Πριν από μερικές εβδομάδες, ένας χρήστης του Instagram διαβάζοντας το άρθρο μας «Πενάκια εναντίον Γκλομπ», στο οποίο παρουσιάζονται Έλληνες σκιτσογράφοι που αντιδρούν μαζικά απέναντι στην αστυνομική βία μέσα από τα έργα τους, έκανε τη διαπίστωση πως ανάμεσα στους ανθρώπους που σκιτσογραφούν, υπάρχει μονάχα ένα γυναικείο όνομα.
Με έναυσμα αυτό το σχόλιο και την επιθυμία μας να αναδείξουμε περισσότερο την εκπροσώπηση των θηλυκοτήτων στον κόσμο της σκιτσογραφίας και του κόμικ, αναζητήσαμε καλλιτέχνιδες που σκιτσάρουν φεμινιστικά καταγγέλλοντας με σύμμαχο την τέχνη, τα μολύβια και τα χρώματά τους, την κοινωνική αδικία και τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας.
Από την Ελλάδα μέχρι την Αμερική, η έμφυλη βία και οι διακρίσεις, το κίνημα του #metoo, ο εκφασισμός της κοινωνίας, η ομοφοβία, ο ρατσισμός, ο αντισυμβατικός έρωτας, η βαθιά γυναικεία εμπειρία της περιόδου και της ενδομητρίωσης, αλλά και η αστυνομική βία και καταστολή, αποτυπώνονται περίτεχνα μέσα από τις σκιτσογράφους και κομίστριες που, με εφαλτήριο ένα λευκό χαρτί δημιουργούν ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο έδαφος κοινωνικής διαμαρτυρίας.
Ramize Erer
Η σκιτσογράφος από την Τουρκία και μία από τις σημαντικότερες φεμινίστριες κομίστριες σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή, έχει μία εμπνευστική «εμμονή» με την ελευθερία, που αποτελεί και την κινητήριο δύναμή της στις δημιουργίες της. Όπως αναφέρει, η μητέρα της ήταν εκείνη που την παρακίνησε να καταδείξει τις έμφυλες διακρίσεις που υφίστανται οι γυναίκες: «Εκείνη με δίδαξε να μη φοβάμαι να μιλώ για τα προβλήματα και τις τις επιθυμίες των γυναικών. Η μητέρα μου έγινε φεμινίστρια προτού διαβάσει Βιρτζίνια Γουλφ ή Σιμόν ντε Μποβουάρ: η ίδια η ζωή την έκανε φεμινίστρια, όπως και τόσες άλλες γυναίκες που δεν αντέχουν πια την καταπίεση». Το 2011, ίδρυσε το Bayan Yani, «το πρώτο και μοναδικό στον κόσμο περιοδικό κόμικ που παράγεται αποκλειστικά από γυναίκες», όπως δηλώνει η ίδια με υπερηφάνεια. Το έργο της έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως «Πολιτικός Φεμινισμός σε καρέ», ενώ μέσα από τα σκίτσα της σατιρίζει τις κοινωνικές νόρμες που θρέφονται από την πατριαρχική δομή της κοινωνίας, εξεγείρεται κατά των στερεοτύπων και καταδικάζει τη βία κατά των γυναικών σε μια χώρα στην οποία το διάστημα από το 2010 μέχρι σήμερα, έχουν διαπραχθεί πάνω από 2.000 γυναικοκτονίες. Οι αντιτιθέμενες στο σεξισμό και την πατριαρχία μάλιστα δημιουργίες της, την έφεραν αντιμέτωπη στην Τουρκία με αρκετές απειλές, γεγονός που την ανάγκασε πριν από 14 χρόνια να καταφύγει με την οικογένειά της στη Γαλλία, από όπου και συνεχίζει το έργο της.
Το περασμένο καλοκαίρι, μέσω μίας καταγγελίας στο κανάλι της στο YouTube, η Ιωάννα Τούνη εξομολογήθηκε πως δίχως τη συναίνεσή της, πρώην σύντροφός της είχε δημοσιοποιήσει ένα προσωπικό τους βίντεο, σεξουαλικού περιεχομένου, ανάγοντάς το σε «εκδικητικό πορνό». Το βαθιά εξομολογητικό μοίρασμά της, ευαισθητοποίησε αρκετό κόσμο, ακόμη και όσους χρειάστηκαν το βίωμα ενός δημόσιου προσώπου για να αφυπνιστούν, ενώ το διάστημα εκείνο, ένα υποστηρικτικό προς τη μαρτυρία της σκίτσο έκανε «το γύρο του διαδικτύου», μαζί με το όνομα της δημιουργού του. Η illustrator frik.adela με το σκίτσο της «Είμαστε μαζί με κάθε Τούνη» καλλιέργησε ένα κλίμα ενδυνάμωσης και αλληλεγγύης.
