Διαβάσαμε τη «Δόξα» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ

Η περιφρόνησή του για την κοινή λογική, τα καταπιεστικά ήθη και την πολιτική ευπρέπεια, η εμμονή του να επινοεί σκακιστικά προβλήματα και η λατρεία του για τη μουσικότητα των λέξεων τον έκαναν να αντιμετωπίζει τη γραφή μυθιστορημάτων ως μια αμιγώς διανοητική άσκηση, μία ιδιαίτερα απαιτητική τέχνη της εξαπάτησης, αλλά και ένα ατέρμονο γοητευτικό παιχνίδι.

Όπως είχε πει άλλωστε και ο ίδιος «δεν έχω κανέναν κοινωνικό σκοπό, ούτε μεταφέρω κανένα κοινωνικό μήνυμα, όμως μου αρέσει να συνθέτω γρίφους και να βρίσκω περίτεχνες λύσεις στους γρίφους που συνθέτω». Πάντως, για να τα κάνει όλα αυτά, για να καταφέρνει δηλαδή να παίζει κάνοντας υψηλή τέχνη, χρειάζεται -δίχως άλλο- ένας συγγραφέας εξαιρετικών ικανοτήτων.

Και, πράγματι, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (1899 – 1977) εκτός από μία πληθώρα ασυνήθιστων βιωμάτων, διέθετε μια ιδιαίτερα δημιουργική φαντασία, μία λεπτή αίσθηση του χιούμορ και μια παράξενα γοητευτική προσωπικότητα που έκανε αισθητή της παρουσία της μέσα στους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων του. Απ’ την άλλη, η συγγραφική δραστηριότητα τον απασχολούσε με τέτοια ένταση που συχνά έπαιρνε τη μορφή μιας ιδεοληψίας, αφού για εκείνον τόσο η ζωή όσο και η τέχνη ήταν πάντα ένα απαιτητικό παιχνίδι σαγήνης και απάτης.

Ο Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Ναμπόκοφ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη από μία παλιά αριστοκρατική οικογένεια η οποία θα εγκατέλειπε τη Ρωσία έπειτα από την επανάσταση των μπολσεβίκων. Αλλά ο μικρός Βλαντιμίρ διέθετε μια έμφυτη ικανότητα να επιβιώνει, καθώς και να διαπρέπει σχεδόν σε ό,τι τον απασχολούσε. Δεκαεφτά χρονών δημοσιεύει την πρώτη του ποιητική συλλογή, ενώ στη συνέχεια σπουδάζει στο Κέιμπριτζ γαλλική και ρωσική φιλολογία. Το 1922 δολοφονείται, στο Βερολίνο, ο πατέρας του και τέσσερα χρόνια αργότερα δημοσιεύεται το πρώτο του μυθιστόρημα.

Οι καιροί, όμως, ήταν δύσκολοι και ο προσαρμοστικός συγγραφέας άρχισε -από το 1941 και μετά- να γράφει στα αγγλικά. Μάλιστα, εξαιτίας του πολέμου εγκατέλειψε την Ευρώπη και εγκαταστάθηκε οριστικά στις ΗΠΑ όπου και θα γινόταν ένας λογοτέχνης παγκοσμίου φήμης. Είναι εμφανές ότι η αναγνώριση δεν ήρθε σε καμία περίπτωση τυχαία: Δεξιοτέχνης του στιλ με μία αξεπέραστη ευφυΐα ο Ναμπόκοφ κατόρθωσε να αναδομήσει, με θαυμαστή επινοητικότητα, τις λογοτεχνικές φόρμες. Σε όλα του τα έργα πραγματεύεται τη σταδιακή διαμόρφωση της συνείδησης του ανθρώπου – μέσω ψευδαισθήσεων και εμμονών. Αλλά εκείνο που κυρίως τον ενδιέφερε ήταν οι μυστηριώδεις διεργασίες της ίδιας της συνείδησης στην προσπάθειά της να ανακαλύψει τα όρια ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα.

Σε κάθε περίπτωση, τα παζλ -που τόσο τον γοήτευαν- έμελλε να θέσουν το πλαίσιο στα περισσότερα από τα έργα του, μέσα πάντα από ένα πολύπλοκο σχεδιασμό μοτίβων και νύξεων που αιχμαλωτίζουν τον αναγνώστη. Στην «Άμυνα του Λούζιν», για παράδειγμα, ο Λούζιν, εσωστρεφής και μελαγχολικός ως παιδί, στρέφεται στο σκάκι για να αποφύγει την πραγματικότητα.

