Το συναρπαστικό «Νάδα» του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ που εκδόθηκε το 1972, αποτυπώνει μία ολόκληρη εποχή εξεγέρσεων, αναταράξεων, επαναστατικής διάθεσης και βίας

Η ιστορία των εξεγέρσεων -στο πέρασμα του χρόνου- βρίθει από περιπτώσεις που προκαλούν ακραία συναισθήματα, τα οποία εκτείνονται από το δέος και τον φόβο, μέχρι τον θαυμασμό. Και, βέβαια, μία εξέγερση δεν είναι μόνο μια κίνηση αντίστασης, αλλά και μία πράξη διάχυτη από συμβολισμούς, ένα ιστορικό παράδειγμα που αποτελεί μόνιμη πηγή έμπνευσης.

Όπως όταν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, εξεγέρθηκαν οι καταπιεσμένοι δούλοι υπό την ηγεσία του Σπάρτακου. Το μεγαλείο και η ευημερία της Ρώμης στηρίζονταν στην εργασία των δούλων ή των ελευθέρων που είχαν περιέλθει στη φτώχεια. Και οι δούλοι πάλευαν ενάντια σε μια διάρθρωση της κοινωνίας που είχε μετατρέψει την ελευθερία σε προνόμιο των ιδιοκτητών τους. Ήταν μία από τις πιο ισχυρές εξεγέρσεις της ιστορίας. Πάνω απ’ όλα, όμως, με αυτήν την εξέγερση οι δούλοι έγιναν ένα σύμβολο του αγώνα των κάθε λογής καταπιεσμένων.

Όταν εκδόθηκε το 1930 το περίφημο έργο του Ισπανού διανοητή Χοσέ Ορτέγα ι Γκασέτ (1883-1955) «Η εξέγερση των μαζών», η μελέτη των εξεγέρσεων θα εκλεπτυνόταν εξαιρετικά. Κατ’ εξοχήν φιλόσοφος της εποχής του δημιούργησε ένα έργο που διαρθρώνεται στη βάση μιας μεγαλοφυούς (μες στην απλότητά της) σύλληψης: ότι τελείωσε η πρωτοκαθεδρία των ελίτ! Και παρατήρησε πως το σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης εποχής είναι η εξέγερση των μαζών. Η έλευση, δηλαδή, στο προσκήνιο όλου εκείνου του πλήθους που μέχρι τότε ήταν κρυμμένο στο βάθος της ιστορικής σκηνής.

Ο συγγραφέας σκιαγραφεί τον μέσο άνθρωπο που χωρίς σκοπό, παρασύρεται απλώς από το ρεύμα. Υπάρχουν, ωστόσο, οι φωτισμένες μειοψηφίες, οι εκλεκτοί που ενεργούν από δράση και όχι από απλή αντίδραση και οι οποίοι εκπέμπουν ένα μήνυμα αισιοδοξίας: ολοένα και περισσότερες συνειδήσεις -λέει ο Ορτέγα ι Γκασέτ- αφυπνίζονται από τον λήθαργο της αδιαφορίας.

Αναμφίβολα, μία τεράστιας ιστορικής και συμβολικής σημασίας μαζική εξέγερση ήταν εκείνη που ξέσπασε τον Μάη του ’68 στη Γαλλία. Τα γεγονότα ξεκίνησαν από κινητοποιήσεις των Γάλλων φοιτητών, επεκτάθηκαν με γενική απεργία των εργατών και τελικά οδήγησαν σε πολιτική και κοινωνική κρίση, που άρχισε να παίρνει διαστάσεις επανάστασης και οδήγησε στη διάλυση της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης και την προκήρυξη εκλογών από τον τότε πρόεδρο Σαρλ Ντε Γκωλ.

Δεν είναι λίγοι οι φιλόσοφοι και ιστορικοί που έχουν υποστηρίξει ότι η σπουδαιότητα της εξέγερσης ήταν τέτοια, επειδή ήταν μια παλλαϊκή εξέγερση – άνευ φυλετικών, πολιτιστικών, ηλικιακών και κοινωνικών διακρίσεων. Εάν η εξέγερση του Μάη του ’68 στο Παρίσι συμβολίζει τη λαϊκή επαναστατική διάθεση μιας ολόκληρης εποχής, που ξεκινάει με τους αγώνες κατά της αποικιοκρατίας, τα κινήματα για πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις, τότε ένα είναι βέβαιο: ότι όχι μόνο άσκησε τεράστια επίδραση σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά άφησε το αποτύπωμά του στις εξελίξεις που δρομολογήθηκαν και διαπότισε το συλλογικό υποσυνείδητο με την ιδέα της επαναστατικότητας – κάτι που θα περνούσε και στους επιγόνους της πύρινης δεκαετίας του ’70.

