Το άρθρο του Δημήτρη Χαμπεσή (12.12.20, Popaganda) για το νομοσχέδιο που προτίθεται ν’ αλλάξει το οικογενειακό δίκαιο ξεκινά με μία πρόταση που αγνοεί την λέξη-κλειδί του τίτλου του άρθρου του. Γράφει πως: «Μέχρι τέλος του έτους αναμένεται να έρθει στη Βουλή νομοσχέδιο που θα αφορά τη συνεπιμέλεια του παιδιού και από τους δύο γονείς».
Δεν ισχύει: το νομοσχέδιο φαίνεται να αφορά στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Η συνεπιμέλεια ως συναινετική επιλογή διαζευγμένων ή χωρισμένων γονέων προβλέπεται ήδη από την υπάρχουσα νομοθεσία. Όπως έγραψε και η κ. Ρόη Παντελίδου, καθηγήτρια του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ.Π.Θράκης και Πρόεδρος της Ένωσης Αστικολόγων, στο «ισχύον σύστημα […] το δικαστήριο έχει ευρείες αρμοδιότητες και μπορεί να αναθέσει την επιμέλεια στον έναν από τους δύο γονείς ή και στους δύο ή και σε τρίτο πρόσωπο. Όπως επίσης γίνεται δεκτό, η προσφυγή στο δικαστήριο δεν είναι απαραίτητη, αλλά αυτοί μπορούν να ασκούν μαζί, “από κοινού” την επιμέλεια». (βλέπε Βήμα ). Για τις σχετικές αλλαγές, βλέπετε κατ’ αρχήν εδώ.
Το άρθρο συνεχίζει ως εξής: «… και ο κόσμος που έχει να πει κάτι, έχει πολωθεί σ’ έναν πόλεμο “Γυναίκες VS Άνδρες”. Κάποιοι λίγοι ψύχραιμοι παίζει να τα καταφέρουν και να εστιάσουν στο παιδί.» Ούτε αυτό ισχύει. Και οι φεμινιστικές οργανώσεις που αντιτίθενται στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια και οι οργανώσεις ενεργών μπαμπάδων που την επιθυμούν εστιάζουν στο παιδί – όπως και ολόκληρο το προαναφερθέν άρθρο της κ. Παντελίδου (Το Βήμα, 13.12.20), το οποίο μάλιστα τονίζει ότι το νομοσχέδιο που προωθείται θα οδηγήσει στο παιδί-«βαλίτσα», μεταφερόμενο από σπίτι σε σπίτι. Καθώς το άρθρο του κ. Χαμπεσή παίρνει θέση υπέρ της συνεπιμέλειας (αν και ξεχνάει την υποχρεωτικότητα που είναι το επίδικο), παραπέμπω εδώ σε κάποια από τα επιχειρήματα κατά της υποχρεωτικότητας: της φεμινιστικής οργάνωσης Συνέλευση 8 Μάρτη, ‘ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΤΙ ΛΕΜΕ «ΟΧΙ»’, 11.12.20, την διεξοδική, point-to-point ανάλυση που παρέχει το ψήφισμα κατά της υποχρεωτικότητας από 15 γυναικείες οργανώσεις, και το άρθρο της Έφης Καραχάλιου στο Το Περιοδικό (7.12.20) με τίτλο «Όχι στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια τέκνων μετά το διαζύγιο – Αναχρονιστική αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου προωθεί η κυβέρνηση της ΝΔ», με πρώτη δημοσίευση στο ΠΡΙΝ – προφανώς, το «όχι» στην υποχρεωτικότητα, με έμφαση στο παιδί, έχει ακουστεί και από δεξιά και από αριστερά. Το ότι 57 γυναίκες (ερευνήτριες και πανεπιστημιακοί) υπέγραψαν ανακοίνωση υπέρ σημαίνει ότι είναι εσφαλμένος ο ισχυρισμός του ότι η διαμάχη τελείται πολωτικά μεταξύ ανδρών και γυναικών. Από την άλλη, υπάρχει ένα δημοψήφισμα, με κάποιες χιλιάδες υπογραφές, που ενώ τίθεται υπέρ της συναινετικής συνεπιμέλειας, αντιτίθεται στην υποχρεωτική, τονίζοντας ιδιαίτερα πως «από υποκείμενο δικαίου, το παιδί καθίσταται αντικείμενο δικαίου χωρίς καμία βούληση».
