Ίσως καμία άλλη χώρα δεν έχει συζητηθεί τους τελευταίους τρεις μήνες όσο η Σουηδία. Η Κίνα έστρεψε στην αρχή πάνω της τους προβολείς καθώς αποτέλεσε τον τόπο «γέννησης» της covid-19.
Η Ιταλία μας απασχόλησε καθώς ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που επλήγη σε τέτοιο βαθμό, οι νεκροί πλησιάζουν τους 32.000 ενώ το Ιταλικό Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων υποστηρίζει ότι τα θύματα μπορεί να είναι 20.000 περισσότερα από την επίσημη καταγραφή.
Η Μεγάλη Βρετανία είναι η ευρωπαϊκή χώρα με τους περισσότερους νεκρούς (σχεδόν 37.000) και με τον Μπόρις Τζόνσον να μιλά αρχικά για το ενδεχόμενο να προχωρήσει η στρατηγική σύμφωνα με την λογική της ανοσίας της αγέλης και τελικά να νοσεί και ο ίδιος και να εισάγεται στη ΜΕΘ.
Οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τους περισσότερους θανάτους παγκοσμίως (σύντομα θα ξεπεράσουν τους 100.000) και με πρόεδρο τον άνθρωπο που δηλώνει ότι παίρνει ένα χάπι υδροξυχλωροκίνης την ημέρα: «Το παίρνω την τελευταία μιάσιμη εβδομάδα. Το παίρνω επειδή ακούω πολύ καλά πράγματα. Ξέρετε την έκφραση: τι έχεις να χάσεις;»
Η Σουηδία όμως αποτελεί θέμα συζήτησης λόγω του ήπιου lockdown που ακολούθησε και συνεχίζει να ακολουθεί. Γιατί παρά τα όσα φανταζόμαστε, η χώρα βρίσκεται σε lockdown αλλά εν μέρει. Τι σημαίνει αυτό; Απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις άνω των 50 ατόμων, τα θέατρα και τα σινεμά είναι κλειστά, τα λύκεια και τα πανεπιστήμια έχουν επίσης κλείσει και λειτουργούν μόνο με εξ αποστάσεως μαθήματα. Τα εστιατόρια και τα μπαρ είναι ανοιχτά αλλά τηρώντας πρωτόκολλα κοινωνικής απόστασης. Αυτά είναι μερικοί ενδεικτικοί τομείς για το πώς η χώρα ορίζει το δικό της lockdown.
Οι νεκροί στη Σουηδία αυτή τη στιγμή έχουν ξεπεράσει τους 4.000. Είναι ο μεγαλύτερος αριθμός θυμάτων στις σκανδιναβικές χώρες αλλά είναι σαφώς μικρότερος από χώρες όπως η Ισπανία και η Γαλλία που προχώρησαν σε εκτεταμένο lockdown. Σχεδόν τα μισά θύματα ήταν ηλικιωμένοι που διέμεναν σε οίκους ευγηρίας, γεγονός που προκάλεσε σχόλια περί θυσίας των μεγαλυτέρων προκειμένου η χώρα να συνεχίσει να λειτουργεί. Είναι όμως στεγνά οικονομικά τα κίνητρα για το ήπιο lockdown, κι αν ακόμη είναι τους βγαίνουν οι αριθμοί; Η συρρίκνωση του ΑΕΠ της Σουηδίας για το 2020 προβλέπεται μεταξύ 6-7% όσο δηλαδή και της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Ενώ η ανεργία μέσα στο καλοκαίρι ίσως φτάσει το 10%, ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό για σκανδιναβική χώρα.
Ο Νίκος Δημόπουλος είναι λοιμωξιολόγος και εργάζεται ως επιμελητής Β’ στη λοιμωξιολογική κλινική του πανεπιστημίου της Ουψάλα τα τελευταία έξι χρόνια. Απαντά στις ερωτήσεις προσπαθώντας να ρίξει φως στο πώς λειτουργεί η σουηδική κοινωνία.
Τα μπαρ και τα εστιατόρια στη Σουηδία δεν σταμάτησαν τη λειτουργία τους.
