200 χρόνια ασφυξία: Μια ανατρεπτική έκθεση για την (ανθ)ελληνικότητα, την ψηφιακή μετα-αλήθεια και τις κουήρ εμπειρίες

Το εννοιολογικό ντουέτο ΦΥΤΑ, με αφορμή τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση, επιμελήθηκε και παρουσίασε μια διαδικτυακή έκθεση με κεντρικές θεματικές την (ανθ)ελληνικότητα, την ψηφιακή μετα-αλήθεια και τις κουήρ εμπειρίες και πολιτικές. Παρότι η έκθεση έχει εντυπωσιακή επιτυχία, η αιχμηρή ματιά των ΦΥΤΑ έχει δεχτεί τόσο μηνύματα μίσους από δηλωμένους φασίστες – και όχι μόνο- όσο και παρέμβαση από την Επιτροπή του «Ελλάδα 2021» της Γιάννας Αγγελοπούλου για να κατέβει βίντεο τους από το κανάλι τους στο YouTube.

Σε μια εποχή που το αίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας είναι σχεδόν επιβεβλημένο, το εικαστικό ντουέτο ΦΥΤΑ αγνοεί το κυρίαρχο αφήγημα που εκπορεύεται από τη μυθολογία του «Πατρίς- Θρησκεία- Οικογένεια» και επικεντρώνεται στις πολύπλοκες ιστορίες των κουήρς, των ανάπηρων ατόμων, των προσφύγων, που δεν αφορούν τους εορτασμούς του ενός και μοναδικού, τέλειου, ένδοξου Έθνους.

Η διαδικτυακή έκθεση «200 Χρόνια Ασφυξία» φτιάχτηκε από υποκείμενα και μιλάει για υποκείμενα που ασφυκτιούν μέσα στο πλαίσιο της ελληνορθόδοξης πατριωτικής κυριαρχίας και χρησιμοποιούν δημιουργικά μέσα για να εκφράσουν τη δυσφορία τους απέναντι σε μια μυθολογία που δεν τα συμπεριλαμβάνει, δεν τα εκφράζει, δεν τα αφορά.

Ο Φοίβος Δούσος και ο Φιλ Ιερόπουλος (a.k.a ΦΥΤΑ) υποδέχτηκαν 3.000 επισκέπτες την πρώτη μέρα της έκθεσης, δέχτηκαν πακτωλό μηνυμάτων μίσους και βρήκαν χρόνο να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας.

Aπό πότε είστε ΦΥΤΑ και πώς συστήνεστε στον κόσμο;

Τα ΦΥΤΑ είναι εικαστικό (κατα βάση εννοιολογικό) ντούο. Ξεκινήσαμε το 2012 και έχουμε κάνει από τότε καμια 50αριά έργα και επιμέλειες, κυρίως στον ελλαδικό χώρο. Κεντρικές θεματικές στη δουλειά μας είναι η (ανθ)ελληνικότητα, η ψηφιακή μετα-αλήθεια και οι κουήρ εμπειρίες και πολιτικές. Δουλεύουμε άλλοτε μόνοι, άλλοτε μέσα σε προσωρινές δημιουργικές κοινότητες, συχνά DIY, αλλα και κάποιες φορές μέσα σε θεσμούς. Ως παιδάκια μεγαλώσαμε και οι δυο στην ελληνική επαρχία (σκατά) και ευτυχώς δεν σπουδάσαμε σε κάποια σχολή καλών τεχνών, όπως το κακοποιητικό μπουντρούμι που λέγεται ΑΣΚΤ, οπότε δε μας λες ακριβώς καλλιτέχνες – πράγμα που θεωρούμε θετικό. 

Ξεκινήσαμε στην αρχή ως κάτι αρκετά underground, κάναμε τότε DIY-ποστπανκ μουσική με κρυμμένες τις φάτσες μας, αλλα ξεπουληθήκαμε κι εμείς εν καιρώ (μερικώς) στο θέαμα σε σημείο να φτάνουμε εν έτει 2021 να έχουμε στη σελίδα μας στο facebook περισσότερη επισκεψιμότητα πια από τη Στέγη, οπότε είμαστε πλέον ένας μικρός ξεφτιλισμένος θεσμός. Πάντως παρά το αδιαμφισβήτητο ξεπούλημά μας, την έκθεση αυτή λίγοι δημοσιογραφικοί ‘θεσμοί’ την πλησίασαν και πάρα πάρα πολλοί haters, οπότε, ε, κάτι θα’χει μείνει κι απο το edge μας.

