Όταν ξεκίνησε το ελληνικό #metoo με τις μαρτυρίες σεξουαλικής κακοποίησης των γυναικών και των αγοριών κυρίως από το χώρο του αθλητισμού και της τέχνης, ξέραμε ότι είναι καθρέφτης ενός πολύ μεγαλύτερου, αθέατου αλλά διαρκούς και συστημικού φαινομένου. Ότι πολλές θηλυκότητες βιώνουν καθημερινά σεξιστικές, παραβιαστικές και βίαιες συμπεριφορές στο συγκείμενο της πατριαρχίας. Ότι αυτό το κίνημα μπορεί να γίνει θρυαλλίδα που θα απεγκλωβίσει πολλές σιωπές. Σπλάχνο αυτής της διεργασίας είναι η Φοιτητική Πρωτοβουλία Καταγραφής Παρενοχλήσεων στην ΑΣΚΤ, μια εξαιρετικά σημαντική πρωτοβουλία στον ευαίσθητο χώρο του Πανεπιστημίου που οι σχέσεις εξουσίας είναι πολύ πιο οξυμένες και ευνοούν κάθε είδους καταχρήσεις και αυθαιρεσίες.
Ήταν οι μέρες που τα social media λειτούργησαν ως πεδίο έκφρασης και αποκαλύψεων. Μεταξύ άλλων φοιτήτριες και φοιτητές από τη Σχολή έκαναν αναρτήσεις, μοιράζοντας προσωπικές εμπειρίες σεξουαλικής παρενόχλησης. Τότε, μια ομάδα νέων ανθρώπων αποφάσισαν πως ήταν η στιγμή να γίνει μια προσπάθεια σοβαρής ενασχόλησης με το ζήτημα και συγκρότησαν την Πρωτοβουλία. «Στην πραγματικότητα αναπληρώσαμε μια θεσμική έλλειψη. Όφειλε η σχολή να την είχε καλύψει. Από το 2019 υπάρχει ΦΕΚ που οι σχολές οφείλουν να έχουν επιτροπές ισότητας των φύλων, κάτι για το οποίο η Σχολή έχει αδιαφορήσει. Εδώ και έναν χρόνο έχει φτιάξει μια δομή, το Συνήγορο του Φοιτητή, που είναι τύποις. Δε λειτουργεί επί της ουσίας. Παρατηρήσαμε τις διάσπαρτες αναφορές και θέλαμε όλο αυτό να γίνει πιο οργανωμένα και με νομική ασφάλεια. Πλέον έχουμε λάβει 70-80 ανώνυμες και κάπου 10-15 επώνυμες καταγγελίες, η πλειοψηφία είναι ένα σύνολο από ανάρμοστες συμπεριφορές, ρατσισμό, διάκριση εις βάρος ανάπηρων ατόμων, σεξιστικά σχόλια και κάποια περιστατικά – πάνω από 15 – σεξουαλικής κακοποίησης» αναφέρουν στην Popaganda μέλη της Πρωτοβουλίας.
Σταχυολογώντας κάποιες από αυτές:
«Καθηγητής του εικαστικού με χούφτωσε καθώς περνούσα δίπλα του, όταν του είπα ότι ήθελα να κάνει λίγο στην άκρη για να περάσω… Όταν του φώναξα «ώπα τι κάνεις», μου απάντησε πως ήμουν προκλητική!»
«Καθηγητής διαπληκτίστηκε με συμφοιτήτρια που άργησε στην εξέταση, τονίζω βέβαια ότι η συμφοιτήτρια δεν τον χαρακτήρισε κάπως, απλά ήταν αισθητά ταραγμένη. Με το που έφυγε λοιπόν η συμφοιτήτρια την αποκάλεσε αγάμητη και προχώρησε στο να την κοροϊδέψει περαιτέρω απευθυνόμενος στο σύνολο των φοιτητών που εκείνη την ώρα βρίσκονταν στο αμφιθέατρο»
«Την ώρα που μίλαγε (αναφέρεται σε καθηγητή), λέει ξαφνικά γελώντας: Ωραία θα ήταν να κάναμε μια παρτουζίτσα όλοι μαζί τώρα που είμαστε και πιωμένοι. Από εκείνη τη μέρα σιχάθηκα τη ζωή μου. Αλήθεια σας λέω. Η βρωμιά της ΑΣΚΤ δεν σταματάει με τίποτα»
«Πριν από δύο χρόνια, ενώ ήμουν στο εργαστήριο του, προσπάθησε να μου σηκώσει τη φούστα, καθώς καθόμουν δίπλα του, προσπαθώντας να μη τον καταλάβω»