Αντίθετα λοιπόν με τους ισχυρισμούς του άρθρου, η διαμάχη δεν τελείται πολωτικά με βάση το φύλο, ενώ σαφώς περιλαμβάνει ψύχραιμες εξηγήσεις. Κυρίως αφορά στο πώς ορίζεται το συμφέρον του παιδιού και, κατά δεύτερο, στο αν το προτεινόμενο νομοσχέδιο είναι προοδευτικό συμβάλλοντας στην ισότητα των φύλων ή αντιδραστικό και άρα πλήττει τις γυναίκες σε μία κοινωνία που καταγράφεται πολλαπλώς ως πατριαρχική και ταξική. Τονίζω την ταξική διάσταση του θέματος γιατί και η φτώχεια έχει φύλο, το γυναικείο ενώ η πανδημία χειροτέρευσε τη γυναικεία φτώχεια παγκοσμίως, και η διατροφή που καταβάλλεται στις μητέρες έχει να κάνει με την επί αντικειμενικών συνθηκών κοινωνικοοικονομική θέση των γυναικών.
Δεν είναι ξεκάθαρο αν το άρθρο λαμβάνει υπόψη τις αντικειμενικές συνθήκες. Αναφέρει το υψηλό ποσοστό, πάνω από 90%, το οποίο αντιστοιχεί στις περιπτώσεις που δίνεται η επιμέλεια στη μητέρα, υποστηρίζοντας ότι αυτό οφείλεται σε έναν ανεστραμμένο σεξισμό – «reverse sexism» – που επιβάλει το να θεωρείται η γυναίκα πλασμένη για ανατροφή παιδιών ενώ ο άντρας όχι.
Το πόσοι άνδρες έχουν ζητήσει επιμέλεια δεν εξετάζεται, όπως ούτε το αν ο άνδρας έχει απορριφθεί λόγω βίαιης ή κακοποιητικής συμπεριφοράς – για να μην πάμε σε «λεπτότερα» θέματα όπως το πώς διαμορφώνεται από την κυρίαρχη ιδεολογία η γυναίκα ως προσωπικότητα και τις ενοχές που θα συνόδευαν την απώλεια επιμέλειας σε περίπτωση μη εξασφάλισης (συναινετικής) συνεπιμέλειας. Για τη σχέση του νόμου και της νομικής παιδείας με την πατριαρχική ιδεολογία, παραπέμπω στην παράγραφο 6, «Η ισότητα των φύλων», της ανάλυσης του κ. Γεώργιου Πλαγάκη, Προέδρου Πρωτοδικών.
Ας δούμε όμως κάποια από τα θέματα.
Φανταστείτε ότι είστε το παιδί
Φανταστείτε ότι είστε παιδί διαζευγμένων. Ζείτε με τον ένα γονιό σας. Πηγαίνετε σ΄ ένα σχολείο, έχετε φίλες/φίλους, και μία ρουτίνα. Με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, μπορεί να απαιτηθεί από εσάς να περνάτε 1/3 ή και ½ του χρόνου σας στο σπίτι του άλλου γονέα.
Έχετε δηλαδή δύο σπίτια. Ζείτε με τη μητέρα σας στο Περιστέρι αλλά πλέον και στους Αμπελόκηπους, με τον πατέρα σας δύο εβδομάδες τον μήνα. Ίσως όμως μένουν και οι δύο γονείς σας στους Αμπελόκηπους – ε, τότε πια δεν έχετε καμία δικαιολογία να μην θέλετε να ζείτε σε δύο σπίτια.