Με την έκθεση “200 χρόνια ασφυξία” νιώθετε σαν ψυχαναλυτές που φέρνετε στην επιφάνεια την εμμονή ενός έθνους με μια ελληνικότητα, την ουσία της οποίας αγνοεί;

Ενδιαφέρον που το λες αυτό μιας και ασχολούμαστε πολύ με την ψυχανάλυση, δεν είμαστε απλά τσόκαρα, είμαστε Λακανικά τσόκαρα. Για μας η σχέση των ανθρώπων με το έθνος είναι μια φαντασιακή ταύτιση μέσω της οποίας τα υποκείμενα αντλούν απόλαυση. Ο στόχος της ψυχανάλυσης δεν είναι να καταφέρει το υποκείμενο να απαρνηθεί όλα εκείνα τα οποία του προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας και την προαναφερθείσα απόλαυση. Ο στόχος είναι να καταλάβει το υποκείμενο πώς δημιουργήθηκαν αυτές οι συνδέσεις και ποια σημεία της βιογραφίας του σχετίζονται με τον τρόπο που απολαμβάνει. Και πολύ συχνά μέσα από την δουλειά μας ως ΦΥΤΑ προσπαθούμε να φέρουμε στο φως αυτές τις φυσικοποιημένες λειτουργίες των εθνικών ταυτίσεων, να φέρουμε τα υποκείμενα αντιμέτωπα με τις αντιφατικές πεποιθήσεις που βρίσκονται στον πυρήνα της ψυχικής τους δομής. 

Να σημειωθεί ότι δεν θεωρούμε ότι υπάρχει ένα απελευθερωτικό ‘εκτός’ της εθνικής ταυτότητας. Εφόσον έχουμε μεγαλώσει εδώ, έχουμε πάει σε ελληνικά σχολεία, έχουμε σχετιστεί με τις δομές της ελληνικότητας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αυτό είναι ένα πεδίο διαπραγμάτευσης από το οποίο δεν μπορούμε ακριβώς να αποσυνδεθούμε. Δηλαδή δεν υπάρχει κάποιος εξορκισμός του έθνους από την ψυχική δομή, να τον κάνουμε να ξεμπερδέψουμε. Γι’αυτό και στη δουλειά μας μάς ενδιαφέρει να καταλάβουμε και τη δική μας σχέση με την ελληνικότητα και τον δικό μας πόνο (αλλά και απόλαυση) μέσα σ’αυτό το πεδίο.

ΧΑΡΗΣ ΧΑΡΑΡΗΣ, GRACEFUL LAIBACH

Η αντιεθνικιστική τέχνη είναι απόρροια μίσους για την πατρίδα;

Όταν μεγαλώνεις στην Ελλάδα ως κουήρ υποκείμενο (και δη στην επαρχία), είσαι εκ των πραγμάτων εκτός της κυρίαρχης αφήγησης. Δηλαδή, αν δεν μισείς τον εαυτό σου τελείως, καταλαβαίνεις σχετικά νωρίς στη ζωή σου ότι η Ελλάδα δεν είναι τόπος στον οποίο είσαι γενικά αγαπητό υποκείμενο. Επομένως για εμάς το να θέλουμε να κάνουμε εμετό όταν βλέπουμε ελληνικές σημαίες δεν είναι απλά ένα θεωρητικό καπρίτσιο, είναι μια ενστικτώδης αντίδραση απέναντι σε πράγματα που όχι απλά έχουν περιορίσει τις ζωές μας από τότε που θυμόμαστε τις εαυτές μας, αλλά και μας έχουν τραυματίσει από παιδάκια. Η πολυαγαπημένη μας Zackie Oh, ως κουήρ υποκείμενο στους δρόμους της Αθήνας, είχε πει πως αισθάνεται πολύ πιο ευάλωτη σε περιοχές με Έλληνες νοικοκυραίους απ ό,τι σε περιοχές με μετανάστες. Με την ελληνική κανονικότητα, λοιπόν, έχουμε πόλεμο ανέκαθεν – και από τη δολοφονία της Ζάκι κι ύστερα ακόμα περισσότερο.

