Ναυάγιο στην Πύλο: Τι ξέρουμε μέχρι τώρα – Ποιες είναι οι αιτίες των θαλάσσιων προσφυγικών τραγωδιών

Ένα αλιευτικό σκάφος ξεκινάει από τα στενά του Τομπρούκ στη Λιβύη με προορισμό την Ιταλία και την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή. Σε αυτό, σύμφωνα με μαρτυρίες των επιβαινόντων, βρίσκονται από 600 έως 750 άνθρωποι. Τον ακριβή αριθμό ίσως να μην τον μάθουμε ποτέ: τα ξημερώματα της Τετάρτης (14/6), στα ανοιχτά, και συγκεκριμένα 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου, το αλιευτικό «Αντριάνα» ανατρέπεται και εκατοντάδες πρόσφυγες/μετανάστες βρίσκονται ξαφνικά σκορπισμένοι στη θάλασσα.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, φαίνεται να υπήρχε ειδοποίηση για ροές από τα ανατολικά της Λιβύης. Η Frontex είχε ενημερώσει τις ελληνικές αρχές για την κατάσταση που επικρατούσε στα διεθνή ύδατα. Σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, ο συναγερμός δόθηκε από το Alarm Phone και την ακτιβίστρια Nawal Soufi που βρίσκεται στην Κατάνια. Όπως αναφέρει η ιδια – η οποία διέθεσε στη δημοσιότητα όλα τα μηνύματά της, στοιχεία γεωεντοπισμού του πλοίου, καθώς και ηχογραφημένες συνομιλίες με επιβάτες – εμπορικό πλοίο πλησίασε τη βάρκα, δένοντάς τη με σχοινιά στις δύο άκρες της, και άρχισε να ρίχνει μπουκάλια με νερό. Οι μετανάστες αισθάνθηκαν ότι βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο καθώς φοβόντουσαν ότι τα σχοινιά θα μπορούσαν να αναποδογυρίσουν τη βάρκα και να προκληθεί ναυάγιο. 

Λίγο αργότερα, ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας και ο υποψήφιος βουλευτής του ΜεΡΑ25, Κρίτων Αρσένης, προχώρησαν σε δηλώσεις αναφέροντας μεταξύ άλλων μαρτυρίες επιβαινόντων, σύμφωνα με τις οποίες «το ελληνικό λιμενικό έδεσε το σκάφος τους, το ρυμούλκησε πολύ γρήγορα, το σκάφος αποσταθεροποιήθηκε, ανατράπηκε και μετά βυθίστηκε». Ωστόσο, το Λιμενικό δεν ανέφερε την ενέργεια ρυμούλκησης στην εκτενή του αναφορά.

Από την πλευρά του, ο εκπρόσωπος Τύπου του Λιμενικού Σώματος, Νίκος Αλεξίου, περιέγραψε στην ΕΡΤ για το τελευταίο κρίσιμο διάστημα πριν τη βύθιση του σκάφους, πως το αλιευτικό «έχασε» τη μηχανή του και «μετά από λίγο μετακινήθηκαν οι άνθρωποι που ήταν μέσα… άλλαξε το κέντρο βάρους και έγινε το μοιραίο». Ακόμα, ο ίδιος ανέφερε ότι οι πρόσφυγες αρνήθηκαν τη συνδρομή για βοήθεια, δηλώσεις οι οποίες αντιτίθενται στις πληροφορίες που μοιράστηκε δημόσια η ακτιβίστρια Nawal Soufi, σύμφωνα με τις οποίες οι επιβαίνοντες ζητούσαν απεγνωσμένα βοήθεια.

Παράλληλα, κατά τον σημερινό διάλογο Τσίπρα – Τουρνά και στελεχών του Λιμενικού, ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας, είπε: «Δεν ήταν έτοιμο να βουλιάξει (σ.σ. το σκάφος), γιατί υπήρχε ηρεμία, παρ’ όλα αυτα το Λιμενικό επέμεινε με εντολή του Κεντρου Επιχειρήσεων για παροχή βοήθειας, αλλά και αυτοί επέμειναν και μέσω του δορυφορικού τηλεφώνου ήταν αρνητικοί σε οποιαδήποτε συνδρομή. Είμαστε σε διεθνή ύδατα και ο προορισμός μας είναι η Ιταλία, έλεγαν». Απ’ ότι, φαίνεται, για το ελληνικό λιμενικό, το «σχέδιο Ιταλία» δεν τελεσφόρησε..