Μέσα από τα έργα της, η Φρικαντέλα καταπιάνεται με ευθύτητα από την έμφυλη βία και τις διακρίσεις, τη γυναικοκτονία, το φασισμό, την ομοφοβία, τον ρατσισμό, τη σεξεργασία και αρκετά ακόμη ζητήματα που «γρατζουνούν» την κοινωνία, προσελκύοντας το ενδιαφέρον ολοένα περισσότερων ανθρώπων για τη δουλειά της. Οι εμπειρίες και τα βιώματα στα οποία βασίζονται πολλά σκίτσα της, δεν είναι αποκλειστικά δικά της, αλλά αφουγκράζονται τις ιστορίες των ανθρώπων. Το έργο της, επιθυμεί να γίνει καθολικό, να νορμαλοποιήσει τις ποικίλες τραυματικές ιστορίες, υπενθυμίζοντάς μας πως δεν είμαστε μόνα μας σε ό,τι κι αν περνάμε, πως εκεί έξω υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν για εμάς μια αγκαλιά και μπόλικη αποδοχή. Η δημιουργία της σελίδας της στο Instagram, ήρθε κατά την περίοδο της ενηλικίωσης, όταν και ένιωσε την ανάγκη να ξεχαστεί φτιάχνοντας χαρακτήρες που σταδιακά έπλασαν στην αισθητική και τις θεματικές της.
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πάνω από 176 εκατομμύρια γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσμο πάσχουν από ενδομητρίωση. Η illustrator Lily Williams ανήκει στο 10% των γυναικών που έρχονται αντιμέτωπες με την ενδομητρίωση. Αδιαθέτησε για πρώτη φορά σε ηλικία 12 ετών, όμως χρειάστηκαν περίπου 14 ολόκληρα χρόνια για να εντοπίσει αυτό το οποίο το σώμα της την καλούσε να διερευνήσει. Οι δυσκολίες και η αγωνία που βίωσε ωσότου μάθει πως έχει ενδομητρίωση, αλλά και ο πόνος που συνόδευσε τα συμπτώματά της, την ώθησαν να περιγράψει όλα όσα βίωσε μέσα από τη δημιουργία σκίτσων, επιθυμώντας μέσω αυτών να επικοινωνήσει την εμπειρία της και να σταθεί νοητά στο πλευρό των γυναικών που τη βιώνουν. Το προφίλ της στο Instagram, φιλοξενεί τα σκίτσα της που αποτυπώνουν αυτή τη βαθιά γυναικεία εμπειρία.
Η Αμερικανίδα σκιτσογράφος Kate McDonough, καταρρίπτει την πεποίθηση πως ο χώρος της σκιτσογραφίας «ανδροκρατείται», επιλέγοντας μέσα από την τέχνη της να δώσει μορφή στο προσωπικό της βίωμα της υπογονιμότητας, αλλά και στον πόνο που βιώνουν γυναίκες στην καθημερινότητά τους και ιδιαίτερα εκείνες που δίνουν τον δικό τους αγώνα με την υπογονιμότητα. «Ζωγραφίζω το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό», δηλώνει η illustrator, εκφράζοντας πως: «Όλα μου τα σκίτσα βασίζονται στα βιώματά μου. Κάνω ακριβώς ό,τι κάνουν και οι υπόλοιποι σκιτσογράφοι με τη μόνη διαφορά ότι θέλω να εκφράζομαι για τις γυναίκες εκείνες που πονούν». Παράλληλα, επιθυμεί να διαδώσει το μήνυμα πως, δεν είναι υποχρεωμένες όλες οι γυναίκες να επιθυμούν να φέρουν στον κόσμο παιδιά, εξηγώντας μέσα από ένα κόμικ «γιατί είναι εντάξει να μη θες να κάνεις παιδιά».
Liv Strömquist
To 2017, σε 90 σταθμούς μετρό της Στοκχόλμης, φιλοξενήθηκαν τα φεμινιστικά σκίτσα της Liv Strömquist, τα οποία αποτέλεσαν μέρος της έκθεσής της που τιτλοφορήθηκε ως «Είναι εντάξει, είναι απλά αιμορραγία». Στοχεύοντας στην αφύπνιση και τη νορμαλοποίηση της γυναικείας περιόδου, στα ασπρόμαυρα έργα της παρουσιάστηκαν γυναίκες με τα πόδια τους ανοιχτά να αιμορραγούν κατά τη διάρκεια της περιόδου τους. Αν και αρκετοί εξέφρασαν τους ενδοιασμούς τους σχετικά με το αν η αναμονή του μετρό είναι η κατάλληλη στιγμή για να «σπάσουν τα ταμπού», η Strömquist μιλώντας σε τοπικό μέσο είπε ότι είναι πλέον συνηθισμένη να βλέπει κάποιο έργο της να γίνεται πόλος έλξης αντιμαχόμενων απόψεων, σύμφωνα με την Daily Mail. «Έχω συνηθίσει να προκύπτουν τέτοιου είδους συζητήσεις όταν εκθέτω τα έργα μου γιατί ό,τι είναι ταμπού προκαλεί έντονα συναισθήματα», εξέφρασε συγκεκριμένα.
