«Η σύγχρονη ποίηση δεν έχει κανένα μουσικό πάθος. Γίνεται, ακολούθως, η τέλεια ποίηση του τεχνοκρατικού ανθρώπου» είπε κάποτε ο Λόρενς Φερλινγκέττι (που έφυγε από τη ζωή πριν λίγες μέρες σε ηλικία 102 ετών), για να προσθέσει: «Είναι ο Έζρα Πάουντ εκείνος που έριξε την ιδέα ότι σε καιρούς παρακμής η ποίηση διαχωρίζει τον εαυτό της από τη μουσική. Αλλά κάπως έτσι ο κόσμος θα τέλειωνε άδοξα – όχι με κάποιο τραγούδι, αλλά με ένα κλαψούρισμα».
Αυτές οι επισημάνσεις του θρυλικού Αμερικανού ποιητή και εκδότη υπαινίσσονται τα αίτια της ύπαρξης της γενιάς των μπητ ποιητών και πεζογράφων, οι οποίοι διαπραγματεύτηκαν αυτήν ακριβώς την ανάγκη: Να εκφραστεί το πάθος μιας γενιάς που ασφυκτιούσε, που αναζητούσε διεξόδους, που είχε κάτι να πει αλλά κανένας δεν την άκουγε. Να ξεφύγει από τις στενές, τεχνοκρατικές πρακτικές που αδιαφορούσαν για τον άνθρωπο.
«Και να ξαναφέρει την ποίηση στο δρόμο, εκεί που ήταν κάποτε, έξω από τις τάξεις, έξω από τα πανεπιστήμια και αν είναι δυνατόν, έξω από την τυπωμένη σελίδα. Ο τυπωμένος λόγος έχει καταντήσει την ποίηση πολύ σιωπηλή. Όμως η ποίηση που προτείνουμε είναι η προφορική ποίηση, που συλλαμβάνεται σαν μήνυμα. Άλλοτε διαβάζεται με συνοδεία τζαζ και άλλοτε όχι. Σημασία έχει ότι η ποίηση αυτή χρησιμοποιεί τα μάτια και τα αυτιά μας όπως δεν τα είχε χρησιμοποιήσει εδώ και πολλά χρόνια» – όπως είχε πει χαρακτηριστικά ο Φερλινγκέττι, αυτή η ηγετική μορφή της γενιάς των μπητ.
Και, βέβαια, οι μπητ δεν έδωσαν απλώς ένα νέο ύφος στην αμερικανική λογοτεχνία, αλλά επεδίωξαν μία γενικότερη ρήξη με τις κοινωνικές συμβάσεις της συντηρητικής κοινωνίας της δεκαετίας του ’50. Ήταν η εποχή του «αμερικάνικου ονείρου» όπου η απόκτηση υλικών αγαθών είχε αναχθεί σε απόλυτο ιδανικό, ενώ -παράλληλα- το ψυχροπολεμικό κλίμα ευνοούσε την άνευ όρων καταδίκη κάθε μη συμβατικής συμπεριφοράς.
Πρόκειται, λοιπόν, για μία γνήσια αντιδραστική λογοτεχνία απέναντι στον κομφορμισμό και την αλλοτρίωση της αμερικανικής κοινωνίας εκείνης της εποχής. Άλλωστε, ο όρος μπητ (beat) παραπέμπει κυριολεκτικά στον ρυθμό ή σε κτύπημα και χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Τζακ Κέρουακ, το 1948, για να περιγράψει τον κοινωνικό του περίγυρο μέσα σε συνθήκες κόπωσης, κορεσμού, ηττοπάθειας, απογοήτευσης και απόγνωσης.
Κεντρικό ρόλο στην εξάπλωση της μπητ λογοτεχνίας διαδραμάτισαν δύο κλασικά πλέον έργα, το μυθιστόρημα «Στο Δρόμο» (1951) του Κέρουακ και το ποίημα «Ουρλιαχτό» (1955) του Γκίνσμπεργκ, που αποτελούν έως σήμερα τα πιο δημοφιλή δείγματα αυτής της κίνησης. Λίγο μετά την ολοκλήρωσή του ο Γκίνσμπεργκ οργάνωσε μια βραδιά ανάγνωσης ποίησης, στις 7 Οκτωβρίου του 1955, στο Σαν Φραντσίσκο.
Εκεί -ανάμεσα στους πολυάριθμους ακροατές- βρισκόταν και ένας νέος εκδότης, ο Λόρενς Φερλινγκέττι, ο οποίος εντυπωσιάστηκε τόσο που αποφάσισε να εκδώσει αμέσως το έργο του άγνωστου τότε ποιητή, από τον εκδοτικό του οίκο City Lights. Αρχικά απαγορεύτηκε ως άσεμνο, όμως έπειτα από μία σειρά δικών επετράπη τελικά η δημοσίευσή του. Τα υπόλοιπα είναι –καθώς λένε- Ιστορία.