Από κει και πέρα, μας ενδιαφέρει η ανάλυση της ελληνικής ταυτότητας ως αναπόφευκτο κομμάτι του ποιοι είμαστε και αν θέλεις και ως κομμάτι της ταυτοτικής αποδόμησης που οφείλει να κάνει ενα κουήρ υποκείμενο. Μας αποξενώνει όταν συναντάμε φιλοπατριωτικά LGBT συμβάντα και πρόσωπα, δεν μπορούμε να συνδεθούμε μ’ αυτα και θεωρούμε πως κομμάτι της σύγχρονης κουήρ κριτικής οφείλουν να είναι και όσα έχουμε μάθει από τη θεωρία της διαθεματικότητας, πως δηλαδή διάφορες καταπιέσεις του φύλου, της φυλής, του έθνους και της αρτιμέλειας αλληλοδιαπλέκονται. Στην έκθεση που κάναμε υπάρχει ενδεχομένως μια γκάμα ανθρώπων, από κάποιους που καίνε με χαρά ελληνικές σημαίες μέχρι ενδεχομένως πιο μετριοπαθείς αλλα και νηφάλιες (χαχα) θέσεις. Το βέβαιο πάντως είναι πως η ανάγκη για κριτική στην ελληνικότητα είναι τεράστια, γιατί πρόκειται για μια χώρα που δεν έχει ούτε στοιχειώδη κατανόηση του εαυτού της. Δεν είναι δυνατόν εν έτει 2021 σε μια δημοκρατική κοινωνία να προκαλεί τόσο σοκ το τρολάρισμα μιας σημαίας.

Το βίντεο 200 Thousand Years of Greece ενόχλησε την Επιτροπή “Ελλάδα 2021” και κατέβηκε από το κανάλι σας στο “YouTube”. Επικοινωνήσατε με την Επιτροπή της Γιάννας Αγγελοπούλου, ή αρκεστήκατε στις προσπάθειές σας για την επαναφορά του βίντεο;

Άκου να δεις τι έγινε: Στην αρχή της χρονιάς αποφασίσαμε να δημοσιεύσουμε ένα βίντεο παρωδία της καμπάνιας του 2021 και χωρίς να το πολυσκεφτούμε κυκλοφορήσαμε αυτό:

με κοινό κυρίως όσoυς έχουν εγγραφεί στο newsletter μας. Λίγο μετά λάβαμε μια επιστολή από το YouTube οπου μας ενημέρωνε οτι η επιτροπή του 2021 έχει κινηθεί νομικά εναντίον μας και ότι το βίντεο έχει κατέβει. Απαντήσαμε ότι το δικαίωμα στην παρωδία είναι κομμάτι της ελευθερίας της έκφρασης.  Προς μεγάλη μας έκπληξη λίγες μέρες μετά δικαιωθήκαμε οπότε και το βίντεο ξανανέβηκε.

Παράλληλα με την ‘έφεση’ που κάναμε στο YouTube, γράψαμε και μια ανοιχτή επιστολή προς την πρόεδρο της επιτροπής του Ελλάδα 2021 που δημοσιεύθηκε στα social media και στάλθηκε και στο επίσημο email επικοινωνίας του οργανισμού. Δεν πήραμε φυσικά καμία απάντηση. Όπως και να χει θεωρήσαμε ότι η δημοσιοποιημένη μας επιστολή αποτελεί από μόνη της μια επαρκή συμβολική χειρονομία. 

ΓΕΥΗ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ & ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ, THIS IS RIGHT; ZAK LIFE AND AFTER

Στη διαδικτυακή σας έκθεση υπάρχει χώρος αφιερωμένος στους Haters, γίνατε μέχρι και εξώφυλλο στην εφημερίδα “Στόχος”. Έχετε συνηθίσει τη ρητορική του μίσους, ή σας σοκάρει ακόμα;

Τρέχουμε κουήρ και αντιεθνικιστικά πρότζεκτς γύρω στα δέκα χρόνια, οπότε είμαστε τόσο συνηθισμένοι στους haters, που κάποιες φορές απορούμε μήπως έχουμε κάνει κάτι λάθος αν δεν εμφανιστούν. Σ’ αυτό το σημείο είναι σημαντικό να πούμε πως δεν έχουμε μόνο δηλωμένους φασίστες haters. Βεβαίως αυτοί έχουν την τιμητική τους θέση (π.χ. την προηγούμενη δουλειά μας που ήταν μια κουήρ όπερα την είχαν κάνει share διάφορα πρόσωπα της Χρυσής Αυγής- μεταξύ άλλων- βρίζοντας). Αλλά όταν για παράδειγμα κάποια χρόνια πριν τρέχαμε τη ΦΥΤΙΝΗ, ένα διαδικτυακό μουσικό κουήρ λέημπελ, συχνά έπαιζε τρομερό bullying από πιτσιρίκια influencers / youtube comedians, το οποίο πραγματικά μας έκανε σε στιγμές να σκεφτόμαστε ότι και η υποτιθέμενη εναλλακτική κουλτούρα των gen-z μπορεί να είναι άκρως κακοποιητική.

