«Η Αφροδίτη με τη γούνα»: Το αρχετυπικό αυτό έργο του 1870 διερευνά την ερωτική απόλαυση, μέσα από την υποταγή ενός άντρα σε μία γυναίκα

Οι δυναμικές μοιραίες γυναίκες έμελλε -ήδη από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του εικοστού αιώνα- να γίνουν μία εμμονή στη λογοτεχνία, στις εικαστικές τέχνες, στο θέατρο και, φυσικά, στον κινηματογράφο που θα τις αποθέωνε δημιουργώντας σκοτεινές ερωτικές μυθοπλασίες. Και, πράγματι, η femme fatale ως μοντέρνα μούσα στα πρότυπα της Σαλώμης, της Πανδώρας, της Ιουδήθ, της ίδιας της Εύας, θα ενσάρκωνε τον πόθο, τον θαυμασμό και το δέος.

Και η ένταση αυτής της έλξης, του πάθους, της υπνωτιστικής γοητείας που ασκούσε η σύγχρονη μοιραία γυναίκα –στη λογοτεχνία και στις υπόλοιπες τέχνες- ήταν σχεδόν πάντα ικανή να μετατρέψει τον άντρα από θαυμαστή της, σε ακόλουθο και -εν τέλει- σε υποχείριό της, που θα μπορούσε να κάνει τα πάντα για εκείνην, φτάνοντας αναπόφευκτα στην ταπείνωση.

Ένα τέτοιο έργο είναι η «Ανθρώπινη δουλεία» (1915) του Σόμερσετ Μωμ, ένα κομψοτέχνημα που εκτυλίσσεται από το 1885 έως το 1906 και αποτελεί την ιστορία του Φίλιπ Κάρεϊ, η γνωριμία του οποίου με τη Μίλντρεντ θα τον οδηγήσει σε μια ακραία εμμονική σχέση. Είναι το πιο αυτοβιογραφικό από τα μυθιστορήματά του Σόμερσετ Μωμ, ένα έργο-σπουδή πάνω στο ανεξέλεγκτο, παράλογο, αχαλίνωτο ερωτικό πάθος ενός άντρα για μια δυναμική γυναίκα που θα τον οδηγήσει σταδιακά στη χειραγώγηση, στην διάψευση, στην υποδούλωση, στην ταπείνωση, στην καταστροφή.

Εικοσιτέσσερα χρόνια αργότερα, ο επίσης Άγγλος μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας Πάτρικ Χάμιλτον με την «Πλατεία Χανγκόβερ» δημιούργησε μία νέα μυθοπλαστική σχέση τέτοιας ταπείνωσης και υποταγής, που κάνει εκείνη ανάμεσα στον Φίλιπ και τη Μίλντρεντ να μοιάζει με ρομαντική κομεντί! Πρωταγωνιστής είναι ο Τζόρτζ Μπόουν, ένας καλόψυχος τριαντάρης που περνάει την καθημερινότητά του πίνοντας σε διάφορες παμπ, μαζί με μια παρέα από την οποία ξεχωρίζουν η Νέττα, πρώην ηθοποιός, και ο Πήτερ. Ο Μπόουν είναι παράφορα ερωτευμένος με τη Νέττα, όσο και αν αναγνωρίζει ότι εκείνη δεν είναι παρά μία αδίστακτη τυχοδιώκτρια, χωρίς συναισθήματα, μία σκληρόκαρδη γυναίκα που χρησιμοποιεί την εκθαμβωτική ομορφιά της για να εκμεταλλεύεται τους αφελείς. Ο αντιήρωας τού Χάμιλτον αν και προσπαθεί να ξεφύγει από αυτή την αυτοκαταστροφική έλξη, πηγαίνει από τη μία εξευτελιστική ταπείνωση στην άλλη, ξοδεύοντας ότι έχει και δεν έχει για τη Νέττα που τον κάνει ό,τι θέλει – μια διαρκής αυτοταπείνωση με μαζοχιστικά χαρακτηριστικά, η οποία μοιάζει με μία αναπόδραστη συνθήκη, σαν τον ιστό μιας αράχνης.

Τη δύναμη του μύθου της επιβλητικής, μοιραίας γυναίκας έρχεται να ενισχύσει και να επιβεβαιώσει ο Πιερ Λουίς, το 1925, με τη «Γυναίκα και το νευρόσπαστο». Η ηρωίδα του, η Κοντσίτα Περέθ, είναι μια ανδαλουσιανή τσιγγάνα, από εκείνες με τον ακατανόητο χαρακτήρα που εμφανίζονται και ξαναχάνονται στους δρόμους του Κάντιθ ή της Σεβίλλης. Μια γυναίκα εντυπωσιακή, μοιραία, διαβολική, που με έναν τρόπο σαδομαζοχιστικό μετατρέπει τον μεσήλικα, πλούσιο και ερωτευμένο μαζί της Δον Ματέο, σε ένα… νευρόσπαστο που δεν μπορεί να ξεκολλήσει από αυτήν. Και εκείνη, ενώ του δίνει ελπίδες, δεν χάνει την ευκαιρία να τον ταπεινώνει, και να τον υποτάσσει, φτάνοντάς τον στην παράνοια.