Μάλιστα, η δημοσιότητα που κέρδισε το «Ουρλιαχτό» συνέβαλε αρκετά στην εντυπωσιακή εξάπλωση όχι μόνο του συγκεκριμένου έργου, αλλά και γενικότερα της μπητ λογοτεχνίας. Έκτοτε, ο εκδοτικός οίκος City Lights θα δημοσίευε πολλά έργα μπητ λογοτεχνών, το ομώνυμο μυθικό βιβλιοπωλείο τα προέβαλλε, ενώ ο Λώρενς Φερλινγκέτι σταδιακά άρχισε να αποτελεί μια εμβληματική μορφή της μπητ λογοτεχνικής παραγωγής – ανάμεσα στους υπόλοιπους της παρέας, τον Μπάροουζ, τον Κόρσο, τον Κέρουακ και φυσικά τον Γκίνσμπεργκ.
Με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο, ο Φερλινγκέττι απέδειξε ότι εκτός από ευαίσθητος δέκτης, ήταν –με τη σειρά του- και ένας εξαιρετικός εκφραστής της γενιάς του, δημιουργώντας ένα ποιητικό έργο που αποτυπώνει εποχές δύσκολες όπου όλα υπαινίσσονταν ένα αναπόδραστο αδιέξοδο. Ώσπου, από μια τυχαία χαραμάδα περνούσε μία απρόσμενη αισιοδοξία.
Από το 1955 που πρωτοεμφανίστηκε με τη συλλογή «Εικόνες του κόσμου που έφυγε» έγραψε πάνω από τριάντα βιβλία ποίησης ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα «Προφορικά μηνύματα» (1958), «Το μυστικό νόημα των πραγμάτων» (1968), «Τώρα ποιοι είμαστε;» (1974) και «Τοπία ζωντανών και πεθαμένων» (1979).
Η ποίηση του Φερλινγκέττι είναι μόνο φαινομενικά απλή. Συνδυάζοντας κομμάτια και αποσπάσματα από ποικίλα κλασσικά κείμενα, φράσεις από τραγούδια, αποφθέγματα και νύξεις, κατάφερε να διαμορφώσει ένα προσωπικό έπος, το οποίο –ωστόσο- μας αφορά όλους.
Ένα πολύπτυχο έργο που απηχεί την πεποίθησή του ότι ο ποιητής δεν πρέπει να περιορίζεται στα όρια της ενδοσκόπησης, αλλά να απεικονίζει, να αποτυπώνει, να απηχεί τη συνείδηση της κοινωνίας. Και αυτό δεν είναι ένα απλό ρητορικό σχήμα: πίστευε πραγματικά ότι οι σπουδαίοι στίχοι περνούν στο συλλογικό υποσυνείδητο επηρεάζοντας την καθημερινότητα. Κάτι που προσπάθησε να κάνει με συγκινητική συνέπεια – μέχρι τέλους…
Λόρενς Φερλινγκέττι
«100 χρόνια ποίηση, Lawrence Ferlinghetti»
Μετάφραση: Ρούμπη Θεοφανοπούλου
Εκδόσεις: 24 γράμματα
Σελίδες: 191
Jorn–Lier Horst
«Φάκελος Καταρίνα»
Μετάφραση: Βαγγέλης Γιαννίσης
Εκδόσεις: Διόπτρα
Σελίδες: 496
Η Καταρίνα εξαφανίστηκε πριν από 24 χρόνια… Κάθε χρόνο, στην «επέτειο» της εξαφάνισής της, ο Βίστιν επισκέπτεται τον σύζυγό της, τον άνθρωπο που δεν κατάφερε ποτέ να βοηθήσει. Διαβάζει και ξαναδιαβάζει τον φάκελο της υπόθεσης με την ελπίδα να βρει την απάντηση που δεν βρήκε τότε. Να λύσει τον γρίφο που δεν έλυσε… Μέχρι τώρα. Αυτή η χρονιά θα είναι διαφορετική. Άλλη μία γυναίκα αγνοείται. Το ίδιο και ο σύζυγος της Καταρίνα. Ο Βίστιν θα πρέπει να τον βρει, όμως δεν μπορεί να αγνοήσει το ερώτημα που τριβελίζει το μυαλό του: Προσπαθεί να σώσει έναν αγαπημένο φίλο ή παίζει ένα θανάσιμο παιχνίδι; Με φόντο τα παγωμένα φιόρδ και τα σκοτεινά δάση της Νορβηγίας, ο Φάκελος Καταρίνα είναι μια ιστορία με αλλεπάλληλες ανατροπές. Ατμοσφαιρικό, καθηλωτικό και απόλυτα μυστηριώδες νορβηγικό νουάρ.