Τι θα πει «δεν αντέχετε»;
Γιατί δε θέλετε να έχετε δύο δωμάτια και δύο ρουτίνες;
Μήπως απορρίπτετε τον ένα σας γονιό;
Μήπως ‘σας βάζει λόγια’ ο άλλος γονιός όσο είστε μαζί του;
Αυτό το σενάριο, της στέρησης οικειότητας της μίας κατοικίας, και της καχυποψίας, το προσθέτω στις ήδη αρκετά δυσοίωνες παρατηρήσεις της κ. Παντελίδου που αφορούν (πολύ περισσότερο από τα όσα γράφει το άρθρο της Popaganda) στο αν το νομοσχέδιο κινείται «στη σωστή κατεύθυνση», διευκρινίζοντας επιπλέον ότι εδώ δεν πρόκειται για συνεπιμέλεια αλλά για «χρονική ή εναλλασσόμενη άσκηση της επιμέλειας. Το παράδοξο είναι ότι συχνά η μορφή αυτή προβάλλεται ως ιδανική, ενώ μάλλον αντίθετη είναι η πραγματικότητα». Φυσικά, και με την προϋπόθεση ότι οι γονείς σας δεν μαλώνουν ασταμάτητα, θέλετε να βλέπετε και τους δύο εξίσου, αλλά εσάς ως άτομο δεν σας σκέφτηκε ο νομοθέτης όταν οραματίστηκε μια τέτοια εξέλιξη; Μήπως σκέφτηκε μόνο τις επιθυμίες των γονιών σας;
Φανταστείτε ότι είστε παιδί διαζευγμένων γονιών και οι γονείς σας δεν τα πάνε καλά, διαφωνώντας διαρκώς για το πώς να σας μεγαλώσουν. Όταν είχε την επιμέλεια ο ένας γονιός, ο γονιός με τον οποίο δεν ζούσατε καθυστερούσε την διατροφή στον γονιό με τον οποίο ζούσατε και ο οποίος έχει εργασία χαμηλού εισοδήματος. Αυτό ήταν ήδη κακό για εσάς. Με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, εκτός του ότι τρέχετε από σπίτι σε σπίτι, ο γονιός που πλήρωνε διατροφή την μειώνει. Οι συνθήκες διαβίωσής σας με τον γονιό που χάνει τη διατροφή είναι πλέον πολύ άσχημες. Όταν τελικά βρίσκει αυτός ο γονιός λίγο πιο καλοπληρωμένη δουλειά, είναι σε άλλη πόλη, αλλά δεν μπορεί να μετακινηθεί λόγω της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας και των κακών σχέσεων των γονιών σας. Ο γονιός χαμηλού εισοδήματος ζει πλέον σε καθεστώς εκβιασμού, εγκλωβισμένος σε ένα φαύλο κύκλο – συνεπώς και εσείς, ως παιδί που συγκατοικεί μαζί του τη μισή εβδομάδα.
Είναι πιθανότερο ο γονιός σας με τις χαμηλότερες αποδοχές, ο εγκλωβισμένος γονιός, να είναι η μητέρα ή ο πατέρας σας;
Σωστά μαντέψατε: η μητέρα σας. Το χάσμα στους μισθούς και στο τι δουλειές έχουν πρόσβαση οι γυναίκες είναι καταγεγραμμένο θέμα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, και φυσικά και στην Ελλάδα. Θα μου πείτε, αν ο πατέρας σας ενδιαφέρεται να είστε εσείς καλά τον καιρό που θα περνάτε με τη χαμηλόμισθη μητέρα σας, θα μείωνε τη διατροφή έστω κι αν του άνοιγε το παράθυρο ο νόμος; Να απαντήσω αγγλικά: you’d be surprised.