Όσο αντικρουόμενες πληροφορίες συνεχίζουν να αναδύονται, επίσημη ενημέρωση από τις αρχές για τα αίτια της πολύνεκρης τραγωδίας δεν υπάρχει. Αυτό το οποίο είναι επιβεβαιωμένο, είναι πως μόλις 104 άνθρωποι έχουν διασωθεί, ενώ 78 έχουν χάσει έως τώρα τη ζωή τους. Το γεγονός ότι όλοι οι διασωθέντες μέχρι στιγμής είναι άντρες, οδηγεί στην υπόθεση ότι, οι γυναίκες και τα παιδιά έχουν βρει τραγικό θάνατο καθώς βρίσκονταν στα αμπάρια του πλοίου.

Για τις αιτίες των θαλάσσιων προσφυγικών τραγωδιών, αλλά και για όσα πρόκειται να αντιμετωπίσουν στο εξής οι διασωθέντες του ναυαγίου στην Πύλο, μίλησε στην Popaganda ο δικηγόρος με ειδίκευση στο μεταναστευτικό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και διευθυντής Hias Ελλάδος, Βασίλης Κερασιώτης.

Όπως αναφέρει αρχικά, «Στην πραγματικότητα, έτσι όπως είναι διαμορφωμένο το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου, δεν υπάρχει άλλος τρόπος για τη μετακίνηση των ανθρώπων, παρά μόνο ο επικίνδυνος. Η αντίληψη ότι, εφαρμόζοντας πολιτικές αποτροπής, καταπολεμάμε τα δίκτυα διακίνησης, στην πραγματικότητα οδηγεί σε ακόμα πιο δύσκολες διαδρομές και περάσματα και επίσης δεν υπάρχει νόμιμος τρόπος εισόδου για έναν πρόσφυγα, προκειμένου να υπαχθεί σε διαδικασίες υποδοχής, ταυτοποίησης και ασύλου. Για να φτάσει κάποιος σε μία χώρα υποδοχής, πρέπει να κάνει το illegal border crossing. Τα εκατομμύρια προσφύγων που υπάρχουν σήμερα στην Ευρώπη, οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες, έχουν εισέλθει έτσι – απλά δεν ναυάγησαν… Τόσο απλά».

«Οποιοσδήποτε πρόσφυγας/μετανάστης έχει το πηδάλιο του σκάφους, θεωρείται αυτόματα facilitator (διευκολυντής), βάσει των νομικών κανόνων στο λεγόμενο “EU Facilitators’ Package”»

Για τους διασωθέντες στην Πύλο, εφόσον μπήκαν σε ελληνικό έδαφος, αναμένεται να ακολουθηθεί η διαδικασία υποδοχής, ταυτοποίησης και ασύλου. «Δεν μπορεί να υπάρξει επαναπροώθηση από τη στιγμή που οι άνθρωποι διασώθηκαν και μπήκαν σε ελληνικό έδαφος», διασαφηνίζει ο κ. Κερασιώτης. «Από εκεί και πέρα ενδέχεται να κρατηθούν κάποιοι. Το Λιμενικό και οι ελληνικές αρχές, ακολουθούν μια πάγια τακτική, να βαφτίζονται άνθρωποι που είναι θύματα διακίνησης, διακινητές, γιατί έτσι προβλέπει ο νόμος. Οποιοσδήποτε πρόσφυγας/μετανάστης έχει το πηδάλιο, θεωρείται αυτόματα facilitator (διευκολυντής), βάσει των νομικών κανόνων στο λεγόμενο “EU Facilitators’ Package”. Τόσο σε αυτή, όσο και σε αντίστοιχες περιπτώσεις διακίνησης προσφύγων, ο πραγματικός διακινητής δεν βρίσκεται φυσικά στη βάρκα».

Σχετικά με όσα θα ακολουθήσουν για τους κατατρεγμένους, ο δικηγόρος εξηγεί πως, «Οι αρχές θα προσπαθήσουν να πάρουν μαρτυρίες από τους επιβαίνοντας, ώστε να επιδείξουν ποιος βρισκόταν στο πηδάλιο και να του ασκήσουν ποινική δίωξη. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αδικήματα στον Ποινικό Κώδικα, και επειδή στην συγκεκριμένη περίπτωση μιλάμε για πολλούς θανάτους, η ποινή μπορεί να φτάσει έως και τα 1000 χρόνια για έναν άνθρωπο αθώο στην πραγματικότητα. Φυσικά πρέπει να δούμε πρώτα αν θα υπάρξει δικογραφία ώστε να εκτιμήσουμε τι θα γίνει στη συνέχεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι πρόσφυγες και μετανάστες στους οποίους επιρρίπτονται τελικά ευθύνες, δεν αθωώνονται».