Όσο για την «Ταπείνωση» (2009) του Φίλιπ Ροθ, όλα μοιάζουν να έχουν τελειώσει για τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, Σάιμον Άξλερ. Κορυφαίος ηθοποιός του αμερικανικού θεάτρου επί δεκαετίες, ανακαλύπτει ότι στα εξήντα του χρόνια έχει απωλέσει το ταλέντο του, την ικανότητά του να γοητεύει, την αυτοπεποίθησή του. Μέσα σε αυτή την τρομακτική συγκυρία που δημιουργεί στον Άξλερ σκέψεις αυτοκτονίας, εισβάλλει μια αναπάντεχη ερωτική επιθυμία. Μία παράδοξη σχέση με την Πεγκίην, μια ομοφυλόφιλη (που θα αποδεικνυόταν αμφίφυλη) κόρη ενός φιλικού ζευγαριού. Και οι δύο απολαμβάνουν τον έρωτα: η Πεγκίην ίσως τον καινούριο της ρόλο, ο Σάιμον την ενεργητική και γεμάτη πρωτοβουλίες σεξουαλικότητα της συντρόφου του. Οι σεξουαλικές αποκλίσεις τους, θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μέρος της υποταγής του Σάιμον.

Και, βέβαια, ένα μυθιστόρημα-σταθμός είναι η θρυλική και σκανδαλώδης «Λολίτα» (1955) με την οποία ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ δείχνει πώς κάποιος γίνεται έρμαιο του έρωτα και οδηγείται στον απόλυτο εξευτελισμό: Είναι η εκπληκτική ιστορία ενός πάθους ανεξέλεγκτου και χωρίς όρια, που κυριεύει έναν σαραντάχρονο διανοούμενο για ένα δεκατριάχρονο κορίτσι, το οποίο με την πρώιμη σεξουαλικότητά του και την προκλητική θηλυκότητά του θα τον εξωθούσε σε μία σειρά από βασανιστικές περιπέτειες, μέχρι την ζοφερή κατάληξη της ιστορίας.

Αλλά, πίσω απ’ όλα αυτά, βρίσκεται η εμβληματική «Αφροδίτη με τη γούνα» (1870) του Λεοπόλδου φον Ζάχερ Μαζόχ, έργο στο οποίο ο συγγραφέας του ταυτίζεται απόλυτα με τον Σεβερίν, τον άντρα που ερωτεύθηκε ανεξέλεγκτα τη Βάντα φον Ντουνάγεφ, και την ικέτευσε να τον υποτάξει. Ο Κραφτ Έμπινγκ στην «Psychopathia Sexualis» (1886) αναλύοντας εξαιρετικά την περίπτωση Μαζόχ επινόησε τον όρο «μαζοχισμός», αναφερόμενος σε εκείνη την προδιάθεση που κάνει ορισμένους ανθρώπους να αισθάνονται την ερωτική απόλαυση κυρίως μέσα από την ταπείνωση και την υποταγή.

Ο ήρωας του μυθιστορήματος, που θεωρεί τον εαυτό του υπερευαίσθητο, συναντάει σε μια λουτρόπολη των Καρπαθίων την πανέμορφη Βάντα φον Ντουνάγιεφ, την οποίας ο επιθετικός χαρακτήρας τον ενθαρρύνει να της εξομολογηθεί την δική του αντίληψη για τον σκληρό έρωτα: Της εξηγεί, ότι η γυναίκα πρέπει να συμπεριφέρεται στον άντρα με ανωτερότητα, να τον τυραννά, να τον κακομεταχειρίζεται και να του αποδεικνύει συνεχώς την υπεροχή της. Η Βάντα δέχεται να δοκιμάσει αυτή την εξουσιαστική ερωτική εμπειρία μαζί του και υπογράφουν γραπτή συμφωνία για τις σχέσεις που θα έχουν μεταξύ τους.

Πρόκειται για ένα από τα πλέον φημισμένα μυθιστορήματα στην ιστορία της ερωτικής λογοτεχνίας που αποτελεί μια από τις πιο ασυνήθιστες και αρχετυπικές ιστορίες τέτοιας μυθοπλασίας. Ένα έργο το οποίο καταφέρνει –πάνω απ’ όλα- κάτι μοναδικό: να παρουσιάζει, με έναν τρόπο ανεπιτήδευτο, απερίφραστο, τη σχέση μεταξύ έρωτα και εξουσίας: την ηδονή ενός άντρα μέσα από την ταπείνωση και την σεξουαλική υποταγή στην ερωμένη του.

