Ποια είναι η αγωνία των νέων ανθρώπων που ασχολούνται με το θέατρο; Τα παιδιά στη σχολή με ρωτούν «Αφού δεν μας λες αν έχουμε ταλέντο ή όχι κι αφού δεν μπορείς να μας πεις αν θα κάνουμε καριέρα στο θέατρο» τι πρέπει να κάνουμε; Εγώ τους λέω η σπουδή σου θα είναι επαγγελματική. Από κει και πέρα τι θα κάνεις μετέπειτα είναι δικό σου θέμα. Δεν μπορώ να ξέρω τι κατά βάθος θα αποφασίσεις. Με ρωτούν ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία δέχεσαι εδώ τους μαθητές σου. Τους απαντώ: θέλω να βλέπω ανήσυχο πνεύμα και ανθρώπους που δέχονται την αλλαγή στον εαυτό τους, δηλαδή ανθρώπους που είναι σε αναζήτηση. Υπάρχουν άνθρωποι που θα προσεγγίσουν ένα σπουδαστή και θα του πουν «έλα σε εμένα και θα σε βάλω στην τηλεόραση ή έλα σε μένα και θα παίξεις στην τάδε θεατρική παράσταση» Εμείς δεν λειτουργούμε έτσι. Έχουν υπάρξει όμως πολλά παιδιά από εδώ που έχουν κάνει πολύ ωραίες δουλειές στο θέατρο, που έχουν διαπρέψει. Αναφέρω ενδεικτικά τον Βασίλη Μαυρογεωργίου με το Scrowtheater, τον Πάρη Μαντόπουλο με ομάδα moveIn Contact, στις παραστάσεις της Βίκυς Γεωργιάδου της Ομάδας Πάλσαρ συμμετέχουν κυρίως απόφοιτοι της σχολής μας ενώ η Λίλλυ Μελεμέ σκηνοθέτησε τη σεζόν 2013-14 την παράσταση Γέρμα, μόνο με απόφοιτους της σχολής.
Πώς προσεγγίζετε την εκπαιδευτική διαδικασία; Έχω πολλές φορές την τάση να ξεκινάω με το τι δε λειτουργεί γιατί ο τρόπος που δουλεύω έχει ως εξής: εντοπίζω τα εμπόδια και τα βγάζω από τη δημιουργική διαδικασία ώστε να ακολουθήσει αυτή τη φυσική της ροή. Αυτό είναι ένας τρόπος εκπαίδευσης του νου όπως κοιτάς τις φακές και τις καθαρίζεις από τις πέτρες. Πολλές φορές έτσι δημιουργείται η εντύπωση ότι μιλάμε από αρνητική σκοπιά για τα πράγματα που συμβαίνουν, αλλά αυτό απέχει από την αλήθεια.
Ποιες διαφορές βλέπετε στους νέους ανθρώπους σε σχέση με το παρελθόν; Υπάρχει κάτι που μου κάνει εντύπωση τα τελευταία χρόνια και το βλέπω στα παιδιά που σπουδάζουν κι εδώ κι έξω. Μου λένε λοιπόν ότι είναι οργανωμένα πια τα πράγματα έτσι ώστε κάποιος μπορεί να φτιάξει το προϊόν του από νωρίς, να μην αργεί, να μη χάνει χρόνο, για να μπορεί να πουλά αλλιώς δε θα επιβιώσει.
Αυτό όμως σας προβληματίζει; Παρατηρώ ότι αυτά που ανακυκλώνονται είναι πάνω κάτω τα ίδια πράγματα εδώ και πενήντα-εξήντα χρόνια. Στις τεχνικές, στους πειραματισμούς και στις αναζητήσεις εννοώ. Παλιά συζητιόντουσαν και δουλεύονταν διαφορετικά οι παραστάσεις γιατί ήταν δεδομένο ότι ο πειραματισμός ήταν ο απώτερος σκοπός και αυτός δεν σταματούσε ποτέ.