Φανταστείτε ότι είστε παιδί διαζευγμένων γονιών και ο ένας εκ των δύο υπήρξε πότε-πότε βίαιος προς τον άλλον, κάτι που συνεχίζεται και μετά τον χωρισμό. Δεν έχει γίνει καταγγελία από τον γονέα που το υπόκειται τη βία, την χειριστικότητα, τον διαρκή έλεγχο, γιατί αυτό θα σήμαινε ότι εσείς, το παιδί, δεν θα βλέπατε τον άλλο γονιό – και αυτό κρίθηκε κακό για εσάς. Αλλά τουλάχιστον έχει την επιμέλειά σας ο γονιός που δεν είναι βίαιος, χειριστικός, εκβιαστικός. Έρχεται όμως η υποχρεωτικότητα και ανατρέπει το σκηνικό. Ξαφνικά, ο χειριστικός γονιός μπορεί να είναι μαζί σας πολύ περισσότερο, και άρα να βλέπει τον γονιό που έχει καταστήσει θύμα του συχνότερα. Ο γονιός αυτός φτάνει σε απόγνωση. Ειδικά αν υπάρχει ‘απλώς’ χειριστικότητα, απειλές, λεκτική βία, εξευτελισμός, υπονόμευση, δύσκολα μπορεί να ξεμπλέξει – και πέφτει σε κατάθλιψη. Τον βλέπετε αυτόν τον γονιό στην κόλαση, και δεν μπορείτε να τον βοηθήσετε. Φτάνετε να μισήσετε τον γονιό-θύτη, διχασμός που οδηγεί και εσάς σε κατάθλιψη. Χάος. Στο χάος αυτό, ο χειριστικός γονιός κατηγορεί συνέχεια τον άλλο ότι ευθύνεται για τις κακές σας επιδόσεις στο σχολείο, ότι είναι υπεύθυνος για την καταστροφή της ψυχικής σας υγείας. Η ζωή σας είναι πλέον εφιάλτης, αλλά τι μπορείτε να κάνετε;
Φανταστείτε ότι είστε παιδί μιας διαφορετικής συνθήκης – ούτε χωρισμένων ούτε διαζευγμένων γονιών. Είστε το παιδί που έκανε ένας γκέι και μία λεσβία επειδή και οι δύο ήθελαν παιδί. Ζείτε με τη μητέρα σας, όπως είχε συμφωνηθεί. Όμως, για όποιους λόγους οι γονείς σας αρχίζουν να μην τα πηγαίνουν καλά. Και σα να μη φτάνει ο πόνος να τους ακούτε να μαλώνουν στο τηλέφωνο, έρχεται και η υποχρεωτική συνεπιμέλεια. Εκτίθεστε έτσι στα ίδια προβλήματα που θα έχουν σε καθεστώς υποχρεωτικής συνεπιμέλειας τα παιδιά διαζευγμένων γονιών – συν τη «διαφορετικότητά σας» που δεν ξέρετε πώς να διαχειριστείτε σε ένα κοινωνικό πλαίσιο που σας στιγματίζει. Αυτό που θα σας βοηθούσε θα ήταν ένα νομοσχέδιο που να αναγνωρίζει το δικαίωμα των queer γονιών σας να έχουν συναινετική συνεπιμέλεια χωρίς να έχουν υπάρξει ζευγάρι: ένα νομοσχέδιο που να αναγνωρίζει και άλλα γονεϊκά μοντέλα πέραν του ετεροκανονικού και πέραν της πυρηνικής οικογένειας. Δεν χρειάζεστε ένα νομοσχέδιο που να διευκολύνει τους γονείς σας, οι οποίοι δεν τα πάνε καλά, να τα πηγαίνουν ακόμη χειρότερα.
Γιατί όμως τα παραπάνω δυσάρεστα σενάρια είναι τα πιθανά σε καθεστώς υποχρεωτικής συνεπιμέλειάς σας;
Γιατί αν οι γονείς σας είχαν φιλικές σχέσεις και δεν καυγάδιζαν τραυματίζοντάς σας, ή αν έμεναν δύο τετράγωνα μακριά και σας πήγαιναν μια ο ένας και μια ο άλλος στο σχολείο, ή αν είχαν την ευκαιρία ίσων (ή περίπου ίσων) αποδοχών, θα είχαν ήδη συναινετικά και συνεργατικά την επιμέλειά σας. Και αν εσείς, το παιδί, το επιθυμούσατε, θα μένατε ήδη και στους δύο.
