλλά και χάρη στην τεχνική του ντόμινο και στην καθηλωτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί, ο Εσπίριτου παγιδεύει τον αναγνώστη στα δίχτυα ενός φαινομενικά αναπόδραστου εφιάλτη.


Εκδόσεις: Εστία
Σελίδες: 128
Πρόσωπα ευάλωτα και ασταθή, μετέωρα, γυναίκες και άντρες παρόμοια διαψευσμένοι, εγκλωβισμένοι στην πνιγηρή καθημερινότητα. Στο περίπλοκο, διαρκώς ηλεκτρισμένο πεδίο των σχέσεων, η αγάπη μεταμφιέζεται στο αντίθετό της. Απελπισία και ασφυξία, καθήλωση και έλλειψη αντίδρασης, αλλά και τρυφερότητα, κατανόηση, συγχώρεση της ανθρώπινης ανεπάρκειας. Ομόκεντρα διηγήματα, σε ορίζοντα καλοκαιρινό, για τον τρόπο των ανθρώπων, για την αμηχανία ή την αδυναμία τους να απαντήσουν πειστικά στην ερώτηση: Πώς πάνε τα πράγματα;

Anthony Horowitz
«Η ποινή είναι θάνατος»
Μετάφραση: Χριστιάνα Σακελλαροπούλου
Εκδόσεις: Διόπτρα
Σελίδες: 384 
«Τι κάνεις εδώ; Είναι κάπως αργά…»: Αυτές ήταν οι τελευταίες καταγεγραμμένες λέξεις του διάσημου δικηγόρου διαζυγίων Ρίτσαρντ Πράις, ο οποίος χτυπήθηκε μέχρι θανάτου στο σπίτι του με ένα μπουκάλι κρασί, ένα Chateau Lafite του 1982, αξίας δύο χιλιάδων λιρών. Παράξενο, αν αναλογιστεί κανείς ότι δεν έπινε. Γιατί όμως αυτό το μπουκάλι; Γιατί αυτές οι λέξεις; Τι νόημα είχε ο τριψήφιος αριθμός που έγραψε στον τοίχο ο δολοφόνος; Και το σημαντικότερο:
Ποιος από όλους τους εχθρούς του τον σκότωσε; Η αστυνομία βρίσκεται σε αδιέξοδο, γι’ αυτό καλεί τον ιδιωτικό ερευνητή Ντάνιελ Χόθορν και τον συγγραφέα-βοηθό του, ο οποίος έχει αρχίσει να γίνεται αρκετά καλός στην εξιχνίαση φόνων.