Αυτός είναι και ο φυσικός χώρος στον οποίο κινείται ο Στεφάν Οσμόν με το κλασικό, πια, ημι- ντοκυμαντερίστικο μυθιστόρημά του «Ανεξέλεγκτα στοιχεία», στο οποίο ο αφηγητής διηγείται μία ιστορία έρωτα και επανάστασης. Νεαρός ακόμα, στον Μάη του ’68, πλάι στους φοιτητές που ξήλωναν τα πεζοδρόμια για να φτιάξουν οδοφράγματα, τροτσκιστής μαχόμενος στους δρόμους στην εφηβεία του, το βιβλίο αποτελεί -σε ένα πρώτο επίπεδο- την εποποιία ενός αριστεριστή στην ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα των σέβεντις. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο Οσμόν με αφορμή μία προσωπική ιστορία, καταφέρνει να αποτυπώσει τον απίστευτο δυναμισμό μιας ολόκληρης εξεγερμένης γενιάς. Και όλα αυτά, μέσα από τις ουτοπικές προσδοκίες της, τις άναρχες αυταπάτες της, τον πνευματικό αναβρασμό της, τη μουσική της ευρηματικότητα, τα ναρκωτικά, τα βιβλία και τα περιοδικά της, τους ελεύθερους έρωτές της.

Όσο για το συναρπαστικό μυθιστόρημα «Νάδα» του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ που εκδόθηκε το 1972, είναι από τα έργα (μαζί με τα «Ανεξέλεγκτα στοιχεία») που σου δίνουν τη δυναντότητα –με τον πλέον πειστικό τρόπο- να κατανοήσεις μία ολόκληρη εποχή εξεγέρσεων, αναταράξεων, επαναστατικής διάθεσης και βίας. 

Το έργο εντάσσεται στο κύκλο των πρώτων μυθιστορημάτων του Mανσέτ και διαθέτει έντονο πολιτικό χρώμα, αλλά και μία πλοκή που είναι σαφώς πιο κοντά στο θρίλερ απ’ ό,τι στο αστυνομικό. Προηγουμένως, ο Γάλλος συγγραφέας είχε ήδη αποκτήσει μία πλούσια προσωπική πολιτική εμπειρία έχοντας περάσει από όλους τους αριστερούς ή και ακροαριστερούς σχηματισμούς που ανθούσαν τη δεκαετία του 1960 στη Γαλλία – μία εμπειρία που σε αυτό το μυθιστόρημα γίνεται μία πολύτιμη πρώτη ύλη.

H έξαψη του 1968 έχει σβήσει προ πολλού και η βαριά ομίχλη του 1970 έχει εγκατασταθεί για τα καλά. Στο Παρίσι, ωστόσο, η ομάδα «Νάδα» εξακολουθεί να διατηρεί μαχητικό δεσμό με τα επαναστατικά της όνειρα. Συνδέοντας έναν αναρχικό που τον ορφάνεψε ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, έναν βετεράνο ελευθεριακό κομμουνιστή της Γαλλικής Αντίστασης, έναν απογοητευμένο καθηγητή φιλοσοφίας σε κάποιο λύκειο, έναν συνεσταλμένο σερβιτόρο, έναν ανίατο αλκοολικό και μια ασυμβίβαστη νεαρή γυναίκα με σπίτι στην εξοχή, η ομάδα «Νάδα» σχεδιάζει να απαγάγει τον Αμερικανό πρέσβη.