Δεν είναι ανάλυση, δεν είναι ντοκουμέντο, δεν είναι απλώς η εξιστόρηση μιας οριακής εμπειρίας. Είναι η καταγραφή μιας σειράς δεδομένων, που αποτελούν τις πλέον πειστικές προϋποθέσεις για μία μεγαλειώδη αμηχανία μπροστά στην ειλικρινή -και άνευ όρων- κατανόηση των ανθρωπίνων σεξουαλικών εμμονών. Ένα έργο που -ακόμη και σήμερα- φαντάζει τόσο ακραία αληθινό, όσο και επιβλητικά απλό…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ιστορίες που εκτυλίσσονται στην Αθήνα του σήμερα με μια αμεσότητα που είναι εδώ δίπλα. Ιστορίες από καφέ-μπαρ, από πάρκα και πλατείες, μέσα σε ισόγεια και ρετιρέ με βεράντα. Δεκαοκτώ διηγήματα με ανθρώπους της διπλανής πόρτας που αφηγούνται περιστατικά από τη ζωή τους, πιστεύοντας ότι διατηρούν τον έλεγχο, ενώ την ίδια στιγμή αυτοαναιρούνται. Με βασικό όπλο του την ειρωνεία, τη συγκαλυμμένη κυνικότητα, αλλά και μια υποβόσκουσα αισιοδοξία, ο Φώτης Μανίκας στην πρώτη του συλλογή διηγημάτων στήνει ιστορίες από το μυαλό του με ειλικρίνεια, χιούμορ, οξυδέρκεια και τρυφερότητα.

Βερολίνο, 1931.Κάτω από μια σιδηροδρομική γέφυρα εντοπίζεται νεκρός ένας άντρας, ενώ δίπλα του είναι γραμμένο ένα κομμουνιστικό σύνθημα. Στον τόπο του εγκλήματος, ο αστυνόμος Γκέρεον Ρατ συναντά τον πρώην συνάδελφό του Ράινχολντ Γκρεφ, ο οποίος εργάζεται πλέον για την Γκεστάπο. Ενώ ο Γκρεφ θεωρεί δεδομένο ότι πρόκειται για δολοφονία με πολιτικά κίνητρα, οι έρευνες του Ρατ κινούνται προς άλλη κατεύθυνση. Έτσι, ανακαλύπτει ότι το έγκλημα συνδέεται με ένα εξαρθρωμένο συνδικάτο του εγκλήματος, το οποίο συνεχίζει τη δράση του καμουφλαρισμένο σε τάγμα της γερμανικής παραστρατιωτικής οργάνωσης SA. Ο Γερμανός συγγραφέας Volker Kutscher αποτυπώνει –για μία ακόμα φορά- με δεξιοτεχνία το έγκλημα και τη διαφθορά στο Βερολίνο του 1930, που παρακμάζει στη σκιά του ναζισμού.

Η Ρόουτς, βιβλιοπώλισσα, μοναχική και φανατική με τα αληθινά εγκλήματα, δεν ενδιαφέρεται να αποκτήσει φίλους. Όση συντροφιά χρειάζεται τη βρίσκει στα βιβλία της που μιλάνε για κατά συρροήν δολοφόνους και στα διάφορα podcasts που αναλύουν στυγερά εγκλήματα. Αυτά, μέχρι τη στιγμή που εμφανίζεται στο βιβλιοπωλείο η Λόρα, μια νέα υπάλληλος. Η Λόρα, με τις χαριτωμένες υφασμάτινες τσάντες της και το λαμπερό χαμόγελό της, γίνεται η αγαπημένη βιβλιοπώλισσα όλων. Όμως, κάτω από το φωτεινό προσωπείο, η Ρόουτς νιώθει πως η Λόρα κρύβει κάτι σκοτεινό – τόσο σκοτεινό, όσο κι αυτό που έχει μέσα της η ίδια. Και καθώς η περιέργειά της εξελίσσεται σε νοσηρή εμμονή, η Ρόουτς νιώθει όλο και πιο αποφασισμένη να ρίξει φως στην ιστορία της Λόρα.

Η συμφιλίωση, Το παραμύθιασμα, Η εξαφάνιση της Μπέτσυς και Καλοκαιρινός Κινηματογράφος. Τέσσερις μεγάλες ιστορίες με κοινό τους παρονομαστή την ανθρώπινη περιπέτεια, τον έρωτα, τη μοναξιά, το τέλος της νεότητας. Το ύφος των ιστοριών κρύβει κάτω από ένα συχνά ιερόσυλο χιούμορ μια βαθύτερη ποιητική διάθεση, και η παραδοσιακή γραφή τους συνδυάζει τον ρεαλισμό με το φανταστικό κλίμα του κόσμου των ονείρων. Και όλα αυτά, από έναν εκ των ικανοτέρων Ελλήνων λογοτεχνών της εποχής μας…