Παράλληλα, σύμφωνα με όσα αποκάλυψε στην ΕΡΤ ο διεθνής πραγματογνώμονας, Νίκος Σπανός, «Το Υπουργείο Ναυτιλίας ενημερώθηκε μέσω Frontex. H Ιταλία παρέδωσε το περιστατικό σε μας αφού στον δικό μας χώρο λάμβανε χώρα. Το σκάφος βρισκόταν σε κίνδυνο. Άρα πρέπει να δράσει άμεσα η ελληνική πολιτεία. Θα πρέπει να οργανώσει το επιχειρησιακό της σχέδιο, πλωτά μέσα πρέπει να σπεύσουν στην περιοχή έτσι ώστε να αποβιβάσουν τον κόσμο σε άλλα σκάφη». Στην ερώτηση, τι θα μπορούσε να κάνει το λιμενικό εφόσον επιβεβαιωθεί η πληροφορία πως υπήρξε άρνηση για διάσωση, απάντησε: «Είναι σαν να μου λέτε ότι μπορώ να σας βλέπω να πνίγεστε αλλά εγώ σας αφήνω να πνίγεστε. Δεν ρωτάμε το προσωπικό σε ένα σκάφος που κινδυνεύει αν χρειάζεται βοήθεια. Βοήθεια χρειάζονται και με το παραπάνω, αφού το σκάφος είναι ακυβέρνητο. Έπρεπε να πράξουμε τα δέοντα. Στο Γύθειο υπήρχε σκάφος που μπορούσε να βοηθήσει, είναι ναυαγοσωστικό. Θα μπορούσε να φιλοξενήσει τους ανθρώπους – μέχρι και νοσοκομείο έχει μέσα».

Μιλώντας με τη σειρά της στην Popaganda, η Μαριάννα Τζεφεράκου, δικηγόρος από τις οργανώσεις Υποστήριξη προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και proAsyl, αναφέρθηκε στην εμπειρία της από την υπόθεση του Φαρμακονησίου, όπου το 2014, έντεκα πρόσφυγες πνίγηκαν σε ναυάγιο. Για την ίδια, η έκβαση της υπόθεσης αναδεικνύει τις γενικότερες πολιτικές και πρακτικές που εφαρμόζονται στη θάλασσα από το Λιμενικό και τις ελληνικές αρχές.

«Έναν χρόνο πριν, είχαμε μία ιστορική καταδίκη της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, σύμφωνα με την οποία η χώρα δεν έπραξε όσα αναμενόταν να πράξει για τη διάσωση των προσφύγων. Η υπόθεση ωστόσο μετά από την καταδίκη, μπήκε στο αρχείο και υποβιβάστηκε από την κυβέρνηση αλλά και τα ΜΜΕ. Παράλληλα, η ΕΔΔΑ έκρινε πως αυτή ήταν μια μεμονωμένη περίπτωση, από την οποία δεν προκύπτουν γενικότερα προβλήματα. Η πραγματικότητα είναι όμως, πως επί χρόνια έχουμε ασχοληθεί με υποθέσεις εκ των οποίων κάποιες εκκρεμούν μέχρι σήμερα, και αφορούν σε θαλάσσιες επιχειρήσεις του Λιμενικού σε μεταναστευτικές ροές. Για παράδειγμα, υπάρχουν δύο υποθέσεις που εκκρεμούν για απόφαση από το ΕΔΔΑ, οι οποίες αφορούν σε αλόγιστη χρήση πυροβολισμών του Λιμενικού σε μηχανή σκάφους, που οδήγησε σε θάνατο, σε επιχειρήσεις που σκοπό είχαν την ακινητοποίηση του σκάφους και τη σύλληψη του οδηγού».

«Από τις υποθέσεις που έχουμε αναλάβει, φαίνεται σαν να είναι πρωτεύον μέλημα η αποτροπή, η επαναπροώθηση και η σύλληψη των κατατρεγμένων και όχι η προστασία της ζωής»

Όπως εξηγεί η κα. Τζεφεράκου για τις επαναπροωθήσεις, «Γενικώς δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαστε με τέτοιες υποθέσεις, συν του ότι έχουν τεκμηριωθεί όλες οι κατηγορίες για τα pushbacks – τα οποία βέβαια δεν αποτελούν κάτι καινούριο. Εξαίρεση αποτέλεσε το διάστημα 2015-2019 κατά το οποίο υπήρξε σημαντική μείωση των επαναπροωθήσεων – και αυτό το τονίζω γιατί φαίνεται να υπάρχει πολιτική και νομική βούληση από πίσω. Από το 2020 και έπειτα και ειδικά τον τελευταίο χρόνο, εντοπίζεται κλιμάκωση των επαναπροωθήσεων και στον αριθμό αλλά και στον τρόπο με τον οποίο γίνονται: Με το που φτάνουν οι άνθρωποι στα νησιά, τους βάζουν βίαια μέσα στο σκάφος και τους επαναπροωθούν. Είναι μία πρακτική, μία πραγματικότητα».