Προφανώς τέτοια και πολλά ακόμα περιστατικά που περιγράφονται στις καταγγελίες υπάρχουν χρόνια στη Σχολή, όπως και σε άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Πολλές φοιτήτριες μπαίνοντας σε μια σχολή από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνουν είναι ποιους καθηγητές πρέπει να αποφεύγουν, ποιοι επιδίδονται σε σεξιστικές συμπεριφορές και γενικά ποιοι κάνουν το βίο αβίωτο. Σε καλλιτεχνικές σχολές μάλιστα, όπως και γενικότερα στο χώρο της τέχνης, τέτοιες συμπεριφορές συχνά ρομαντικοποιούνται ή αισθητικοποιούνται. Λες και πρέπει ένα άτομο να υποστεί εξευτελισμούς ή μη συναινετικές πράξεις για να γίνει αποδεκτό στον καλλιτεχνικό χώρο. «Υπάρχει αυτός ο χαρακτήρας στις σχολές καλών τεχνών που υπάρχει και στις σχολές θεάτρου και χορού. Οι σχέσεις με καθηγητές πιο διαπροσωπικές, πιο πολλά ώρες, πιο ολιγομελή τμήματα. Κατασκευάζεται πρότυπο πατέρα ή δασκάλου που πρέπει να ακολουθήσεις τις συμβουλές του, αυτό μπορεί να γίνει κακοποιητικό και να θεωρείται μέρος των σπουδών, σαν μυητική διαδικασία που σε σκληραγωγεί. Πρόκειται για μια ανάγνωση πάνω στην καλλιτεχνική διαδικασία που έρχεται από προηγούμενους αιώνες με άλλες παιδαγωγικές μεθόδους. Χρησιμοποιείται στη σύγχρονη εποχή ως ψευδές παράδειγμα» επισημαίνουν τα μέλη της Πρωτοβουλίας.
Όλα αυτά, βέβαια, εγγράφονται στον ψυχισμό των φοιτητριών και των φοιτητών με ιδιαίτερα επώδυνους όρους. Καλούνται σε νεαρή ηλικία να σπουδάσουν σ’ ένα περιβάλλον με κανονικοποιημένη έμφυλη βία, η οποία καθαγιάζεται στο όνομα του «δημιουργού» ή του «ταλέντου». Ευαλωτοποιούνται, καθώς οι σχέσεις εξουσίας είναι άκαμπτες και ανυπέρβλητες. Ματαιώνονται γιατί αυτό που στο μυαλό τους έμοιαζε ως υπόσχεση εκπαίδευσης μετατρέπεται σε απειλή.
«Μιλάμε για μια κατάσταση κανονικοποιημένη που πρέπει να πληγεί η αξιοπρέπεια μας, για να φτιάξουμε ένα γερό στομάχι, ώστε να επιβιώσουμε στον καλλιτεχνικό χώρο. Μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην αυτοπεποίθηση του κάθε ατόμου. Νιώθεις ότι δεν αξίζεις να είσαι στον υπέροχο καλλιτεχνικό κόσμο που μπαίνουν λίγοι. Αν είναι κάποιος συναισθηματικά πιο ευάλωτος να αντέξει το μπουλινγκ, θεωρείται ότι δεν είσαι ικανός. Έχει επηρεάσει πολλά άτομα, έχουμε περιστατικά που παράτησαν τη σχολή γιατί τους ρίχνουν την αξιοπρέπεια και το ηθικό, δε μπορούν να συνεχίσουν και να κάνουν αυτό που τους αρέσει» λένε.
Καμία καλλιτεχνική παραγωγή, καμία εκπαιδευτική διαδικασία δε νοείται να βασίζεται στην καταρράκωση προσωπικοτήτων, σε ψυχικά τραύματα, στην ασυλία των κακοποιητών και στη ντροπή των θυμάτων. Είναι θετικό που προκλήθηκε μια ρωγμή στο αρραγές της σιωπής. Το διακύβευμα από δω και πέρα είναι να μην σκεπαστεί άτσαλα με μπαλώματα που στην πραγματικότητα οδηγούν στη συγκάλυψη και στη διαιώνιση του υφιστάμενου καθεστώτος. Μέχρι στιγμής ο Πρύτανης και η Σύγκλητος δεν έχουν σκύψει πάνω από το πρόβλημα μ’ έναν ουσιαστικό, διαφανή και αποτελεσματικό τρόπο.