Τους ενώνει ο κοινός σκοπός, η κοινή βαθιά απέχθεια προς τις καθεστωτικές εξουσιαστικές δομές. Πριν φτάσουμε, όμως, στο άδοξο και αιματηρό τέλος, ο Μανσέτ θα έχει καταφέρει να αποδώσει εντυπωσιακά το πέρασμα από την ιδεολογία στην πράξη, και από την επαναστατική διάθεση στη βία. Τελικά, τι απομένει; Συχνά, η διάψευση, ενίοτε η ματαίωση. Αλλά και η αμφισβήτηση –εν τέλει- μιας καθημερινότητας που για κάποιους αποτελεί μία δυσβάστακτη συνθήκη. Και αυτή, με τη σειρά της, δεν μπορεί παρά να γίνεται κάτι εύφλεκτο: μια αιτία εξέγερσης. Είναι τότε που αρκεί, μόνο μία σπίθα…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Σε αυτό το σχεδόν ακίνητο μπλουζ τα δύο πρόσωπα (γυναίκα και άντρας) εναλλάσσονται χωρίς αυτό να δηλώνεται καθ’ όλη τη ροή και τη διάρκεια της αφήγησης μέχρι το φινάλε. Σκορπίζονται από διάφορες δυνάμεις του σύμπαντος σαν τις σελίδες ενός διαλυμένου βιβλίου για να επανενωθούν -σε μια ενότητα αντιθέτων- ανασυνθέτοντάς το μέσα σε αντίρροπες δυαδικότητες την πραγματικότητα και το μύθο το νερό και τη φωτιά τη λύπη και τη χαρά τον πόνο και την γιατρειά την καταστροφή και την δημιουργία τη σάρκα και την ποίηση την ζωή και τον έρωτα που είναι η άλλη λέξη για τον θάνατο. Όπως πραγματώνεται δηλαδή σε ολόκληρο τον χρόνο στον άπαντα χώρο και κόσμο η πανάρχαια ιστορία της έλξης των ψυχών και των σωμάτων.

Το μόνο που θέλει ο Τζέιμι Κόνκλιν είναι μια συνηθισμένη παιδική ηλικία. Όμως ο Τζέιμι δεν είναι ένα συνηθισμένο παιδί. Γεννημένος με μια αφύσικη ικανότητα, την οποία η μητέρα του τον πιέζει να κρατήσει κρυφή, μπορεί να βλέπει ό,τι δεν μπορούν να δουν οι άλλοι και να μαθαίνει πράγματα που δεν μπορούν να μάθουν οι άλλοι. Όταν μια ντετέκτιβ της αστυνομίας της Νέας Υόρκης τον εμπλέκει στην καταδίωξη ενός δολοφόνου, ο Τζέιμι ανακαλύπτει ότι το τίμημα για την ξεχωριστή αυτή ικανότητά του είναι μεγαλύτερο απ’ όσο φανταζόταν. Μια τρομακτική και συγκινητική ιστορία της χαμένης αθωότητας και των δοκιμασιών που ελέγχουν την ικανότητά μας να διακρίνουμε το καλό από το κακό. Επιπλέον, το «Αργότερα» είναι μια δυνατή, επίμονη και αλησμόνητη διερεύνηση της ψυχικής δύναμης που πρέπει να διαθέτει κανείς για να αντισταθεί στο κακό, σε όλες του τις μορφές.

Σε μια χώρα κατεστραμμένη από τον πόλεμο, ο ανώνυμος αφηγητής αναζητά μια γνωστή του κοπέλα. Οι πορείες τους συγκλίνουν και αποκλίνουν σε ένα εφιαλτικό τοπίο: μάχες, στρατόπεδα συγκέντρωσης, θάλαμοι αερίων και άνθρωποι απελπισμένοι που προσπαθούν να επιβιώσουν. Ποιοι είναι οι “καλοί” και ποιοι οι “κακοί”; Ποιοι συνδέονται με αντιστασιακές οργανώσεις; Πού ανήκει ο αφηγητής και ποιος είναι ο σκοπός του; Ο πόλεμος τελείωσε; Ο Άλαν Μπερνς (1929-2013) αναγνωρίστηκε ως «ο καλύτερος Άγγλος πειραματικός συγγραφέας» (λέει ο Ίαν ΜακΓιούαν) της δεκαετίας του εξήντα. Εμπνεύστηκε τον τίτλο του έργου από τον ομώνυμο πίνακα του Μαξ Ερνστ, όπου επικρατεί μια εικόνα απόλυτης ερήμωσης. Πίνακας και βιβλίο δείχνουν τη βαναυσότητα αλλά και το ψυχικό σθένος των ανθρώπων, χωρίς το οποίο η επιβίωση θα ήταν αδύνατη.

Το «Έβαφε ο Στάλιν τα μαλλιά του», μας μεταφέρει στον Φεβρουάριο του 1973, στις μέρες των φοιτητικών κινητοποιήσεων κατά της Χούντας, αλλά και του μακελειού και της σύλληψης του Νίκου Κοεμτζή. Ένα μυθιστόρημα για τα παιχνίδια που μας παίζουν οι συμπτώσεις, για τις αμφιβολίες και τα ανάμικτα συναισθήματα που μας προκαλούν οι αναμνήσεις, οι οποίες, όσο περνάει ο καιρός, τόσο μας ρίχνουν στην ασφαλή αγκάλη της μυθοπλασίας.