Γεράσιμος Δομένικος/FOSPHOTOS
Η δήθεν προοδευτικότητα της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας
Υπάρχει το επιχείρημα ότι η υποχρεωτική συνεπιμέλεια θα επέβαλε στους πατέρες που δεν θέλουν να λειτουργήσουν ως γονείς να συνδράμουν εξίσου στην ανατροφή του παιδιού, κάτι που θα εξασφάλιζε περισσότερο ελεύθερο χρόνο στην γυναίκα που έχει επωμιστεί το βάρος της μητρότητας.
Είμαστε σοβαρές;
Ποια μητέρα που ενδιαφέρεται για το παιδί της θα το έδινε για το 1/3 ή ½ του χρόνου σε έναν πατέρα που δεν θέλει να ασχολείται μαζί του «ώστε ν’ αναλάβει κι εκείνος τις ευθύνες του»; Φαντάζεται κανείς αυτή τη μητέρα ν’ αράζει στον καναπέ χαλαρή με ένα βιβλίο ή να έχει μυαλό για ερωτική ζωή; Πώς το τρομακτικό άγχος αυτής της γυναίκας για την απόρριψη που θα βίωνε το παιδί της θα συνέβαλε στην ισότητα των φύλων;
Ή φαντάζεται κανείς αυτή τη μητέρα να κάνει απερίσπαστη αιτήσεις για «καλύτερη δουλειά» σε μία αγορά εργασίας με καταγεγραμμένες έμφυλες διακρίσεις, ειδικά στις πιο competitive δουλειές; Κι αν έβρισκε την καλύτερη δουλειά σε άλλη πόλη, πώς θα μετακόμιζε εκεί σε καθεστώς υποχρεωτικής συνεπιμέλειας, όντας σε κακή σχέση με τον πρώην; Ας μην πούμε για την τόσο προσφιλή στην Ευρωπαϊκή Ένωση «κινητικότητα» του εργατικού δυναμικού μεταξύ χωρών – ή να πούμε, καθώς τόσα λέγονταν για το brain drain της μαζικής ελληνικής μετανάστευσης επί μνημονίων; Μάλλον το προτεινόμενο νομοσχέδιο δεν θεωρεί τις μητέρες και τόσο ‘brainy’ και περιζήτητες. Ή μήπως δεν θεωρεί γενικά τους γονείς παραγωγικούς, διευκολύνοντας, γι’ αυτό, την καθήλωσή τους; Εύχομαι οι πανεπιστημιακοί και ερευνήτριες που υπέγραψαν υπέρ της αλλαγής του οικογενειακού δικαίου να μη βρεθούν ποτέ στη θέση να απορρίψουν μια (σπάνια έτσι κι αλλιώς) θέση σε ΑΕΙ εξαιτίας του νέου νομοσχεδίου και της τόσο εύκολης, στα λόγια, υποχρεωτικότητας της συνεπιμέλειας του παιδιού τους.
Οι χωρισμένοι μπαμπάδες που θέλουν να είναι γονείς εξίσου με τις χωρισμένες μαμάδες
Είδαμε ότι η όποια προοδευτικότητα της συνεπιμέλειας συνεπάγεται πατέρες που επιθυμούν όντως να λειτουργούν ως γονείς.
Υπάρχουν τέτοιοι πατέρες;
Βεβαίως και υπάρχουν. Κάποιοι από αυτούς έχουν συναινετική συνεπιμέλεια στον ισχύον νομικό πλαίσιο. Κάποιοι άλλοι δεν έχουν, και κρίνουν ότι το να υποχρεώσουν την πρώην σύντροφο σε συνεπιμέλεια θα τους εξασφάλιζε τον χρόνο που επιθυμούν με το παιδί τους. Πώς όμως πιστεύουν ότι εξαναγκάζοντας την μητέρα στο να κάνει κάτι που δεν επιθυμεί θα ωφελήσει το παιδί τους; Αν η πρώην σύντροφος είναι κακοποιητική, μήπως δεν θα έπρεπε να έχει καν την επιμέλεια; Γενικότερα, δεν θα έκανε ακόμη χειρότερες αρνητικές συμπεριφορές ο εξαναγκασμός, με επιπτώσεις στο παιδί;
Αν δεν τίθεται τέτοιο θέμα, αν η γυναίκα δεν έχει τέτοιες συμπεριφορές, τι θέμα τίθεται; Να το πω ανοιχτά: η διατροφή – ή μάλλον, η διεκδίκηση μείωσης της διατροφής.
Σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο διεκδικείται αυτή η μείωση;
Σε ένα πλαίσιο όπου μιλάμε για «καθαρίστριες» και όχι για «καθαριστές» – που χρησιμοποιώ ως μεταφορά για να δείξω ότι ακόμη και στην γλώσσα εγγράφεται το άνισο πεδίο στο οποίο οι γυναίκες ωθούνται σε επαγγέλματα χαμηλών, και συνήθως επισφαλών, αποδοχών. Ένα πλαίσιο όπου «οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ του ποσοστού ανεργίας των γυναικών και αυτού των ανδρών, όπου το ποσοστό ήταν υψηλότερο για τις γυναίκες από ό,τι για τους άνδρες, παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα (26,1% για τις γυναίκες και 17,8% για τους άνδρες) και στην Ισπανία (19,0%) και 15,7% αντίστοιχα». Και όπου όταν «η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) και το Ινστιτούτο Gallup συνεργάστηκαν για να ρωτήσουν τις γυναίκες σε όλο τον κόσμο αν προτιμούν να εργάζονται σε αμειβόμενες θέσεις εργασίας, να φροντίζουν τις οικογένειές τους ή να κάνουν και τα δύο» βρήκαν ότι «το 70% των γυναικών – ανεξάρτητα από το καθεστώς απασχόλησής τους – προτιμούν να εργάζονται σε αμειβόμενες θέσεις εργασίας» – το οποίο γράφω σε απάντηση του μισογυνισμού που βλέπει τις χωρισμένες γυναίκες ως «γυναίκες-επενδύτριες».
Τα παραπάνω στοιχεία, και πολλά άλλα καταθλιπτικά, μπορείτε να τα δείτε στο 19ο Ενημερωτικό Σημείωμα «Γυναικεία Ανεργία», Μάρτιος 2019 εδώ. Διαβάζουμε επίσης ότι «σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat που αφορούν στον Μάιο του 2020 το ποσοστό της ανεργίας στους άνδρες ήταν 13,3% αυξημένο από το 13,1% του Απριλίου, ενώ στις γυναίκες το ποσοστό ήταν 21,8% το Μάιο από 18,8% τον Απρίλιο του 2020».
Είναι συνεπώς αδιανόητο να υποστηρίζεται νομοσχέδιο που θα άνοιγε την πόρτα σε μείωση της διατροφής των μητέρων σε ένα τέτοιο κοινωνικοοικονομικό συγκείμενο – και αν υπάρχει «προοδευτικό» αντεπιχείρημα, θα ήθελα να το ακούσω από μητέρες που λαμβάνουν διατροφή και όχι από πατέρες που προσπαθούν να τους τη μειώσουν. Θα ήθελα δηλαδή να ακούσω τυχόν αντεπιχείρημα από την κοινωνική ομάδα που αδικείται στις υπάρχουσες συνθήκες και όχι από την κοινωνική ομάδα που ευνοείται.
Η έμφυλη, ενδοοικογενειακή βία και η υποχρεωτική συνεπιμέλεια
Η 25 Νοέμβρη είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών – βία που έχει χτυπήσει κόκκινο στη διάρκεια της πανδημίας.