Και προσθέτει: «Από όλα αυτά, φαίνεται πως υπάρχουν εντολές που καθορίζουν ολόκληρες πολιτικές και πρακτικές, οι οποίες δεν ξεκαθαρίζουν ότι η ανθρώπινη ζωή αποτελεί προτεραιότητα. Από τις υποθέσεις που έχουμε αναλάβει, φαίνεται σαν να είναι πρωτεύον μέλημα η αποτροπή, η επαναπροώθηση και η σύλληψη των κατατρεγμένων, και όχι η προστασία της ζωής. Το τι συμβαίνει στη θάλασσα και πώς ερευνώνται οι υποθέσεις, δεν αφορά μόνο τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών, αλλά τη δημοκρατία μας και το ίδιο το κράτος δικαίου».

Όσον αφορά στην τακτική του Λιμενικού να αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες ως διακινητές, η δικηγόρος επισημαίνει ότι, «η αρμόδια Εισαγγελία για την ευθύνη των Λιμενικών, είναι η Εισαγγελία του Ναυτοδικείου Πειραιά. Είναι εκείνη που είχε κλείσει και την υπόθεση στο Φαρμακονήσι, αλλά και άλλες υποθέσεις. Αυτή λοιπόν είναι η αρχή που θα μπορούσε να ελέγξει αν το Λιμενικό αναίτια κατηγορεί ως διακινητές τους επιβαίνοντες. Οφείλει να το κάνει, αλλά έως τώρα σε παρόμοιες περιπτώσεις οι υποθέσεις έχουν κλείσει».

Κλιμάκια των Ηνωμένων Εθνών και του Ερυθρού Σταυρού βρίσκονται στο Λιμάνι της Καλαμάτας για την παροχή βοήθειας στους διασωθέντες

Στην Popaganda μίλησε και ο Παναγιώτης Γιαννόπουλος, Διευθυντής της Χειρουργικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Καλαμάτας και μέλος του Ιατρικού Συλλόγου Μεσσηνίας, δίνοντας την εικόνα της κατάστασης που επικρατεί έως αυτή τη στιγμή στο Νοσοκομείο. «Εμείς νοσηλεύουμε 27 άτομα. Έχουν περάσει συνολικά 35 πρόσφυγες/μετανάστες από το νοσοκομείο. Οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν κυρίως προβλήματα ηλεκτρολυτικών διαταραχών και μυϊκής κόπωσης, από τις πολλές ώρες που βρίσκονταν στη θάλασσα. Το ξημέρωμα το Ειδικό Τμήμα Ιατρικής Καταστροφών του ΕΚΑΒ (ΕΤΙΚ-ΕΚΑΒ), μας έφερε επίσης 2-3 ανθρώπους με εμπύρετες λοιμώξεις αναπνευστικού και νοσηλεύονται κι αυτοί στις παθολογικές κλινικές. Είναι όλοι άντρες, δεν έχουμε δει κάποια γυναίκα ή κάποιο παιδί, και δεδομένου ότι γνωρίζουμε πως βρίσκονταν στα αμπάρια του καραβιού, δυστυχώς δεν πρέπει να υπάρχουν ελπίδες για επιζώντες».

Αναφερόμενος στην κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι ταλαιπωρημένοι άνθρωποι που νοσηλεύονται, ο κ. Γιαννόπουλος περιγράφει πως, «Ψάχνουν μεταξύ τους ονόματα συγγενών, ούτε εμείς ξέρουμε ποιοι μπορεί να είναι. Καλά-καλά δεν γνωρίζουμε τα στοιχεία όσων νοσηλεύονται. Στο τηλεφωνικό κέντρο μας καλούν συνεχώς και ζητούν ονόματα νοσηλευόμενων. Τουλάχιστον είναι όλα καλά συντονισμένα, από χθες το πρωί που το νοσοκομείο πήρε το σήμα και τέθηκε σε επιφυλακή, είμαστε σε καλή οργάνωση με τις υπηρεσίες (ΕΚΑΒ, αστυνομία, Λιμενικό). Ερχόντουσαν εξαρχής άνθρωποι με σταθερή ροή, όλα τα επείγοντα είχαν γεμίσει, οι γιατροί είχαν κατέβει για να γίνει μια γρήγορη διαχείριση των περιστατικών και μετά έμπαιναν στις κλινικές όπου υπήρχε διαθέσιμο κρεβάτι για να μπορέσουμε να τους νοσηλεύσουμε».

