«Η χώρα του χιονιού»: Το αριστούργημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα, του πρώτου Ιάπωνα που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας

Το παράξενο και περίτεχνο ιαπωνικό μυθιστόρημα -το οποίο γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλές στον δυτικό κόσμο- έχει πολυδιάσπαρτες και ετερόκλητες καταβολές που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Η αρχική του διαμόρφωση, πάντως, βασίζεται σε ιστορίες και θρύλους που εντοπίζονται σε παλαιότατα κείμενα, ενώ ένα μέρος αυτού του υλικού κληροδοτήθηκε από γενιά σε γενιά, με ένα περιεχόμενο ποικίλο, προερχόμενο συχνά από θρησκευτικά θέματα.

Η άλλη σημαντική πηγή που συνέβαλε στην μετεξέλιξη του μυθιστορήματος στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου είναι η ποίηση και τα σκοτεινά νοήματα των παραδοσιακών στίχων με την κατάφορα υποβλητική τους δύναμη. Ένα πρώιμο έργο που αναδεικνύει ευκρινώς την πολυδαίδαλη καταγωγή του ιαπωνικού μυθιστορήματος είναι το «Κοίλο Δέντρο», μία σύνθεση του δεκάτου αιώνα που βασίζεται τόσο στις παράξενες αφηγήσεις όσο και στις ποιητικές ιστορίες.

Το πρώτο μέρος αφηγείται τις περιπέτειες ενός μουσικού που ταξιδεύει σε μακρινές χώρες αναζητώντας κάποιο μαγικό ξύλο για να κατασκευάζει αυλούς. Έπειτα από πολλά παράξενα περιστατικά, βρίσκει το ξύλο, αλλά το φρουρούν τέρατα. Μόνο με τη βοήθεια υπερφυσικών παρεμβάσεων καταφέρνει τελικά να το μεταφέρει στην Ιαπωνία και να κατασκευάσει τα αξιοθαύμαστα μουσικά όργανα. Το δεύτερο, όμως, μέρος του μυθιστορήματος, αναφέρεται σε μια πριγκίπισσα και τους μνηστήρες της με έναν τρόπο αρκετά πιο ρεαλιστικό.

Το έργο αυτό αποτελεί το σύμμεικτο είδος που έπρεπε να προϋπάρξει του σπουδαιότερου –για πολλούς- μυθιστορήματος της χώρας αυτής. Ο λόγος για την «Ιστορία του Γκέντζι» που γράφτηκε γύρω στο 1000 μ.Χ., η δομή της οποίας δεν εναρμονίζεται με τις αντιλήψεις των δυτικών μυθιστορημάτων, αλλά θυμίζει περισσότερο τους περίφημους οριζόντιους κυλίνδρους της ιαπωνικής ζωγραφικής: Οι συνθέσεις των κυλίνδρων αυτών αρχίζουν συχνά με λίγα μόνο πρόσωπα, αναπτύσσονται βαθμιαία σε σκηνές περίπλοκες και συναρπαστικές για να επιστρέψουν πάλι σε ένα μικρό αριθμό ατόμων, σε ένα άλογο και τέλος, κάπου μέσα στην ομίχλη, στη μοναχική μορφή ενός στρατιώτη.

Η εντύπωση που προκαλεί αυτό το μυθιστόρημα, είναι μία γενικευμένη αίσθηση θλίψης που προέρχεται -ως επί το πλείστον- από την εμμονή του στην αδυσώπητη ροή του χρόνου. Το μόνο δυτικό μυθιστόρημα που μοιάζει με το αρχετυπικό ιαπωνικό έργο είναι η «Αναζήτηση του χαμένου χρόνου» του Μαρσέλ Προυστ: Υπάρχουν εκπληκτικές αναλογίες τεχνικής ανάμεσα στα δύο έργα, όπως η συμπτωματική αναφορά σε πρόσωπα και γεγονότα των οποίων η σημασία ολοκληρώνεται αργότερα, σαν μια μουσική συμφωνία.  

Η καταιγιστική επίδραση της ιδιότυπης τεχνικής του έργου αυτού, φαίνεται στα περισσότερα από τα κομψοτεχνήματα του Τζουνιτσίρο Τανιζάκι (1886-1965), του σημαντικότερου -για πολλούς- σύγχρονου Ιάπωνα συγγραφέα. Ο Τανιζάκι είναι κυρίως γνωστός ως μυθιστοριογράφος του αισθησιασμού, και τα βιβλία του, όπως οι «Αναίσχυντες εξομολογήσεις» ή «Το κλειδί», αποτέλεσαν σοβαρές ηθικές προκλήσεις.