Γιατί;
Γιατί η βία ασκείται στις γυναίκες κυρίως από νυν και πρώην συντρόφους τους. «Στην Ελλάδα την χρονική περίοδο από 1 Νοεμβρίου του 2019 έως 31 Οκτωβρίου του 2020, υποστηρίχτηκαν από τα συμβουλευτικά κέντρα της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) συνολικά 4.872 γυναίκες θύματα βίας και πολλαπλών διακρίσεων καθώς και τρίτα πρόσωπα (π.χ. η μητέρα, ενήλικη κόρη του θύματος κ.λπ.), σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Γραμματείας, που δημοσιοποιήθηκε επ’ αφορμή της 25ης Νοέμβρη», διαβάζουμε στην ΕΡΤ, όπου επίσης αναφέρεται: «‘Σκιώδης πανδημία’, χαρακτηρίστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης, η βία κατά των γυναικών την πρώτη περίοδο της πανδημίας. ‘Για πολλές γυναίκες και παιδιά, το σπίτι δεν είναι ένα ασφαλές μέρος’». Στην Ελλάδα, όπου «οι κλήσεις προς την Τηλεφωνική Γραμμή Υποστήριξης SOS 15900, αυξήθηκαν κατά 230%» στην πρώτη καραντίνα», «οι ειδικοί ήξεραν ότι τα περιστατικά βίας αυξάνονται όταν τα ζευγάρια περνούν περισσότερο χρόνο μαζί». Επίσης, «εκτιμάται ότι σε ποσοστό 70% των περιπτώσεων όπου υπάρχει θάνατος παιδιού λόγω κακοποίησης υπάρχει ιστορικό κακοποίησης ενάντια στη μητέρα» και ότι «έστω και αν δεν κακοποιούνται τα ίδια τα παιδιά σωματικά, κακοποιούνται βέβαια ψυχολογικά και η κακοποίηση των μητέρων τους έχει αρνητική επίδραση πάνω τους.» Οι μητέρες κακοποιούνται όχι από αγνώστους, αλλά από τους πατέρες.
Σε μία κοινωνία λοιπόν όπου επίσημα η σχέση μεταξύ θύματος-θύτη καταγράφεται «ως κυρίως σχέση μεταξύ συζύγων (πρώην και νυν)» και που αυτό το διαπιστώνουμε από την ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών από τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) του 2020, πού θα οδηγούσε η υποχρεωτική συνεπιμέλεια;
Όπως σημειώνει στην προαναφερθείσα ανακοίνωσή της η Συνέλευση 8 Μάρτη, «η υποχρεωτικότητα της συνεπιμέλειας θα κάνει ακόμα πιο δύσκολο για τις γυναίκες να βγουν από κακοποιητικούς γάμους (και συμβιώσεις), αφού η επαφή τόσο των ίδιων όσο και των παιδιών με το κακοποιητικό πλαίσιο θα συνεχίσει να υφίσταται, ενώ θα επωμιστούν και το υλικό βάρος της αναλογικής μείωσης της διατροφής η οποία προωθείται ως «λογική» στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια, που φαίνεται ότι εισάγεται χωρίς άλλα κριτήρια».
Αγγελική Παναγιώτου / FOSPHOTOS
Αν η υποχρεωτική συνεπιμέλεια είναι οξύμωρο, τι μένει να ειπωθεί;
Ο εξαναγκασμός των γονέων σε συνεπιμέλεια θα ήταν λοιπόν δυνητικά συντριπτικός για το παιδί και αφόρητος για όποιον από τους γονείς δεν θα τον επιθυμούσε – είτε επειδή υφίσταται βία (όχι μόνο σωματική) από τον πρώην σύντροφο είτε για άλλους λόγους. Στις υπάρχουσες συνθήκες έμφυλων διακρίσεων, η υποχρεωτικότητα θα οδηγούσε στην περαιτέρω φτωχοποίηση των μητέρων, και θα συνιστούσε τεράστιο πλήγμα στο δικαίωμα των γυναικών στην αυτονομία – που θα κατέλυε de facto το «μαζί, από κοινού» της συνεπιμέλειας. Συνεπώς, η έννοια της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας είναι οξύμωρο.
Τι μένει όμως να ειπωθεί;
Υπάρχουν αναλύσεις των «κινημάτων των θυμωμένων ανδρών», που συνιστούν το backlash της νέας Πατριαρχικής Διεθνούς – θα έφτανε, κι έφτασε, το τσουνάμι και στην Ελλάδα, με τη γνωστή μικρή καθυστέρηση, ενάντια στις γυναίκες που «τα θέλουν όλα». Αυτά τα συζητάμε στο πανεπιστήμιο, τα εξετάζουμε θεωρητικά, γνωρίζοντας τις ιδεολογικές συγγένειες των κινημάτων αυτών με την alt-right mentalité.