Ειναι η θεωρία ότι «όλα έχουν δοκιμαστεί στην τέχνη» και που παραπέρα να πάμε; Μα δεν είναι τραγικό αυτό; Το καινούργιο δεν σταματάει ποτέ. Θα έχανε το νόημα της η ίδια η ζωή. Μήπως αυτό καθρεφτίζει κάτι άλλο; Μήπως ότι χάνουμε εμείς οι άνθρωποι την ικανότητα μας για αναζήτηση; Μήπως χάνουμε τον χώρο του γνήσιου ανοίγματος που μας επιτρέπει το ξάφνιασμα και την έκπληξη;
Έχουμε χάσει την αθωότητα μας; Κάποιοι άνθρωποι έχουν αθωότητα και κάποιοι δεν έχουν, ανεξαρτήτως εποχής. Δε λέω ποτέ «κάθε πέρσι και καλύτερα». Δεν μπορεί. Σήμερα οι άνθρωποι είναι πιο ανοιχτοί, πιο μορφωμένοι. Οι εντυπώσεις που δημιουργούνται δεν είναι αληθινές. Πιστεύω ότι κατά βάθος τα σημερινά παιδιά είναι ακόμη πιο κοντά στο πείραμα, στο ανοιχτό πνεύμα, στο να βρουν λύσεις και να ανακαλύψουν αυτό που δίνει νόημα στα πράγματα. Έχουν πιο ευρεία μόρφωση, πιο ανοιχτή αντίληψη και περισσότερη ενημέρωση. Είναι σε επαφή με τα πράγματα που γίνονται. Μπορεί οι πολλές πληροφορίες χωρίς τη δυνατότητα να δοκιμάσουν, να ανακαλύψουν, να εφαρμόσουν και να αναπτύξουν δικές τους οργανικές σχέσεις με αυτές μέσα από την εμπειρία να δημιουργούν το χάσμα. Όταν έχουμε τις πληροφορίες σε εγκεφαλικό επίπεδο, τη θεωρία χωρίς την εμπειρία, πολλές φορές νομίζουμε ότι γνωρίζουμε. Στην τέχνη αν δεν κάνεις τη θεωρία πράξη δεν ξέρεις. Είναι ο μόνος τρόπος να γνωρίσεις γιατί η δημιουργική πράξη έχει πάντα ένα πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα. Γι’ αυτό και στη σχολή στον πρώτο χρόνο δε δίνουμε ρόλους αλλά ξεκινάμε από την αρχή. Ξεκινάμε από τι εστί τέχνη και δημιουργική πράξη και διαδικασία και πώς αυτές διαφέρουν από τη διεκπεραίωση. Υπάρχουν διαστάσεις του μυαλού μας που πρέπει να συνεργαστούν ανάλογα με την απαίτηση. Το νοητικό δεν είναι πάντα συνδεδεμένο με το σωματικό ή το συναισθηματικό ή το φαντασιακό. Νους, σώμα, συναίσθημα, φαντασία στη δημιουργική διαδικασία έρχονται πάντα σε πλήρη ενεργοποίηση και επικοινωνία το ένα με το άλλο. Οι διαδρομές είναι άμεσες, κινούνται πληροφορίες πάνω σε αυτές τις διαδρομές και αυτές γίνονται πολύ πιο σύνθετες λόγω του βιώματος της εμπειρίας και της δράσης. Ο δημιουργός είναι ένας άνθρωπος που δρα πιο σφαιρικά. Γι’ αυτό όταν κάνουμε θέατρο με παιδιά, στοχεύουμε στην ανάπτυξη του παιδιού σε όλες τις πτυχές του και όχι μόνο στο εγκεφαλικό “Κάτσε μάθε αυτά» που τα “αυτά” είναι ούτως ή άλλως αποστειρωμένες πληροφορίες αφού αναπαράγονται από το σύστημα που θέλει συγκεκριμένες γνώσεις. Το παιδί πρέπει να λειτουργεί στην εκπαιδευτική διαδικασία με όλες του τις αισθήσεις.
Πώς αναπτύσσεται το ομαδικό πνεύμα κατά την εκπαιδευτική διαδικασία; Τους συνεργάτες σου πρέπει να τους διαλέγεις με βάση την επαφή. Αν επικοινωνείς με κάποιον, αν υπάρχει ανοιχτό κανάλι μεταξύ σας, αν κοιτάς το βλέμμα και είναι ανθρώπινο, αν αντέχει το δικό σου βλέμμα καθώς τον κοιτάς τα μάτια. Αν δεν μπορούμε να είμαστε μόνοι μας τότε δεν μπορούμε να συναντήσουμε τον άλλον. Γιατί ο χώρος συνάντησης δεν είναι ούτε μέσα μας, ούτε μέσα στον άλλον. Είναι στον ενδιάμεσο χώρο, αυτός ο χώρος ζωντανεύει κι εκεί στηρίζεται όλη η τεχνική του ηθοποιού. Στο ενδιάμεσο χώρο. Τα συναισθήματα δεν είναι μέσα μας. Είναι γύρω μας. Βουτάμε σαν τα ψάρια στη θάλασσα, κολυμπάμε σε μια θάλασσα συναισθημάτων και μπαίνουμε από κρύο ρεύμα σε ζεστό ρεύμα, περνάμε από όλες τις διακυμάνσεις καθώς ταξιδεύουμε μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Ο ενδιάμεσος χώρος μπορεί να πάλλεται από συγκεκριμένες θερμοκρασίες και εντάσεις.