Το επιδημιολογικό μοντέλο που εφαρμόστηκε στη Σουηδία είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα; Ο στόχος των μέτρων που εφαρμόστηκαν στη Σουηδία, όπως και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, ήταν να αποφευχθεί η ανεξέλεγκτη διασπορά του ιού που θα οδηγούσε σε υγειονομική, κοινωνική και οικονομική κρίση. Το δημόσιο σύστημα υγείας στη Σουηδία κατάφερε εγκαίρως να αυξήσει την επάρκεια στις μονάδες εντατικής θεραπείας και στις covid-19 κλινικές των νοσοκομείων· σε πολλά νοσοκομεία μέχρι και τετραπλασιάστηκε η δυναμικότητα νοσηλείας αυτών των ασθενών. Η διασπορά του ιού επιβραδύνθηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε το δημόσιο σύστημα υγείας να έχει καταφέρει, μέχρι στιγμής, να ανταπεξέλθει χωρίς να καταρρεύσει κι αυτό είναι μια επιτυχία του μοντέλου που εφαρμόστηκε.
Κάτι που επίσης όλοι συμφωνούν είναι ότι αποτύχαμε να περιορίσουμε τη διασπορά στους οίκους ευγηρίας με αποτέλεσμα πολλοί ηλικιωμένοι να νοσήσουν και κάποιοι από αυτούς, δυστυχώς, να πεθάνουν. Τα αίτια είναι υπό διερεύνηση αλλά υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πιθανότατα έπαιξαν ρόλο. Αρχικά δεν υπήρξε κεντρικός συντονισμός και έγκαιρη διανομή προστατευτικού υλικού (πχ. μάσκες, στολές) στους εργαζόμενους. Επιπλέον, σε κάποιους νομούς δεν απαγορεύτηκαν εγκαίρως οι επισκέψεις από συγγενείς. Πολλοί εργαζόμενοι είναι χαμηλόμισθοι και ωρομίσθιοι αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να δουλεύουν σε διαφορετικούς οίκους ευγηρίας για να μπορέσουν να έχουν έναν αξιοπρεπή μισθό και ότι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μείνουν σπίτι σε περίπτωση εμφάνισης ήπιων συμπτωμάτων. Θα έπρεπε να είχαν εγκαίρως στηριχθεί οικονομικά από το κράτος.
Πολλά από τα παραπάνω προβλήματα στις παροχές φροντίδας προς ηλικιωμένους οφείλονται και στην μερική ιδιωτικοποίηση του συστήματος τα τελευταία χρόνια.
Ήταν σύμφωνη στο σύνολό της επιστημονική σουηδική κοινότητα ή υπήρξαν αντιδράσεις και σε ποιο βαθμό; Υπήρχαν έντονες αντιδράσεις και εντός Σουηδίας από μερίδα επιστημόνων για το μοντέλο αντιμετώπισης που εφαρμόστηκε, δημοσιεύθηκαν αρκετά άρθρα σε εφημερίδες και έγιναν έντονες συζητήσεις σε τηλεοπτικούς σταθμούς.
Η μία πλευρά υποστήριξε πως ένα lockdown θα είναι πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος, σε διαφορετική περίπτωση θα έχουμε πολλούς θανάτους και υγειονομική κρίση πρωτόγνωρη. Υποστηρίχθηκε ακόμη πως τα μέτρα που πάρθηκαν ήταν λίγα, σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόστηκαν καθυστερημένα και ότι το αντίστοιχο σουηδικό κέντρο ελέγχου λοιμώξεων για αρκετό καιρό δεν είχε συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος.