Όπως προσθέτει ο ίδιος, «Οι άνθρωποι εδώ είναι φοβισμένοι, ταραγμένοι, φαίνεται ότι έχουν ταλαιπωρηθεί. Πήγαμε ως Ιατρικός Σύλλογος Μεσσηνίας χθες αργά το βράδυ στην αποθήκη στο Λιμάνι όπου βρίσκονται οι διασωθέντες, για να διαπιστώσουμε αν χρειάζονται κάποια βοήθεια ή αν χρειάζονταν κάτι από εμάς οι συνάδελφοι που έκαναν τη βάρδια τους. Υπήρχαν 2-3 περιστατικά με ψώρα, τους δόθηκε αγωγή ώστε να είναι καλυμμένοι», καταλήγει.

Έως αύριο το πρωί, αναμένεται να γίνει μεταφορά των 104 διασωθέντων, από την Καλαμάτα στη Μαλακάσα, αμέσως μόλις ολοκληρωθούν οι διαδικασίες από τις λιμενικές αρχές, σύμφωνα με ενημέρωση από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Η μεταφορά θα γίνει με ευθύνη του υπουργείου με μισθωμένα λεωφορεία. Στη Μαλακάσα έχουν γίνει ήδη οι προετοιμασίες για την υποδοχή τους από χθες καθώς είχε επιλέγει αυτή η δομή ευθύς εξαρχής.

Παράλληλα, εντολή για εποπτεία των ερευνών και των ανακριτικών πράξεων που διενεργούνται για το πολύνεκρο ναυάγιο, έδωσε ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ισίδωρος Ντογιάκος και όρισε ως επόπτη τον αντεισαγγελέα Α.Π. Γιώργο Οικονόμου. Η προϊσταμένη της Εισαγγελίας Καλαμάτας, Πολυξένη Τσούλη, έχει ήδη υπό την εποπτεία της τις διαδικασίες και τις έρευνες που διενεργούνται.

Σχετικά με το Alarm Phone

Το Alarm Phone έχει τεκμηριώσει αναρίθμητες περιπτώσεις απώθησης και περιπτώσεων που υπερπλήρη σκάφη ανατράπηκαν επειδή έκαναν μεγαλύτερες διαδρομές, προσπαθώντας να αποφύγουν τις ελληνικές δυνάμεις. Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα είναι εκείνο του σκάφους που βρισκόταν σε κίνδυνο στις 22 Μαΐου του 2023, νότια της Μεθώνης και απωθήθηκε 524 χιλιόμετρα μακριά, στα τουρκικά ύδατα. Μερικά από τα θύματα αυτής της υπόθεσης εξακολουθούν να είναι φυλακισμένα στην Τουρκία.

Επιπλέον, το Alarm Phone έχει τεκμηριώσει πως οι επιβάτες ενός άλλου μεγάλου σκάφους που είχε επίσης αναχωρήσει από το Τομπρούκ της Λιβύης, απήχθησαν μέσα στη ζώνη Έρευνας και Διάσωσης της Μάλτας και ρυμουλκήθηκαν πίσω στη Λιβύη στις 23 Μαΐου του 2023, όπου φυλακίστηκαν. 

Από το 2015, όταν και ξεκίνησε η μεγάλη προσφυγική κρίση εξαιτίας του πολέμου στη Συρία, η οποία είχε ως επίκεντρο τη χώρα μας, το ναυάγιο της Πύλου είναι το πλέον πολύνεκρο στην Ελλάδα. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει καταγράψει από το 2014 μέχρι και σήμερα τουλάχιστον 26.924 θανάτους στη Μεσόγειο. Στη δίοδο της Ανατολικής Μεσογείου, τη δική μας δηλαδή, έχασαν τη ζωή τους οι 2.292. Οι 785 εξ αυτών, σημειώθηκαν μόνο το 2015, όταν και περισσότεροι από 800.000 πρόσφυγες και μετανάστες προσπάθησαν να περάσουν στην Ευρώπη από τα πιο κοντινά περάσματα, δηλαδή τα ελληνικά νησιά.