Μεγαλώνοντας, το πρωτοφανές ταλέντο του τον φέρνει στην κορυφή, αλλά το τίμημα είναι δυσβάστακτο: Το πάντοτε ικανό, για λαμπρούς σκακιστικούς συνδυασμούς, μυαλό του αποδεικνύεται τραγικά ανεπαρκές για να αντιμετωπίσει το λαβύρινθο της ζωής και είναι αυτό που θα τον οδηγήσει στη συντριβή. Με την «Αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ», ωστόσο, θα βρει το καθαρά προσωπικό του στιλ, ένα διαυγές ύφος που το διαπερνά η παραφορά ενός αλλόκοτου ονείρου: Δύο μήνες μετά το θάνατο του μυθιστοριογράφου Σεμπάστιαν Νάιτ, ο νεαρός ετεροθαλής αδελφός του αναλαμβάνει να γράψει τη βιογραφία του. Αυτό που θα προκύψει -υποδειγματικά- είναι η αδυναμία να φτάσει κανείς στη γνώση της πραγματικής ζωής του άλλου – ένα παζλ που είναι αδύνατον να ολοκληρωθεί. Ήταν, εντούτοις, με την θρυλική, πια, «Λολίτα» που ο Ναμπόκοφ θα γνώρισε -ετεροχρονισμένα- την απόλυτη καταξίωση: Είναι η εκπληκτική ιστορία ενός πάθους ανεξέλεγκτου, χωρίς όρια, που κυριεύει έναν σαραντάχρονο διανοούμενο για ένα ανήλικο κορίτσι, το οποίο όμως με την πρώιμη και προκλητική σεξουαλικότητά του θα τον οδηγούσε σε μία σειρά από βασανιστικές περιπέτειες, μέχρι την ζοφερή κατάληξη της ιστορίας. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου είχε να κάνει με τις φαντασιώσεις του καθηγητή και παράλληλα με τη σταδιακή πτώση του. Και αυτό, όχι γιατί ο συγγραφέας θέλησε να δώσει ένα, έστω και υποτυπώδες, ηθικό μήνυμα στην ιστορία. Αλλά γιατί η Λολίτα αποδείχτηκε πιο επικίνδυνη και διεφθαρμένη από τον καθηγητή. Έτσι ο αναγνώστης προχωρεί προς το τέλος του βιβλίου ψάχνοντας εναγωνίως για εξηγήσεις που κάθε άλλο παρά προφανείς είναι, αδυνατώντας να δεχθεί ως μοναδική αφετηρία τα ερωτικά ένστικτα- πέρα από την οποία μόρφωση, πνευματικό επίπεδο ή κοινωνική θέση. Αυτή είναι η συνταρακτική ιδιαιτερότητα του έργου: Είναι η απολύτως πειστική καταγραφή μιας σειράς δεδομένων, που οδηγούν σε μία αμηχανία μπροστά στην προσπάθεια κατανόησης των ανθρωπίνων εμμονών.

Αυτή η εμμονή του ακατανόητου, σκοτεινού, διαβρωτικού, μεθυστικού και –εν τέλει- αναπόδραστου ερωτικού πάθους που μοιάζει να παγιδεύει μοιραία, σαν τον ιστό μιας αράχνης τα θύματά του, είναι το αντικείμενο και σε ένα –σαφώς λιγότερο προβεβλημένο- έργο που προηγήθηκε: Πρόκειται για τη «Δόξα» – μεταφράζεται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα και ανήκει στα «ρωσικά» μυθιστορήματα, τα οποία γράφτηκαν μεταξύ 1925 και 1937, στη Δυτική Ευρώπη. Ο Μάρτιν Εντελβάις, ένας νεαρός Ρώσος με ρομαντική ψυχή, χωρίς κάποια συγκεκριμένη στόχευση στη ζωή του, αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Η μητέρα του, μια αυστηρή αλλά στοργική αριστοκράτισσα, τον στέλνει να σπουδάσει στην Αγγλία, όπου φιλοξενείται από τους Ζιλάνοφ – Ρώσους μετανάστες, όπως εκείνος. Ο Μάρτιν σύντομα ερωτεύεται με πάθος τη μικρή κόρη της οικογένειας, Σόνια, μια κυκλοθυμική, γοητευτική, προκλητική και απρόσιτη -για αυτόν- κοπέλα: όλες του οι προσπάθειές να την κατακτήσει, αποτυγχάνουν. Αλλά, δεν μπορεί να την ξεχάσει, η εμμονή του για εκείνην είναι αφόρητη. Έτσι, μηχανεύεται μια παράτολμη πράξη για να την εντυπωσιάσει, με την ελπίδα να την κερδίσει. Όλα τα συστατικά της τέχνης του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, είναι εδώ: Μέσα σε αυτό το περίτεχνο και συναρπαστικό παζλ, όπου εικόνες και σκέψεις συνυπάρχουν, τα κομμάτια της ιστορίας αλληλοσυμπληρώνονται απρόβλεπτα και ιδανικά, υπακούοντας –για ακόμη μία φορά- στον εσωτερικό ρυθμό μιας πληθωρικής αφήγησης που γνωρίζει πάντοτε τον τρόπο να ξαφνιάζει και να γοητεύει.

