Εμπάργκο στην Κούβα: Ο Έλληνας καθηγητής που θα «δικάσει» ένα «απολύτως ξεκάθαρο ζήτημα» στις Βρυξέλλες

Στον σημερινό πολυπολικό κόσμο των αναδυόμενων περιφερειακών δυνάμεων και της ανερχόμενης τάσης για «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας, με την Κίνα στο «τιμόνι» των BRICS να συντονίζει τις απόπειρες απεμπλοκής πολλών χωρών του Παγκόσμιου Νότου από το δολάριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξασφαλίζουν εν πολλοίς την ηγεμονία τους στο γεωπολιτικό παιχνίδι συντηρώντας «φαντάσματα» του Ψυχρού Πολέμου. Ένα τέτοιο ψυχροπολεμικό «φάντασμα» είναι και το εμπάργκο που επιβάλλει η Ουάσινγκτον στην Κούβα, προκαλώντας ασφυξία στον λαό του μικρού νησιωτικού κράτους της Καραϊβικής, που απέχει περίπου 161 χιλιόμετρα από τις αμερικανικές ακτές.

Το αμερικανικό εμπάργκο τέθηκε σε ισχύ το 1960, μετά την επικράτηση της Κουβανικής Επανάστασης και την ανατροπή του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα, ενώ πριν λίγες ημέρες, για 31η διαδοχική φορά από το 1992, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ με συντριπτική πλειοψηφία 187 ψήφων υπέρ, δύο κατά (ΗΠΑ και Ισραήλ) και μία αποχή (Ουκρανία), ζήτησε εκ νέου τον τερματισμό του οικονομικού, εμπορικού και χρηματοπιστωτικού αποκλεισμού που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ στην Κούβα.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα αποτελέσει αυτή την εβδομάδα τον τόπο διεξαγωγής ενός άτυπου μη δικαιοδοτικού Διεθνούς Δικαστηρίου, το οποίο θα κρίνει συμβολικά τις εν λόγω κυρώσεις. Διακεκριμένοι νομικοί, συνδικαλιστικοί φορείς και πολιτικές οργανώσεις από την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τις Ηνωμένες Πολιτείες στοχεύουν σε αυτό το Δικαστήριο να καταγγείλουν τον αποκλεισμό που επιβάλλουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Δημοκρατία της Κούβας για περισσότερες από έξι δεκαετίες, μια πολιτική που περιγράφουν ως παράνομη και απάνθρωπη.

Σε αυτή την πρωτοβουλία θα συμμετέχει από τη θέση του δικαστή και ο Έλληνας καθηγητής Θεωρίας του Κράτους και του Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δημήτρης Καλτσώνης, με τον οποίο μιλήσαμε για να μας εξηγήσει το διακύβευμα της διαδικασίας και τις προσδοκίες που μπορει να έχει η Κούβα για την άρση του αμερικανικού αποκλεισμού.

Ποιοι φορείς πήραν την πρωτοβουλία για το συγκεκριμένο Δικαστήριο; Tι προσδοκούν και πώς αναμένεται να στηρίξουν την κατηγορία τους;

Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από οργανώσεις αλληλεγγύης προς τον κουβανικό λαό που δραστηριοποιούνται σε διάφορες χώρες καθώς και από επιτροπές που εργάζονται για τη διεθνή ειρήνη και την τήρηση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Αυτές απευθύνθηκαν σε πανεπιστημιακούς, νομικούς από όλο τον κόσμο. Έτσι συγκροτήθηκε το άτυπο Διεθνές Δικαστήριο που θα συνέλθει στις Βρυξέλλες στις 16 και 17 Νοεμβρίου 2023 με πρόεδρο τον Γερμανό καθηγητή Δημοσίου δικαίου Νόρμαν Πάιχ.

Με ποιον τρόπο επηρεάζουν οι κυρώσεις την οικονομία της Κούβας, τις συναλλαγές της με άλλες χώρες και εν τέλει την καθημερινότητα των Κουβανών πολιτών;

Ο οικονομικός, εμπορικός και χρηματοπιστωτικός αποκλεισμός της Κούβας διαρκεί 60 και πλέον χρόνια. Μόνο για το 2022 επέφερε ζημίες ύψους 4,8 δις δολαρίων. Ενα παράδειγμα για να γίνει κατανοητό τι σημαίνει. Η Κούβα αγοράζει πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα αλλά δεν μπορεί να το μεταφέρει γιατί όποια εφοπλιστική εταιρεία αναλάβει κάτι τέτοιο θα υποστεί τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Αρα, είτε η Κούβα δεν βρίσκει πλοία να ναυλώσει, είτε βρίσκει μετά από δυσκολίες πληρώνοντας όμως πολλαπλάσια ναύλα.