Τότε νιώθουμε ελεύθεροι; Όταν μιλάμε για ελευθερία μιλάμε για έναν χώρο που επιτρέπει ροή. Ένας χώρος που τα πράγματα δεν είναι παγωμένα, δεν έχουν στερεοποιηθεί επειδή έχουν χάσει τη ζεστασιά τους. Για το άνοιγμα και τον χώρο αυτό μιλούσε και ο θεατράνθρωπος Peter Brook στο βιβλίο του The Empty Space. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι μιλάμε για εργαλεία που μοιράζονται από όλες τις τέχνες και μοιράζονται από όλους τους ανθρώπους που δημιουργούν καθημερινά. Πρέπει να καταλάβουμε όμως το πως δουλεύουν οι πέντε αισθήσεις μας και το πως ο νους και το συναίσθημα συνεργάζονται για να δημιουργήσουν αυτό που θα προκύψει.
Τι εφόδια παίρνουμε από την πραγματικότητα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία; Κοίτα τι κάνει η ζωή. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως θετικό κι αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως αρνητικό τα φέρνει μαζί. Ποτέ δεν φέρνει μόνο το ένα ή μόνο το άλλο. Η πρώτη δύναμη που ασκείται και προχωράει την ψυχή μας ή το πνεύμα μας είναι η κίνηση που ονομάζουμε συνειδητοποίηση. Μετά απαιτείται να ασκήσουμε διάκριση. Αυτό που ορίζει το θετικό και το αρνητικό και τον τρόπο που τα διακρίνουμε είναι πάντα ο στόχος. Πρέπει να ξέρουμε πάντα που στοχεύουμε. Από εκεί και πέρα αρχίζει η σύνθεση. Όταν ο στόχος είναι πολύ ακριβής, όταν περπατάμε πάνω σε μια πολύ ακριβή πορεία τότε μιλάμε για συγκεκριμένο στόχο. Όταν μιλάμε για συγκεκριμένο στόχο τότε η διάκριση λειτουργεί σε πολύ λεπτές αποχρώσεις των ενεργειών μας, σε πολύ ευαίσθητες δονήσεις του ψυχισμού μας και η αντίληψη μας οξύνεται, γίνεται πιο ευαίσθητη. Αυτό ονομάζουμε καλλιέργεια και αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στην αντίληψη για την εκπαίδευση του νου που θεωρείται πληροφοριακή φύση κι αυτό που λέμε διαμόρφωση του νου. Εκεί αρχίζουμε να δουλεύουμε με συγκεκριμένα εργαλεία που πληροφορούν μέσω των αισθήσεων.