Στον «Τροχό της τύχης» (1928), για παράδειγμα, ο συγγραφέας εστιάζει στη σεξουαλική υποδούλωση: μια νέα παντρεμένη γυναίκα αποκτά, μετά από μια παρεξήγηση, σχέσεις με μιαν άλλη γυναίκα, διεφθαρμένη και διαβολική, η οποία κατακτά τον σύζυγό της και παρασύρει και τους τρεις στο θάνατο. Εδώ, ο Τανιζάκι ενδιαφέρεται λιγότερο για την πρόκληση και περισσότερο για την παραφορά των αισθήσεων που οδηγεί απαρέγκλιτα στο εσωτερικό χάσμα. Αυτό το εσωτερικό κενό είναι το «κλειδί» για το έργο του, στο οποίο ανιχνεύονται δυτικές επιρροές: ο άνθρωπος, στραμμένος και κλεισμένος στον εαυτό του είναι καταδικασμένος στη δυστυχία και το θάνατο.

Σε αυτήν την ασυνήθιστη και συχνά ακατανόητη για τον δυτικό αναγνώστη αφηγηματική παράδοση εντάσσεται και το αριστούργημα του Γιασουνάρι Καουαμπάτα «Η χώρα του χιονιού» (1948), του πρώτου Ιάπωνα που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, το 1968. Η αναγνώριση, όμως, και η φήμη που ακολούθησαν μάλλον δεν κατάφεραν να μετριάσουν το συναίσθημα της θλίψης που ένιωθε με αποτέλεσμα την αυτοκτονία του, τέσσερα χρόνια μετά.

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι για τους Ιάπωνες πιο κοντά σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως ποίημα σε πρόζα. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό από τους μελετητές του, ο Καουαμπάτα συχνά γράφει αυτόνομα «πεζά ποιήματα», τα οποία μετά συγκεντρώνει και συρράπτει –συνήθως- σε σύντομα μυθιστορήματα.

Ο πρωταγωνιστής ταξιδεύει με το τραίνο και στην πρώτη φράση του μυθιστορήματος μόλις έχει περάσει ένα τούνελ και βρίσκεται ξαφνικά στη χώρα του χιονιού. Αυτή η περιοχή, είναι γνωστή ως η άλλη όψη της Ιαπωνίας και τη διατρέχουν παγωμένοι άνεμοι με προέλευση από τη Σιβηρία. Κάπως έτσι, βρίσκεται κανείς από την πρωτεύουσα στον παράξενο και άγριο κόσμο των βουνών, σε μια διάσταση εξωπραγματική που εισάγεται από την πρώτη σελίδα, με τον Καουαμπάτα να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις εικόνες μιας ομορφιάς απόκοσμης, ενίοτε τρομακτικής, την οποία αποδίδει εκπληκτικά.

Εδώ, παρακολουθούμε μια ιστορία έρωτα ανάμεσα σε έναν διανοούμενο αστό του Τόκυο και μια νεαρή γκέισα των βουνών της βορειοδυτικής Ιαπωνίας. Οι επαφές τους στην αρχή είναι μάλλον τυπικές, αλλά δεν θα αργήσουν να γίνουν βαθιά ερωτικές. Εκείνος θα επιστρέφει τακτικά στην κοπέλα, η οποία κάθε φορά τον αναμένει με ανυπομονησία. Η σχέση τους θα προχωρήσει σταδιακά και ο αναγνώστης θα την παρακολουθεί αποσπασματικά να κλιμακώνεται, να ξεδιπλώνεται και να αιωρείται.

Πρόκειται για ένα πανέμορφο, ελλειπτικό κείμενο που διαποτίζεται από μία λεπτή διαπεραστική θλίψη, το οποίο -παράλληλα- καθηλώνει τον αναγνώστη μέσα από την ένταση και την υποβλητικότητα των εικόνων του. Και όλα αυτά, αποτυπώνοντας ιδιοφυώς ένα ζοφερό εσωτερικό τοπίο ερήμωσης και παρακμής, όπου η έντονη μελαγχολία των ημερών που χάθηκαν συμπληρώνεται πειστικά από μία ανησυχητική εγγύτητα ανάμεσα στον έρωτα και τον θάνατο.

Αυτό που ο Καουμπάτα καταφέρνει -κατά τρόπο υποδειγματικό- είναι ότι ξεγυμνώνει συναισθηματικά τους χαρακτήρες του, δίχως περιστροφές, με τον καθένα από αυτούς να βιώνει απολύτως διαφορετικά τα γεγονότα, την ερωτική έλξη, τη μοναξιά, τη ματαίωση. Οι λέξεις κυλάνε όπως στην ιαπωνική ποίηση, βυθισμένες στην αμφισημία και την αινιγματική ασάφεια, καθρεφτίζοντας -την ίδια στιγμή- στα γεγονότα που περιγράφονται, μια απουσία νοήματος.