Από την άλλη πλευρά το σουηδικό κέντρο ελέγχου λοιμώξεων και το κράτος υποστήριξαν πως οι απαγορεύσεις και το lockdown δεν λειτουργούν σε βάθος χρόνου καθώς υπάρχει κίνδυνος μη συμμόρφωσης και μαζικής εξόδου των ανθρώπων από τα σπίτια τους κατά τη χαλάρωση των μέτρων με νέα κύματα μεγάλης διασποράς του ιού και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το επιχείρημά τους ήταν ότι ο ιός δεν θα εξαφανιστεί από τη μια ημέρα στην άλλη, επομένως πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας ώστε να περιορίσουμε τη διασπορά σε βάθος χρόνου και να προστατέψουμε τους ηλικιωμένους και τις ευπαθείς ομάδες, τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί, και αν βρεθεί, εμβόλιο ή κάποια αποτελεσματική θεραπεία. Τα δημοτικά, τα νηπιαγωγεία και τα γυμνάσια δεν έκλεισαν, σε αντίθεση με τα λύκεια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση που λειτουργούν μόνο εξ αποστάσεως. Το επιχείρημα ήταν πως τα μικρά παιδιά νοσούν ελαφρά και ότι αν μείνουν σπίτι, οι παππούδες και οι γιαγιάδες δεν είναι κατάλληλοι να τα φυλάξουν αφού ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Αν από την άλλη πλευρά έμεναν σπίτι οι γονείς, πολλοί τομείς της κοινωνικής ζωής, απαραίτητοι για τη λειτουργία των δομών υγείας και του κράτους, θα παρέλυαν.
Η Σουηδία χρησιμοποιεί δικό της θεραπευτικό πρωτόκολλο; Δεν έχουμε δικό μας, σουηδικό, θεραπευτικό μοντέλο. Δεν υπάρχουν εγκεκριμένες θεραπείες αυτή τη στιγμή, μόνο πειραματικές, οι οποίες στη Σουηδία δίνονται στο πλαίσιο κλινικών ερευνών.
Ως κλινικοί κληθήκατε να πάρετε δύσκολες αποφάσεις; Αρκετοί συνάδελφοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις όπως βαρύς φόρτος εργασίας, υπερκόπωση, ανάγκη λήψης αποφάσεων χωρίς αρκετό χρόνο επεξεργασίας των καινούριων δεδομένων. Στην αρχή της πανδημίας αναγκαστήκαμε να πάρουμε αποφάσεις θεμελιώδους σημασίας για τους ασθενείς χωρίς να είμαστε σίγουροι ότι ήταν σωστές ή λανθασμένες. Μαθαίναμε καινούρια πράγματα για τον ιό και την πορεία της νόσου κάθε μέρα. Θα αναφέρω χαρακτηριστικά ότι άλλαζαν τα πρωτόκολλα ακόμη και δύο φορές μέσα στην ίδια ημέρα. Ένας συνάδελφος που έλειπε για μικρό χρονικό διάστημα και επέστρεψε εν μέσω πανδημίας σχεδόν δεν αναγνώρισε την κλινική των λοιμώξεων, τόσο ριζικές ήταν οι αλλαγές. Αυτό που έχει στιγματίσει πολλούς συναδέλφους είναι ότι είδαμε αρκετούς ανθρώπους να πεθαίνουν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Βρεθήκατε σε πρωτόγνωρες καταστάσεις όπως για παράδειγμα η υποχρεωτική εξ αποστάσως ενημέρωση συγγενών θυμάτων; Πώς ήταν αυτή η εμπειρία; Οι επισκέψεις συγγενών απαγορεύτηκαν πολύ νωρίς με μόνη εξαίρεση τους βαριά πάσχοντες για τους οποίους δεν υπήρχε πιθανότητα επιβίωσης. Επιτρεπόταν σε αυτήν την περίπτωση η επίσκεψη συγγενών μόνο για να δουν τον άνθρωπό τους τελευταία φορά και να τον/την αποχαιρετήσουν. Η τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ υγειονομικού προσωπικού και συγγενών έγινε καθημερινή λόγω των συνθηκών και πολλές φορές πραγματοποιούνταν βιντεοκλήσεις για να μπορέσουν οι συγγενείς να δουν ή να συνομιλήσουν με τους ασθενείς.
Σας έχει δοθεί χρονικός ορίζοντας εξέλιξης της νόσου στη Σουηδία; Υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα που προβλέπουν την εξέλιξη της νόσου στη Σουηδία και στηρίζονται στη συλλογή διαθέσιμων δεδομένων. Η κατάσταση όμως είναι ρευστή και οι προβλέψεις επισφαλείς. Είμαστε προετοιμασμένοι για μια μακρά περίοδο με covid-19 ασθενείς.