Και το ταλέντο; Το ταλέντο καλλιεργείται με την άσκηση και το ενδιαφέρον. Όταν αρχίζει ο νους να διαμορφώνεται προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται αντιληπτά τα εργαλεία. Όταν γίνονται αντιληπτά, γίνονται προσιτά, τότε ανοίγουν οι χώροι κι αυτές οι πληροφορίες γίνονται προσβάσιμες. Αρχίζει ο καλλιτέχνης να ψάχνει γιατί η τέχνη τού ξεκλειδώνει τα μυστικά του, του δίνει τις πληροφορίες για να κινηθεί. Η εκπαίδευση δεν πρέπει να ξεκινάει με στόχο να επιβάλλει στον νέο άνθρωπο μια ήδη διαμορφωμένη αισθητική. Και σαφώς να μην παίζει τον ρόλο του κριτή λέγοντας σου “έχεις ταλέντο ή όχι. κάνεις για τη δουλειά αυτή ή δεν κάνεις». Η κατάθεση που ζητάει το θέατρο είναι πολύ μεγαλύτερη από τις υλικές απολαβές. Εκεί βλέπεις ότι η μοναδικότητα του ανθρώπου είναι ο πλούτος του. Δεν θα πρέπει να ξεκινάει μια θεατρική εκπαίδευση και να βάζει άλλα κοινωνικά στρώματα, στρώματα κοινωνικοποίησης γιατί έχει κοινωνικοποιηθεί ο κάθε άνθρωπος από τότε που θυμάται τον εαυτό του, από διαδικασίες που μπορούν να είναι πάρα πολύ φορμαρισμένες. Σε σχηματίζουν έτσι ώστε να είσαι υπάκουος, να είσαι φρόνιμος ώστε να μη δημιουργείς κύματα, να μην μας δυσκολέψεις. Αυτά τα στρώματα προσπαθούμε να τα βγάλουμε ώστε να φανούν οι πραγματικές ποιότητες γιατί ο κάθε άνθρωπος γεννιέται με πολύ συγκεκριμένες πνευματικές. Όταν φεύγουν τα ξένα, τα επίκτητα στρώματα τότε βρίσκουν χώρο οι ιδιότητες και αναπτύσσονται διαφορετικά. Σε αυτή την περίπτωση η συλλογικότητα είναι που ενισχύεται γιατί ο πλούτος δεν αφορά μόνο τον άνθρωπο που έχει αυτές τις ποιότητες αλλά η έκφραση τους αποτελεί πλούτο και για τον διπλανό του και παύει να ισχύει το ο θάνατος σου η ζωή μου.
Γιατί όμως δεν μπορούμε να το καταλάβουμε αυτό και να το κάνουμε πράξη στην καθημερινότητά μας; Δυσκολευόμαστε να το καταλάβουμε αυτό γιατί δεν είναι ο στόχος της πρώτης μας εκπαίδευσης. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να φοβούνται. Οι γονείς αγαπούν πολύ τα παιδιά τους και η πρώτη τους αντίδραση ποια είναι; «Να επιβιώσει το δικό μου παιδί» . Αυτή η κτητικότητα και ο ατομικισμός ενισχύεται από ένα σύστημα που συνεχώς ψάχνει φταίχτες. Έχουμε σκεφτεί ποτέ πόση ανθρώπινη ενέργεια σπαταλιέται στο να διαφωνούμε για το ποιος φταίει για κάτι; Λέμε «ποιος φταίει που το παιδί αντιδρά έτσι” λες και το να αντιδρά είναι εκ προοιμίου αρνητικό, μπορεί όμως να είναι θετικό που αντιδρά ή έστω φυσικό γιατί μπορεί να μην είναι έτοιμο να καταλάβει, να έχει ανάγκη κάτι άλλο πρώτα. Δεχόμαστε πολύ άκριτα το τι είναι αρνητικό και μετά τρέχουμε να προλάβουμε, κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας προσπαθώντας να καταλάβουμε τι έχει ο άλλος και δείχνει πιο επιτυχημένος, πιο ευτυχισμένος από εμάς. Νομίζουμε ότι μόνο εμείς πονάμε. Ο πόνος βρίσκεται πίσω από τον φόβο και ο φόβος κρύβεται πίσω από την επιθετικότητα. Όταν γυρίζει αυτός ο πόνος προς τα μέσα, και δεν τον εκφράζω, τότε γίνεται δικός μου και μετατρέπεται σε αυτολύπηση. Υπάρχει ο όρος learnt helplessness γιατί μαθαίνουμε ότι δικαιούμαστε βοήθεια, ότι οι άλλοι οφείλουν να ασχοληθούν μαζί μας, άλλοι να αναλάβουν τι να πούμε, τι να κάνουμε, να αναλάβουν τις ευθύνες για εμάς. Η άποψη ότι κάποιος άλλος ξέρει καλύτερα από εμάς μάς αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο γιατί έτσι χάνουμε επαφή με αυτό που ξέρουν οι παραμυθάδες όλων των εποχών: είναι η πρωτόγονη φύση μας που περιέχει όλη αυτή τη σοφία, και είναι ο λόγος που λέμε ιστορίες, είναι ο λόγος που υπάρχει τέχνη και θέατρο. Ο λόγος είναι η επιθυμία μας να επανασυνδεθούμε. Κανείς δεν μαθαίνει από κανέναν. Όλοι μαθαίνουμε από τους εαυτούς μας. Δεχόμαστε ερεθίσματα, πληροφορίες και μετά κρίνουμε “μου αρέσει, δεν μου αρέσει, μου ακούγεται αλήθεια, όχι δεν με πείθει”. Έτσι επιλέγουμε και ο καθένας κάνει το δικό του πακέτο. Δεν μπορεί με το ζόρι να στο επιβάλλει κάποιος.