Η νεαρή Lainey Molnar από την Ουγγαρία, είναι ίσως μία από τις πιο δημοφιλείς σκιτσογράφους στα social media, η οποία αποστρέφεται να τοποθετεί τις γυναίκες σε καλούπια και κοινωνικές κατασκευές. Μέσα από τις δημιουργίες της που έχουν αναδημοσιευθεί στο Instagram δεκάδες χιλιάδες φορές το τελευταίο διάστημα, εξηγεί στους ανθρώπους πως είναι «εντάξει» και υγιές μία γυναίκα να μην αισθάνεται ευτυχισμένη και επιτυχημένη «κυνηγώντας» στη ζωή της τις συνθήκες που μέχρι και σήμερα προσπαθεί να της επιβάλλει η αναχρονιστική νόρμα για τη θέση της στην κοινωνία, όπως η καριέρα, ο «ευτυχισμένος γάμος» και η μητρότητα.
Ένα από τα σκίτσα της που ανακίνησε τα συναισθήματά μου, ήταν εκείνο το οποίο κάνει έκκληση στον κόσμο των διαφημίσεων, να πάψει να αναπαριστά τις γυναίκες ως ευδιάθετες και «ανάλαφρες» όταν έχουν την περίοδό τους. Όχι, δεν είναι αυτή η αλήθεια μας. Όχι, δεν έχουμε ανάγκη να μας παρουσιάζετε διαρκώς ως «δυνατές», «πανέμορφες», «λαμπερές» κι εν τέλει αφύσικες κι απάνθρωπες. Υπάρχουν μέρες κατά τις οποίες το αίμα μας λερώνει τα ρούχα και τα σεντόνια μας, ο πόνος μοιάζει να τρυπάει τον εγκέφαλό μας, η θλίψη επισκιάζει τα ευχάριστα συναισθήματά μας και οι υποχρεώσεις μας προσπαθούν να χωρέσουν μέσα στα κουλουριασμένα από τον πόνο κορμιά μας.
Η καλλιτέχνις Idalia Candelas από το Μεξικό ζωγραφίζει γυναίκες που απολαμβάνουν την μοναξιά, εμπνέοντάς τες να αφουγκραστούν και να σεβαστούν όσα τους ζητάει η ψυχή τους. Χρησιμοποιώντας ένα μολύβι, μελάνι και νερομπογιές δημιουργεί σκίτσα που ενθαρρύνουν τις θηλυκότητες να απολαμβάνουν τη μοναξιά τους, συμπεριλαμβανομένης της επιλογής τους να μην διατηρούν κάποια σταθερή σχέση. Το έργο της ονομάζεται Postmodern Loneliness κι αναδεικνύει την υπεροχότητα των μοναχικών στιγμών που αποζητούν τα κορίτσια της σύγχρονης εποχής, με την ίδια να δηλώνει ότι εμπνεύστηκε από τις δικές της επιλογές στη ζωή. «Μου αρέσει να δείχνω τις γυναίκες ελεύθερες, μόνες τους, χωρίς να υποφέρουν, χωρίς να κλαίνε ή να λυπούνται επειδή δεν διατηρούν κάποια ερωτική σχέση, από το να είναι με το ζόρι με κάποιον άντρα για να νιώθουν “ασφάλεια”», έχει δηλώσει η Candelas στον τύπο.
Η Ελένη ή αλλιώς το “Loukoumh” όπως είναι η ονομασία της καλλιτεχνικής της ταυτότητας, είναι ένα κορίτσι πολύχρωμο και ευφάνταστο που ζει στην Ελλάδα. Εάν επισκεφθεί κανείς το account της στο Instagram όπου και μας συστήνεται ως intersectional feminist/ bodypositive illustrator, θα αντικρίσει έναν πραγματικά πολύχρωμο κόσμο, γεμάτο αγάπη και σεβασμό προς τον σεξουαλικό προσανατολισμό της κάθε θηλυκότητας. Η τοξική αρρενωπότητα και η έννοια του κοινωνικού φύλου, αποδομούνται αριστουργηματικά μέσα από τις δημιουργίες της. Έναντι αυτών, κάθε λογής κορμιά, τατουάζ, φιλιά, λουλούδια, ρούχα και δέρματα, γίνονται οι πρωταγωνιστές των σκίτσων της συνθέτοντας τη δική τους, μοναδική ιστορία. Είμαστε αυτό που είμαστε, όπως ακριβώς γουστάρουμε να είμαστε και δεν πέφτει λόγος για τα θέλω μας σε κανέναν. Ευχαριστούμε Ελένη για την ενδυνάμωση.
Η Lussaki, η ITZI και η Dimi Adam, είναι μονάχα μερικές ακόμη από τις θηλυκότητες στην Ελλάδα, που με σύμμαχο τα πενάκια, τις ιδέες και τις ανησυχίες τους, σκιτσάρουν αφουγκραζόμενες τις κοινωνικές εξελίξεις, αποδυναμώνοντας το ταμπού που θέλει τη σκιτσογραφία να είναι ως επί το πλείστον «αντρική υπόθεση».
![[Ταξίδι στο αστικό τοπίο], του Ευάγγελου Ρουσάκη](https://popaganda.gr/wp-content/uploads/2019/10/Noites-Apoikies-Euaggelos-Rousakis-300x200.jpg)