Σουηδή πραγματοποιεί τεστ για την covid-19 σε drive-in κέντρο που έχει στηθεί στη Στοκχόλμη γι’ αυτο τον σκοπό.
Υπήρξαν αλλαγές στο δημόσιο σύστημα υγείας της χώρας; Θα παγιωθούν; Έχουν επέλθει πολλές οργανωτικές αλλαγές στο δημόσιο σύστημα υγείας. Υγειονομικό προσωπικό από όλες τις κλινικές έχει μεταφερθεί και εκπαιδευτεί ώστε να μπορεί να δουλεύει στις μονάδες εντατικής θεραπείας και στις covid-19 κλινικές. Μη επείγοντα χειρουργεία και επισκέψεις στα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων έχουν μεταφερθεί για το φθινόπωρο. Είναι ασαφές αυτή τη στιγμή πότε θα μπορέσουμε να επιστρέψουμε σε κανονικές συνθήκες λειτουργίας των νοσοκομείων. Όλα εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί η διασπορά του ιού.
Πάντως βλέπουμε μια σταθεροποίηση της κατάστασης τις τελευταίες περίπου 2-3 εβδομάδες με σαφή μείωση των ασθενών στις ΜΕΘ. Δειλά δειλά έχει ξεκινήσει η μεταφορά ενός μικρού μέρους του προσωπικού από τις covid-19 κλινικές και τις ΜΕΘ στις άλλες κλινικές του νοσοκομείου.
«Στη σουηδική κοινωνία υπάρχει σε ένα μεγάλο βαθμό εμπιστοσύνη του πολίτη προς το κράτος και του κράτους προς τον πολίτη. Οι περισσότεροι αναλαμβάνουν την ευθύνη που τους αναλογεί σε περιόδους κρίσης. Στη σουηδική κουλτούρα δεν συνηθίζονται τέτοιου είδους απαγορεύσεις».
Πώς δέχτηκε η σουηδική κοινωνία τη διαφοροποίηση της χώρας ως προς το lockdown; Μεγάλο κομμάτι της σουηδικής κοινωνίας θεωρεί άδικο και αβάσιμο μέρος της κριτικής που ασκείται στη χώρα. Αγγίζουν τα όρια των θεωριών συνομωσίας τα περί σκόπιμης διασποράς του ιού στους οίκους ευγηρίας και της θυσίας των ηλικιωμένων στο βωμό κάποιας οικονομικής σταθερότητας ή της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος. Πολλοί θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να υπάρξει μια μείξη μέτρων που θα οδηγεί στην επιβράδυνση της διασποράς ώστε το σύστημα υγείας να ανταπεξέλθει στην αποστολή του αλλά και στην μείωση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων.
Άλλωστε η ανεργία, η οικονομική κρίση και η φτωχοποίηση μεγάλων ομάδων του πληθυσμού οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε παράπλευρες απώλειες ζωών αλλά και επηρεάζει τη δημόσια υγεία και την ψυχική υγεία των πολιτών μακροπρόθεσμα.
Επίσης, αρκετοί υποστηρίζουν πώς υπάρχουν διάφορα μοντέλα αντιμετώπισης της πανδημίας αλλά ο στόχος των περισσότερων χωρών είναι κοινός. Ένα lockdown μπορεί να έχει θέση σε συνθήκες ανεξέλεγκτης διασποράς του ιού ώστε άμεσα να ανακοπεί η εξάπλωσή του αλλά το ποια λύση ήταν η σωστότερη θα το μάθουμε στο τέλος αυτής της πορείας και όπως φαίνεται έχουμε αρκετό δρόμο να διανύσουμε. Κι ίσως μια λύση δεν ταιριάζει σε όλες τις χώρες αφού αυτές έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που επιβάλλουν προσαρμογή και ευελιξία των στρατηγικών αντιμετώπισης.
Υπάρχουν αρκετοί όμως στη Σουηδία, μεταξύ τους και κάποιοι επιστήμονες, που θεωρούν ότι ο κρυφός στόχος του σουηδικού κέντρου ελέγχου λοιμώξεων είναι η ανοσία της αγέλης και ότι οι αρχές θα έπρεπε να ήταν ειλικρινείς με τους πολίτες. Ότι οι στρατηγικές αντιμετώπισης της κρίσης ήταν αναποτελεσματικές κι έχουν ήδη οδηγήσει σε περισσότερους θανάτους σε σχέση με άλλες χώρες.
Πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να διατηρούμε ένα βαθμό ταπεινότητας απέναντι σε ο,τιδήποτε καινούριο αντιμετωπίζουμε. Κανείς δεν διαθέτει τη μαγική λύση του προβλήματος και τους τελευταίους μήνες είμαστε σε μια διαδικασία συνεχούς μάθησης. Κάνουμε λάθη, μαθαίνουμε, προσαρμοζόμαστε και προχωράμε.
Ο Σουηδός πρωθυπουργός δήλωσε πρόσφατα ότι κακώς έχει δοθεί η εντύπωση ότι η χώρα κάνει κάτι τόσο διαφορετικό από τις υπόλοιπες. «Η ζωή δεν συνεχίζεται κανονικά στη Σουηδία. Δεν είναι ‘business as usual’». Πού διαφοροποείται και που όχι; Οι Σουηδοί έχουν αλλάξει τον τρόπο ζωής τους τους τελευταίους μήνες σε αντίθεση με ό,τι παρουσιάζεται σε πολλά ΜΜΕ στην Ελλάδα, ίσως για εσωτερική κατανάλωση και πολιτικές σκοπιμότητες. Στη Σουηδία πάρθηκαν, εκ μέρους της κυβέρνησης, μέτρα περιορισμού των κοινωνικών επαφών. Έκλεισαν τα Λύκεια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση και σε αυτές τις περιπτώσεις εφαρμόζεται η εξ αποστάσεως διδασκαλία. Επίσης απαγορεύονται οι συναθροίσεις άνω των 50 ατόμων. Εκδηλώσεις, συνέδρια, συναυλίες, πρωταθλήματα ακυρώθηκαν ενώ οι κινηματογράφοι και τα θέατρα είναι κλειστά. Επιβλήθηκαν πρόστιμα και κλείσιμο εστιατορίων που δεν εφάρμοζαν τα αποφασισμένα υγειονομικά πρωτόκολλα. Αρκετές επιχειρήσεις έκλεισαν προσωρινά, είτε λόγω οικονομικών δυσχερειών είτε γιατί οι εργαζόμενοι φοβόντουσαν να πάνε στη δουλειά, και στηρίχθηκαν οικονομικά από την κυβέρνηση.
Θα προχωρήσω σε μια γενίκευση που όμως εμπεριέχει αλήθεια και είναι απαραίτητη. Στη σουηδική κοινωνία υπάρχει σε ένα μεγάλο βαθμό εμπιστοσύνη του πολίτη προς το κράτος και του κράτους προς τον πολίτη. Οι περισσότεροι αναλαμβάνουν την ευθύνη που τους αναλογεί σε περιόδους κρίσης. Στη σουηδική κουλτούρα δεν συνηθίζονται τέτοιου είδους απαγορεύσεις. Η κυβέρνηση απαγόρευσε κάποιες δραστηριότητες αλλά κατά τ’ άλλα απηύθυνε αυστηρές συστάσεις προς τους πολίτες για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε ώστε να έχουμε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τι σημαίνει αυτό; Κρατάμε αποστάσεις, τηρούμε κανόνες υγιεινής, αποφεύγουμε τα μη απαραίτητα ταξίδια εντός κι εκτός Σουηδίας ενώ οι πολίτες άνω των 70 ετών και οι ευπαθείς ομάδες θα πρέπει να μειώσουν στο ελάχιστο τις κοινωνικές τους επαφές. Αυστηρές συστάσεις για μείωση των κοινωνικών επαφών έχουν γίνει σε όλους τους πολίτες. Κάποιες φορές λειτουργεί όλο αυτό και κάποιες φορές όχι, όπως για παράδειγμα μερικές σχετικά ζεστές και ηλιόλουστες ημέρες του μήνα που διανύουμε όταν ο κόσμος βγαίνει έξω πιο μαζικά και πηγαίνει σε εστιατόρια και καφετέριες.