Όλα μοιάζουν θαμμένα στη λευκότητα του χιονιού, μικρά φώτα λάμπουν και εξαφανίζονται μέσα στο σκοτάδι, τζάμια αντανακλούν τις κόρες των ματιών, ίσκιοι που άλλοτε γίνονται ένα με το σκοτάδι και άλλοτε, πάλι, διαλύονται στο φως του χιονιού το οποίο μοιάζει να απορροφάει τα πάντα. Και ο έρωτας, τρεμοπαίζει αβέβαιος και αργοσβήνει: Τίποτα δεν απομένει…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο Άγγλος κυβερνήτης Τζων Μπλάκθορν χάνει τις αισθήσεις του παλεύοντας με τα κύματα και ξυπνά στις ακτές της Νιπόν, έναν τόπο που ελάχιστοι Ευρωπαίοι έχουν επισκεφθεί. Αναγκασμένος να ζήσει στη φεουδαρχική κοινωνία της Ιαπωνίας του 17ου αιώνα, ο Μπλάκθορν πρέπει να βρει τον τρόπο να συμβιώσει με ένα λαό με τελείως διαφορετικά ήθη, έθιμα και γλώσσα. Σύντομα θα γνωρίσει τη Μαρίκο, απόγονο μιας αριστοκρατικής οικογένειας, και θα γίνει μέλος της αυλής του πανίσχυρου Τορανάγκα, που φιλοδοξεί να κατακτήσει τον τίτλο του Σογκούν, του ανώτερου στρατιωτικού ηγέτη ολόκληρης της Ιαπωνίας. Το «Σογκούν» σκιαγραφεί με αριστοτεχνικό τρόπο τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής στη φεουδαρχική Ιαπωνία. Είναι το συγκλονιστικό μυθιστόρημα που αποτέλεσε τη βάση για την κλασική τηλεοπτική σειρά του 1980 αλλά και για τη νέα τηλεοπτική υπερπαραγωγή του 2024. Ένα μαγευτικό έπος με φόντο την Ιαπωνία του 17ου αιώνα…

Ο Τζάκοµο Καζάντιο, ένας αγρότης προικισμένος µε το χάρισμα των μεγάλων οραματιστών, ζει στις αρχές του 19ου αιώνα στο χωριό Στελλάτα, στις όχθες του Πάδου. Σε μια γιορτή του χωριού τον πλησιάζει η λυγερόκορμη μάντισσα τσιγγάνα Βιόλκα Τόσκα και στην παλάμη του χεριού του διαβάζει το κοινό τους μέλλον. Λίγους μήνες αργότερα, παντρεύονται σε πείσμα των οικογενειών τους. Σε μια συναρπαστική οικογενειακή σάγκα, η Ντανιέλα Ραϊµόντι αποτυπώνει τα µεγάλα γεγονότα της ιταλικής ιστορίας μέσα από τις περιπέτειες των µελών της οικογένειας Καζάντιο, ξεκινώντας από τον αγώνα για την ενοποίηση της Ιταλίας στα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνα και συνεχίζοντας στον εικοστό αιώνα.

«Σε λιγάκι τον άκουσε απ’ έξω να αποφαίνεται ξεφυσώντας ηχηρά ότι ψοφίμι δεν υπάρχει πουθενά. Τινάχτηκε ξανά από τον καναπέ της η Παρή, ζώστηκε τη ρόμπα της σφιχτά και ανέβασε το στόρι του παράθυρου για να τον δει. Άνοιξε και το τζάμι. Πράγματι, τον είδε σκυφτό μπρος στη μεγάλη στοίβα των καυσόξυλων, να καμώνεται πως οσφραίνεται τον αέρα και πως κάτι κοιτάζει ανάμεσα στα κενά που αφήνανε τα κούτσουρα μεταξύ τους. Έτσι θα τον βρεις τον ποντικό, από μακριά; τον ρώτησε ειρωνικά. Μην ψάχνεις δικαιολογίες, Χαρίλαε, επειδή βαριέσαι να κάνεις δουλειά. Τα ξύλα θα τα κατεβάσεις όλα και θα ψάξεις καλά. Πού αλλού μπορεί να είναι το ψοφίμι;». Μια ανεξήγητη δυσωδία αναστατώνει το σπιτικό της Παρής και του Χαρίλαου σ’ ένα από τα Μαστιχοχώρια της Χίου. Η πηγή της δεν εντοπίζεται και οι ερμηνείες δίνουν και παίρνουν – από ορθολογικές μέχρι μεταφυσικές. Ενώ όλοι αναζητούν κάποιο ψοφίμι, ανασκαλεύουν τις βαλτωμένες σχέσεις τους. Είναι Αύγουστος, ο μήνας για το «κέντος» των σκίνων, και το μαστίχι σκορπά στην πλάση την ευωδιά του.

Μετά τον θάνατο της γυναίκας του, ο αστροβιολόγος Θίοντορ Μπερν αφοσιώνεται στον εννιάχρονο γιό του Ρόμπιν που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού και είναι επηρεασμένος από τις οικολογικές ανησυχίες της μητέρας του. Ο Μπερν, για να υποστηρίξει τον γιο του, καταφεύγει σε νέες πειραματικές μεθόδους οδηγώντας τη ζωή και των δυο τους σε ακραίες καταστάσεις. Μέσα από αναφορές σε πολιτικά γεγονότα και με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας, ο βραβευμένος με Πούλιτζερ, Ρίτσαρντ Πάουερς, υφαίνει μια ιστορία «τεκμηριωμένη επιστημονικά, αλλά και βαθιά συγκινητική».