Η εμμονή του πάθους υπονομεύει την λογική, η οποία πασχίζει να μην χάσει την επαφή της με μία πραγματικότητα που ευνοεί το πάθος! Και η ανεπανάληπτη ικανότητα του συγγραφέα στη σύνθεση της πλοκής, στο παιχνίδι των λέξεων και των καταστάσεων, αλλά και στην λεπτότητα της ψυχολογικής διείσδυσης, βρίσκει μάλλον απρόσμενα -σε ένα από τα πρώτα του μυθιστορήματα- την ύψιστη έκφρασή της… 

Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ
«Δόξα»
Μετάφραση: Σταυρούλα Αργυροπούλου
Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα
Σελίδες: 272

Βιβλία στη Βιτρίνα 

Κωνσταντίνος Δ. Τζαμιώτης
«Η Άννα και οι αρσενικοί»
Εκδόσεις: Έρμα
Σελίδες: 134 
Μπορεί κανείς να είναι συνεπής μονάχα με δύο τρόπους: Με το να επαναλαμβάνεται συστηματικά ή με το να επεκτείνεται διαρκώς. Αλλά ως και οι πιο μοναχικοί, ανεξάρτητοι ή χαρισματικοί από εμάς οφείλουν να γνωρίζουν πως η θέλησή τους για ελευθερία και αυτοδιάθεση δεν χαρίζεται ποτέ. Οι κανόνες ισχύουν εξίσου για αγίους και καθάρματα, επηρεάζουν τόσο τους νικητές όσο και τους χαμένους. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, ζούμε σε έναν κόσμο γεμάτο από άλλους ανθρώπους. Κάθε επιλογή, κάθε επιθυμία, είναι βέβαιο πως αργά ή γρήγορα θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις προτεραιότητες των άλλων. Οι ηρωίδες των εννέα ιστοριών του βιβλίου αυτού (γιατί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο γυναίκες βρίσκονται στο επίκεντρο και των εννέα διηγημάτων) πετυχαίνουν ή αποτυγχάνουν, επιβάλλονται ή χάνονται, άλλοτε επειδή γνωρίζουν και άλλοτε επειδή αγνοούν το μεγαλύτερο μυστικό από καταβολής ανθρώπου: την έλλειψη νοήματος που διακρίνει τα πάντα.

Εμμανουήλ Ροΐδης
«Απόκρυφα και συναξάρια – Οι θυσίες των γυναικών και ο χριστιανικός μισογυνισμός»
Εκδόσεις: Βερέττας
Σελίδες: 64 
Όσο ψάχνει κανείς στα κείμενα του Εμμανουήλ Ροΐδη, τόσο ανακαλύπτει μοναδικούς λογοτεχνικούς θησαυρούς, όπου ο μεγάλος Συριανός συγγραφέας γνώριζε πολύ καλά να συνδυάζει την προσφορά της σπάνιας ιστορικής πληροφορίας με την κριτική σκέψη και τον στοχασμό.Το δοκίμιο αυτό δεν αναφέρεται μόνον στο ζήτημα των απόκρυφων ευαγγελίων και των άλλων πρωτοχριστιανικών κειμένων που εξαιρέθηκαν από τις Οικουμενικές Συνόδους, αλλά προχωρά ακόμη βαθύτερα στην περιγραφή της ψυχολογίας των πρώτων χριστιανών και αναδεικνύει -κατά πρωτοφανή τρόπο- την αξιοθαύμαστη συμμετοχή των γυναικών στους αγώνες για την διάδοση της νέας θρησκείας. Ωστόσο, ο Ροΐδης υπογραμμίζει ότι το χριστιανικό δόγμα ήταν εξαρχής και παραμένει μισογυνικό, παρά τα πλήθη των γυναικών που με αυτοθυσία μαρτύρησαν για χάρη του

Κώστας Θεολόγου
«Η κρύπτη του Βιτάλ»
Εκδόσεις: Κέδρος
Σελίδες: 136 
Ποια σχέση έχει ο νεαρός Θεσσαλονικιός αφηγητής με τον Παριζιάνο κομουνιστή ζωγράφο Μπορίς Τασλίτσκι; Πόσο αληθινή είναι η ιστορία που διηγείται ο Αθηναίος αριστοκράτης παραμυθάς; Ένα συνταρακτικό προσκύνημα, μια μυστική τελετουργία στη μνήμη του Βιτάλ, ενός Εβραίου της Θεσσαλονίκης. Δύο πόλεις σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους – το ηδονικό Παρίσι των ’80s και η μαρτυρική Θεσσαλονίκη του Ολοκαυτώματος – συμπλέκονται αφηγηματικά. Μια σύγχρονη ιστορία που περιέχει εγκιβωτισμένη την αφήγηση των περιπετειών του πρωταγωνιστή από τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980.