Βέβαια, παρότι πολλά έχουν δει τα μάτια μας, το μέγεθος και η αμεσότητα του hate μετά την πρώτη δημοσίευση της αφίσας αυτής της έκθεσης (μια βδομάδα πριν ανοίξουμε) ήταν σίγουρα ένα αρνητικό ρεκόρ για εμάς. Το ποστ μας έφτασε μετά από κάποιες ώρες να έχει εκατοντάδες shares σε σελίδες και κλειστά γκρουπ εθνικιστών που συντονισμένα έρχονταν για να μας βρίσουν. Ο τρόπος που το Facebook ανοίγει αυτόν τον δίαυλο επικοινωνίας είναι κάπως σοκαριστικός – δηλαδή αυτή η άμεση στοχοποίηση με death threats, κατάρες και προσωπικές προσβολές στο inbox.

ΤΑ ΦΥΤΑ ΣΤΗΝ ATHENS BIENNALE AGORA. ΦΩΤΟ: ΜΑΡΙΑΝΑ ΚΑΤΣΑΟΥΝΗ

Επίσης αλγοριθμικά, το Facebook ιδιαίτερα τελευταία τρέφεται από αυτές τις συγκρούσεις. Την ίδια στιγμή που είχαμε φρικάρει με όλα όσα διαβάζαμε, ζούσαμε την απόλυτη επιτυχία της σελίδας μας από άποψη views, engagement και νέων likes. Δηλαδή η όλη μανούρα έκανε τη σελίδα εξαιρετικά δημοφιλή και ξαφνικά τα ποστ έφταναν σε πολύ μεγαλύτερη μερίδα του κοινού μας. Δημιουργείται δηλαδή ένα δημόσιο πεδίο και μια οικονομία προσοχής (attention economy) που τρέφεται με σχόλια όπως ‘ΨΟΦΟΣ’. 

Αυτή η κουλτούρα της σύγκρουσης βέβαια οριακά συνομιλεί με τη δουλειά των ΦΥΤΑ – κάποτε λέγαμε ότι κάνουμε enemy art, και σε μεγάλο βαθμό μας ενδιαφέρει η ένταση των αντιφάσεων και η στρατηγική χρήση των συγκρούσεων. Όταν όμως όλος ο δημόσιος διάλογος γίνεται με όρους enemy art, ίσως είναι μια στιγμή για να ξανασκεφτούμε τα εργαλεία μας και κυρίως να σκεφτούμε πώς τα μέσα μας εργαλοιοποιούνται από τερατώδεις οργανισμούς όπως το Facebook για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Αυτό δεν αφορά μόνο την ακροδεξιά (όπως στο παράδειγμα της έκθεσης μας) καθώς και οι πιο κοντινές (σε ‘μας) κοινότητες επηρεάζονται / διαμορφώνονται μέσα σ’αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο. Ο τρόπος που μπορεί δηλαδή προοδευτικές κοινότητες να κάνουν cancel μέλη τους σε δημόσιες διαπομπεύσεις και δικαστήρια ψηφιακού όχλου σίγουρα είναι κάτι εξαιρετικά ανησυχητικό.

Υπάρχει κάτι που σας κάνει να νιώθετε περήφανοι για την Ελλάδα;

Το κόνσεπτ της υπερηφάνειας για μια χώρα είναι γελοίο και ο πατριωτισμός και εθνικισμός μόνο καταστροφικά αποτελέσματα μπορούν να αποφέρουν. Υπάρχουν αυτοί που τάχα πιστεύουν πως άλλος ο πατριώτης κι άλλος ο φασίστας, αλλά στην πραγματικότητα η γραμμή είναι πολύ λεπτή και στην Ελλάδα θα λέγαμε ανύπαρκτη. Ίσως πριν από 200 χρόνια να ήταν κάτι άλλο και ίσως και ακόμα σε μετα-αποικιακές συνθήκες ο πατριωτισμός να έχει άλλη χροιά, αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας, το μετα-οθωμανικό τουρλουμπούκι που λέγεται Πλάτωνας-Παναγίτσα-Ποδόσφαιρο-Φέτα-Κέφι-Λίγο-κρασί-λιγο-θαλασσα-και-ταγορι μου να μας λείπει. 

Παρ’ όλ’ αυτά, για να μην τελειώσουμε και βαθειά μες στο σκοτάδι αυτή τη συνέντευξη, να πούμε πως αργά αργα καααααάτι αχνοφαίνεται να αλλάζει. Εμείς προσωπικά στη συγκεκριμένη έκθεση παράλληλα με τους haters πήραμε και πολύ υποστήριξη και αγάπη από κοσμο. Μπορεί λοιπόν να ζούμε στιγμές εθνικιστικού τρας φέτος, αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως αυξάνεται τόσο η ορατότητα όσο και οι πολιτικές διεκδικήσεις μειονοτικών ομάδων κι ότι ο ελλαδικός χώρος μετασχηματίζεται σε ένα πολυπολιτισμικό και πολυταυτοτικό πεδίο.