Αχιλλέας Κυριακίδης
«Φωτεινό σκοτάδι – κείμενα για τον κινηματογράφο»
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 432
Γραμμένα στο μάκρος σαράντα ετών (από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα) και με διάφορες αφορμές (συνεργασίες σε περιοδικά, συμμετοχές σε συνέδρια κ.λπ.), τα κείμενα του τόμου αποτελούν τεκμήρια της ισόβιας, παθιασμένης σχέσης ενός θεατή-αναγνώστη με το θείο σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας: από τον Μπόρχες του Μπερτολούτσι και τον Κόνραντ του Κόππολα ως το μοναχικό και αέναο κινηματογραφικό ταξίδι του Αντρέι Ταρκόφσκι, από τη φθορά και τον θάνατο στις ταινίες του Σαμ Πέκινπα ή τις αφηγήσεις του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ και του Αλαίν Ρεναί ως τους γεωμετρικούς τόπους των ταινιών του Βέντερς, τους κύκλους του Χίτσκοκ και τις γραμμές των οριζόντων του Φορντ, από τα νουάρ του Σαμπρόλ και τον κοσμογονικό Πολίτη Κέιν του Ουέλλς ως τον περισπουδάστως ταπεινό Λόγο του Ντράγιερ και τον ταπεινά περισπούδαστο Κέντζι Μιζογκούτσι, αλλά και από τον Δημήτρη Μαυρίκιο και τον Νίκο Παναγιωτόπουλο ως την Τώνια Μαρκετάκη και τη Φρίντα Λιάππα… Με γενναιόδωρα πανοραμίκ ή φειδωλά γκρο πλαν, ο Αχιλλέας Κυριακίδης ανατέμνει την κινηματογραφική γλώσσα, τους κώδικες και το συμβολικό οπλοστάσιο αγαπημένων κινηματογραφιστών και ταινιών, και ανιχνεύει τα χαρακτηριστικά κινηματογραφικών ειδών αλλά και τις σχέσεις του κινηματογράφου με τη λογοτεχνία ή τις συγγενικές τέχνες της εικόνας.
Jack Fairweather
«Ο εθελοντής – Η αληθινή ιστορία του ήρωα της Αντίστασης που διείσδυσε στο Άουσβιτς»
Μετάφραση: Θεοδώρα Δαρβίρη
Εκδόσεις: Gutenberg
Σελίδες: 522
Αυτή είναι η αληθινή ιστορία ενός αφανoύς ήρωα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, του Βίτολντ Πιλέτσκι. Ενός γενναίου αξιωματικού του πολωνικού στρατού και μέλους της αντίστασης της Βαρσοβίας, ο οποίος το φθινόπωρο του 1940 και ενώ οι Ναζί έχουν καταλάβει την Πολωνία διεισδύει εθελοντικά στο Άουσβιτς, συγκροτεί αντιστασιακό πυρήνα και συντάσσει αναφορές για τις ναζιστικές φρικαλεότητες. Επί τρία χρόνια περίπου βιώνει τον εφιάλτη και βλέπει το στρατόπεδο συγκέντρωσης να μετατρέπεται σε εργοστάσιο θανάτου. Κι όμως, όταν τελειώνει ο πόλεμος και οι Σοβιετικοί γίνονται οι νέοι κύριοι της αγαπημένης του πατρίδας, καταδικάζεται για εσχάτη προδοσία και εκτελείται έπειτα από μια παρωδία δίκης. Οι ηρωικές του προσπάθειες να ενημερώσει τις συμμαχικές δυνάμεις για την κόλαση του Άουσβιτς και να τις πιέσει να αντιδράσουν αποκαλύφθηκαν δεκαετίες αργότερα, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και το άνοιγμα των πολωνικών κρατικών αρχείων. Ο Βίτολντ Πιλέτσκι έφυγε από τη ζωή νομίζοντας πως είχε αποτύχει. Η φωνή του, καθαρή και αισιόδοξη στην αρχή, στο τέλος έγινε ψίθυρος, έσβησε εξαντλημένη και απογοητευμένη. Και όμως, η συνεισφορά του στην αποκάλυψη της αλήθειας για το τέρας του ναζισμού θεωρείται πλέον ανυπολόγιστη.
Ιωάννα Αργυρού
«Στο πάρκο με τις νεραντζιές»
Εκδόσεις: Καστανιώτη
Σελίδες: 152
Η Λίζα και ο Έκτορας, δύο δεκατετράχρονοι έφηβοι, παιδιά χωρισμένων γονιών, ζουν στην ίδια γειτονιά και παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους φωνή και ταυτότητα. Στην προσπάθειά τους αυτή πέφτουν συχνά, αλλά δεν τα παρατούν. Οι δρόμοι τους θα συναντηθούν όταν ο πατέρας της μιας και η μητέρα του άλλου γνωρίζονται. Πώς θα αντιδράσουν; Και πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις και οι ισορροπίες μεταξύ των τεσσάρων ηρώων; Όταν όλα μοιάζουν να αλλάζουν και το μόνο σταθερό σημείο αναφοράς είναι ένα πάρκο με νεραντζιές; Μια ιστορία ενηλικίωσης γύρω από τη φιλία, την οικογένεια και τα όνειρα που γίνονται πραγματικότητα. Ένα μυθιστόρημα για τη δύναμη της προσπάθειας, της αλλαγής και της συμφιλίωσης με τον εαυτό μας.