Το ένστικτο τι ρόλο παίζει στο να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας; Το ένστικτο για εμένα είναι η πάρα πολύ γρήγορη αντίληψη του νους, σώμα, συναίσθημα, φαντασία. Δυστυχώς δεν το ακούμε γιατί είναι μια πολύ γρήγορη και ήσυχη φωνή. Το φοβόμαστε γιατί φαντάζει καινούργιο και το καινούργιο το φοβόμαστε. Όλοι λέμε ότι θέλουμε καινούργιες εμπειρίες αλλά ταυτοχρόνως τις φοβόμαστε. Όλοι λέμε ότι θέλουμε να εξελιχθούμε αλλά την ίδια στιγμή δεν θέλουμε να αλλάξουμε. Αλήθεια, ποιος πάει γυρεύοντας; Πόσο εύκολα δέχεται κάποιος ότι το παλιό πέθανε;
Η έκθεση του ηθοποιού είναι, επίσης, τεράστιο θέμα. Φέρνει και την απελευθέρωσή του αρκεί να καταλάβει ότι κανείς δεν πέθανε επειδή εξέθεσε τον εαυτό του στο κοινό.
Τι κάνετε για να αλλάξετε τις παγιωμένες νοοτροπίες όσων έρχονται εδώ για να φοιτήσουν; Πώς τους μαθαίνετε να εξελίσσονται;
Όταν βλέπω τους μαθητές μου να χάνουν τη γείωση τους και να έχουν αγωνία για την καριέρα τους στεναχωριέμαι. Σκέφτομαι ότι άλλες είναι οι αρχές που κρατούν αυτή τη σχολή. Βλέπω ότι υπάρχουν σπουδαστές που γυρνούν από σχολή σε σχολή. Είναι κρίμα τώρα που υπάρχουν τόσες πληροφορίες τελικά τα τα παιδιά να εκπαιδεύονται έτσι ώστε να γίνουν καταναλωτές εκπαιδευτικών προϊόντων.
Όταν έρχονται εδώ τα παιδιά και γίνεται η πρώτη γνωριμία τα περισσότερα μου λένε «ήμουν εκεί, έκανα αυτό, μου είπαν αυτό, δεν μου είπαν εκείνο, θέλω να μου πεις αν έχω ταλέντο, και η μαμά μου λέει..». Μετά από ένα χρόνο όμως αρχίζουν να αλλάζουν οπτική γιατί όταν διώχνουν τα περιττά μένουν τελικά με τον εαυτό τους. Και μετά σιγά σιγά καταλαβαίνουν ότι το στοίχημα είναι με τον εαυτό τους. Αν παρατηρήσουμε ποιοι είναι οι καλλιτέχνες που μας συγκινούν θα καταλάβουμε ότι είναι αυτοί που τολμούν να είναι πρωτότυποι, να είναι ο πρωτότυπος, ο πραγματικός εαυτός τους. Η πρωτοτυπία αυτή βασίζεται στην αυθεντικότητά τους και όχι στη σκέψη τι θα φαντάζει πρωτότυπο στα μάτια των άλλων. Γιατί είναι γνωστό ότι κάποιοι αναζητούν με επιτήδευση αυτό που μπορούν να παρουσιάσουν ως πρωτότυπο στα μάτια των θεατών και απλά παράγουν ένα προϊόν προς κατανάλωση, δεν είναι τέχνη. Και υπάρχει γι’ αυτούς μεγάλη αγορά στην Ελλάδα. Πρόκειται για το εμπόριο του θεάματος.
Δώστε μου την εικόνα που έχετε για την χαρά της ζωής.
Έχω μια εικόνα από ένα πιτσιρίκο που κρατούσε το χέρι του μπαμπά του. Ο μπαμπάς ήταν ψηλός και σε κάθε βήμα ο μικρός σηκωνόταν πιο ψηλά και καθώς περπατούσαν το παιδάκι επαναλάμβανε «Δηλώνω ευτυχισμένος, δηλώνω ευτυχισμένος». Είναι μια έκφραση που την λέω κι εγώ όταν νιώθω χαρούμενη.
Δραματική Σχολή «Αρχή», Μιχαήλ Βόδα 13, Αθήνα, τηλ 213 0291889 // www.arhi.gr