Στο σύνολο των δεκαετιών και υπολογίζοντας τις διακυμάνσεις του νομίσματος, το συνολικό ύψος των ζημιών στην κουβανική οικονομία φτάνει το δυσθεώρητο 1 τρις 337 δισεκατομμύρια δολάρια. Πρόκειται στην πραγματικότητα για οικονομικό στραγγαλισμό του κουβανικού λαού.

Να υπογραμμίσω με την ευκαιρία ότι, από νομική άποψη, το ζήτημα είναι απολύτως ξεκάθαρο. Δεν μπορεί να υπάρχει διχογνωμία. Δεν είναι τυχαίο ότι επανειλημμένα η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει καταδικάσει τον αποκλεισμό σχεδόν ομόφωνα. Στην ψηφοφορία που έγινε πριν λίγες ημέρες, μόνο οι ΗΠΑ και το Ισραήλ ψήφισαν ενάντια στην καταδίκη του αποκλεισμού ενώ η Ουκρανία απείχε. 

Ο αποκλεισμός συνιστά ανοιχτή, ωμή παραβίαση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, ιδίως των άρθρων 2 παρ. 4 και 2 παρ. 7, των αρχών της εθνικής κυριαρχίας, της μη επέμβασης στα εσωτερικά άλλου κράτους, της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών. Ο αποκλεισμός παραβιάζει επίσης τη Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1948) καθώς και το Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά δικαιώματα (1966). Παραβιάζει επιπλέον τις βασικές αρχές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, οι αρχές του οποίου κατοχυρώνουν το ελεύθερο εμπόριο.

Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει την Κούβα μια ετυμηγορία από το εν λόγω Δικαστήριο που θα καταδικάζει το αμερικανικό εμπάργκο;

Το Δικαστήριο θα ακούσει τις καταθέσεις των μαρτύρων σε σχέση με τις επιπτώσεις του εμπάργκο στην καθημερινή ζωή του κουβανικού λαού. Θα ήταν χρήσιμο να ακουστούν και τα επιχειρήματα της πλευράς των ΗΠΑ. Οι τελευταίες όμως επιμένουν να αρνούνται κάθε διάλογο, καθώς προφανώς δεν έχουν να παραθέσουν επιχειρήματα. 

Με βάση τα δεδομένα του διεθνούς δικαίου και τα πραγματικά περιστατικά, το Δικαστήριο θα εκδώσει την ετυμηγορία του η οποία, πιστεύω, θα αποτελέσει ένα σημαντικό κρίκο στην προσπάθεια τήρησης του διεθνούς δικαίου. Να τονίσω με την ευκαιρία ότι η τήρηση του διεθνούς δικαίου, ειδικά στις μέρες μας, επαφίεται τελικά στη δημοκρατική εγρήγορση της παγκόσμιας κοινής γνώμης.

Θα μπορούσε η ΕΕ να γίνει «μεσολαβητής» για την επίλυση της κρίσης;

Η ΕΕ ακολουθεί γενικά την πολιτική των ΗΠΑ παρότι στο ζήτημα του οικονομικού αποκλεισμού της Κούβας ζημιώνονται εν μέρει και δικά της συμφέροντα. Γι’ αυτό κατά καιρούς δειλά έχει έμμεσα εκφράσει τη δυσαρέσκειά της. Αλλά δεν θέλει και κυρίως δεν μπορεί να προχωρήσει παραπέρα. Είναι στρατηγικά δεμένη στις ΗΠΑ.

Πώς καταφέρνει και επιβιώνει η Κούβα μετά από 60 χρόνια αποκλεισμού;

Προσπαθεί κάθε φορά να βρίσκει εταίρους, να αξιοποιεί χαραμάδες στο διεθνές σύστημα. Μετά την πτώση των σοσιαλιστικών χωρών το 1990 όμως, η κατάσταση έγινε εξαιρετικά δύσκολη. Σήμερα η άνοδος των χωρών BRICS μπορεί να προσφέρει στο μέλλον κάπως καλύτερες προοπτικές εμπορικών συναλλαγών για την Κούβα, αλλά και πάλι ο οικονομικός στραγγαλισμός των ΗΠΑ έχει καταλυτικές συνέπειες, όπως δείχνουν και τα στοιχεία που προανέφερα.

Πόσο πιθανό πιστεύετε ότι είναι το σενάριο η κυβέρνηση Μπάιντεν να «χαλαρώσει» ενδεχομένως μέρος του εμπάργκο, ενόψει των αμερικανικών εκλογών;

Δεν θεωρώ πιθανό ένα τέτοιο σενάριο, ιδίως ενόψει εκλογών. Εξάλλου, στρατηγικός στόχος των ΗΠΑ, πέρα από τις αποχρώσεις των προέδρων, είναι η ανατροπή του επαναστατικού καθεστώτος στην Κούβα. Αυτός είναι ο σκοπός του αποκλεισμού: να υποφέρει ο κουβανικός λαός με την ελπίδα (για τις ΗΠΑ) ότι τα δεινά θα τον στρέψουν ενάντια στην κυβέρνησή του.