«Είμαστε κοντά στους δύο μήνες και επίσημη ανακοίνωση Πρύτανη ή Συγκλήτου δεν έχει υπάρξει. Ο Πρύτανης μίλησε σε ΜΜΕ πολύ γενικόλογα που προσπαθούσε να κατευνάσει. Τίποτα άλλο. Μόνο μια ανακοίνωση διδασκόντων ενός τμήματος στην ίδια λογική που συναντάμε σ’ ένα κομμάτι της κοινωνίας, δηλαδή συγκάλυψη και αποσιώπηση. Δεν κοιτάει ότι υπάρχει ένα πρόβλημα αλλά εκφράζει το άγχος προστασίας της σχολής. Αποφασίσαμε να ενημερώσουμε τον φοιτητικό σύλλογο και τον καλούμε να προχωρήσει και σε νομικά βήματα για να φτάσουν οι καταγγελίες στις εισαγγελικές αρχές. Μέσα υπάρχουν υποθέσεις που εμπίπτουν σε κακουργήματα. Γίνονται ήδη προσπάθειες συγκάλυψης, έχουμε δεχτεί πολύ απαξιωτικά σχόλια, γι’ αυτό πέφτει το βάρος στον φοιτητικό σύλλογο, ώστε να οδηγηθούν οι καταγγελίες στον εισαγγελέα. Πέραν τούτου, είναι πολύ σημαντική η στάση που θα λάβει ο κάθε καθηγητής και η κάθε καθηγήτρια. Θέλουμε να ξέρει η καθεμία και το καθένα που έχει παρενοχληθεί ή κακοποιηθεί ότι δεν είναι μόνο του. Υπάρχει ένα κοινό μέτωπο ανάμεσα μας. Έχουμε δεχτεί πολλή στήριξη και από κόσμο εκτός της Σχολής κι αυτό μας τροφοδοτεί με δύναμη. Είμαστε όλα μαζί σ’ αυτό τον αγώνα» καταλήγουν τα μέλη της Πρωτοβουλίας.
Το κύμα του #metoo είναι σαρωτικό. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί επίδοξοι βράχοι για να το ανακόψουν και να μείνει απείραχτη η έμφυλη κυριαρχία και η εμπεδωμένη καταπίεση. Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά κρίσιμο να παραμείνουν ανοιχτοί και να διευρυνθούν οι χώροι που μπορούν να ακούγονται οι φωνές των υποκειμένων που έχουν πληγωθεί, να αποδοθούν οι ευθύνες σε όσους έχουν βλάψει άτομα και να δρομολογηθούν αναγκαίες αλλαγές που θα διαμορφώσουν ένα πιο ασφαλές πλαίσιο για να υπάρχουμε και να δημιουργούμε.
Για το κλείσιμο, αντιγράφω τις ενδιαφέρουσες προτάσεις που καταθέτουν με ψήφισμα αλληλεγγύης προς την Πρωτοβουλία, μια σειρά από φορείς, συλλογικότητες και ατομικότητες:
- Θεσμοθέτηση πολιτικής και μέτρα πρόληψης για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης και της ψυχικής κακοποίησης στις σχολές Καλών Τεχνών, όπως: θέσπιση ανεξάρτητων δομών αναφοράς, προγράμματα ευαισθητοποίησης και επιμορφωτικά σεμινάρια των εργαζομένων σχετικά με τα είδη και τις μορφές έμφυλης βίας. Να συσταθούν άμεσα οι ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ στις σχολές Καλών Τεχνών.
- Κώδικας Δεοντολογίας και Καλής Πρακτικής και Εσωτερικός Κανονισμός των σχολών που να θεσπίζει τους όρους επικοινωνίας και επαφής εντός της πανεπιστημιακής κοινότητας, με ειδική έμφαση στην έμφυλη βία, στον εκφοβισμό και στις διακρίσεις.
- Δημιουργία ενός πανεπιστημιακού κλίματος μη ανεκτικού στην παρενόχληση, όπου φοιτήτριες/ές και μέλη του προσωπικού να μπορούν να αναφέρουν περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, οι αναφορές αυτές να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, τα θύματα να λαμβάνουν υποστήριξη και να αποπέμπονται οι δράστες. Να σταματήσει η συστημική ομερτά και η αδιαφορία για την κουλτούρα του βιασμού.
- Να βελτιωθούν τα ποσοστά εκπροσώπησης των γυναικών καθηγητριών στις σχολές Καλών Τεχνών.
- Να ενταχθούν μαθήματα σπουδών φύλου στο σύνολο του προγράμματος σπουδών των σχολών Καλών Τεχνών, καθώς αποτελούν καίριο κομμάτι της σύγχρονης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Θέλουμε ένα πρόγραμμα σπουδών με παραδείγματα καλλιτεχνικών και θεωρητικών πρακτικών που να διαπραγματεύονται και να συνδέονται με το κοινωνικό φύλο, τη διαφορετικότητα του φύλου καθώς και τις πολιτισμικές και μετα-αποικιοκρατικές θεωρίες, τα ΛΟΑΤΚΙ+ και φεμινιστικά κινήματα.
- Έμπρακτη αλληλεγγύη σε όλα τα άτομα που βρίσκονται αντιμέτωπα με τις μορφές έμφυλης βίας και διακρίσεων, ιδιαίτερα στις (νεαρές) γυναίκες και στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.