Αφήνεται στην κρίση του αναγνωστικού κοινού το αν, και πώς, αυτό το φαινόμενο συνδέεται τουλάχιστον σε ιδεολογικό επίπεδο με την δυνατότητα «επιρροής» που έχει «μερίδα γονέων… λόγω των κοινωνικών σχέσεών τους» (βλ. προαναφερθείσα ανάλυση κ. Πλαγάκη). Έχουμε έτσι μία κατάσταση όπου εν μέσω φονικής πανδημίας, και επιβεβλημένης διά ροπάλου και προστίμου κατάλυσης της δημόσιας διαμαρτυρίας, προωθείται αλλαγή ενός οικογενειακού δικαίου που κατακτήθηκε από φεμινιστικούς αγώνες. Οι θέσεις της δεξιάς μας κυβέρνησης προβλήθηκαν εξάλλου αρχές Νοέμβρη ως αξέχαστο «Παναγία slide show» (γνωστό πρότυπο της ισότητας των φύλων η Παναγία) εξωτερικά στη βουλή, ενώ 25 Νοέμβρη η αστυνομία συνέλαβε τις έντεκα, μασκοφορεμένες και σε αποστάσεις φεμινίστριες στο Σύνταγμα οι οποίες διαμαρτύρονταν… ενάντια στη βία που ασκείται στις γυναίκες. Θέλω να πω ότι μερικές φορές αυτό που νιαουρίζει στα κεραμίδια είναι όντως γάτα. Κι έτσι αντί για τον «reverse sexism», μπορεί να ισχύει ότι είμαστε κοντά σε reversal των όποιων κατακτήσεων των γυναικών.
Μένει ωστόσο να πούμε ότι υπάρχουν μπαμπάδες που ούτε κακοποιητικοί είναι ούτε επιθυμούν να φτωχοποιήσουν την πρώην τους σύντροφο αλλά που δεν βλέπουν τα παιδιά τους όσο θα ήθελαν. Εκείνοι γνωρίζουν τους λόγους για τους οποίους στην προσωπική τους περίπτωση στάθηκε αδύνατο να εξασφαλιστεί συνεπιμέλεια συναινετική – η μόνη που είναι δυνατόν να υπάρξει.
Δεδομένου ότι η βία που συνεπάγεται ο εξαναγκασμός δεν θα βελτίωνε την ζωή του παιδιού τους και τη δική τους, τι μπορούν να κάνουν;
Μήπως θα έπρεπε να ξεκινήσουν από άλλη βάση; Μήπως θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τη στήριξη του κράτους με άλλο τρόπο; Μήπως θα ήταν καλύτερο να διεκδικήσουν κρατικές συμβουλευτικές δομές που θα επέτρεπαν τη σταδιακή βελτίωση της σχέσης τους με τη μητέρα; Μήπως να διεκδικήσουν μηνιαίο εισόδημα από το κράτος για την μητρότητα και την πατρότητα, που ο φεμινισμός αναγνωρίζει ως πολύτιμη και απαραίτητη εργασία κοινωνικής αναπαραγωγής; Μήπως ο θυμός και η απελπισία τους μπορούν να πολιτικοποιηθούν με αιτήματα που να τους θέτουν όχι ως αντιπάλους αλλά ως συμμάχους στις πρώην συντρόφους τους απέναντι σε ένα κράτος που συστηματικά εξουθενώνει τους γονείς και υπονομεύει τον ρόλο τους;
Ας δούνε οι μπαμπάδες τον γονεϊκό ρόλο ως απαραίτητη, πολύτιμη κοινωνική εργασία και ας διεκδικήσουν μια οργάνωση της κοινωνικής αναπαραγωγής που να σέβεται και να στηρίζει αυτή την εργασία, οικονομικά και ψυχολογικά – και να είναι βέβαιοι ότι θα έχουν και τις μητέρες των παιδιών τους και το φεμινιστικό κίνημα στο πλευρό τους.
