20+20 βιβλία για το καλοκαίρι (Μέρος Πρώτο)

H πρόσφατη παραγωγή της ελληνικής πεζογραφίας, δίνει έργα που συνδυάζουν ποικίλες τάσεις προσφεύγοντας σε διαφορετικά αφηγηματικά είδη: Το νουάρ και το ψυχολογικό θρίλερ, την περιπέτεια και το παραμύθι, τη μαύρη κωμωδία και την αυτοβιογραφία, την εναλλαγή φανταστικού και πραγματικού με το πιο απρόσμενο εσωτερικό ταξίδι, την παραδοξότητα με την ιστορική αλήθεια, αλλά και το μυστήριο που κόβει την ανάσα.

Εδώ έχουμε κάνει μια επιλογή για τις καλοκαιρινές διακοπές (και όχι μόνο) που περιλαμβάνει μερικά από τα πλέον ενδιαφέροντα ελληνικά βιβλία…

«Εγώ έχω τόση σχέση με υπολογιστές και τηλεδιασκέψεις, όση οι κάτοικοι της Σαχάρας με το κολύμπι» σκέφτεται ο αστυνόμος Χαρίτος όταν καλείται να εξιχνιάσει μια υπόθεση από το σπίτι. Πόσο διαφορετικές είναι οι εικόνες της πανδημίας στον καθένα μας και πόσο διαφορετικά μας επηρεάζουν; Ο Πέτρος Μάρκαρης δίνει στη νέα συλλογή διηγημάτων του τέσσερα παραδείγματα της «πανδημικής» διαφορετικότητας και των συνεπειών της. Δε σταματάει όμως στο παρόν. Δημιουργεί μια σχέση με το παρελθόν, για να μας θυμίσει ότι και «προ κορωνοϊού» ζούσαμε στιγμές τρόμου, περιόδους μοναξιάς αλλά και ανάπαυλες γέλιου, όπως και σήμερα, μέσα στην πανδημία. Ένας Μάρκαρης σε φόρμα, από τα καλύτερά του των τελευταίων χρόνων.

«Θα έλεγα ότι αν το κολυμβητήριο και οι υπόλοιπες δραστηριότητες που σχετίζονται με το σώμα μου, από τον χορό μέχρι την πεζοπορία, είναι ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί τελευταία, και αν εξαιρέσουμε την κόρη μου, που είναι αναμφισβήτητα ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί γενικά στη ζωή μου (είπαμε, όχι μόνο η σύγκριση, αλλά ακόμη και ο απλός συσχετισμός αυτών των δύο καταντάει υπερβολή και ιεροσυλία και ύβρις), τότε το αμέσως επόμενο ό,τι καλύτερο, αν ευσταθεί ως έκφραση κάτι τέτοιο, είναι φυσικά το γράψιμο». Τριάντα έξι σύντομα κείμενα για ό,τι καλύτερο έχει συμβεί στον συγγραφέα – από την οικογένεια και τους φίλους του ως το πάθος του με το γράψιμο. Μια επιλεκτική αυτοβιογραφία.

Πώς είναι να ερωτεύεσαι ένα κορίτσι, αλλά εκείνο να είναι δεσµευµένο µε τον κύριο Τέλειο; Πώς είναι να καταστρέφεται το µαγαζί σου, να έχεις τον πατέρα σου στο νοσοκοµείο, να είναι οι φίλοι σου µετρηµένοι στα δάχτυλα και να προσκρούεις στην τελειότητα του επιτυχηµένου, όµορφου, τίµιου και ευγενικού άντρα, που όχι µόνο έχει στο πλάι του το κορίτσι της καρδιάς σου, αλλά και γίνεται ευεργέτης σου βοηθώντας σε γενναιόδωρα, χωρίς να ζητά αντάλλαγµα; Ο Φώτης θα συναντήσει τον κύριο Τέλειο στο πρόσωπο του αντίζηλού του Αδριανού Σωφρονίου. Και η ιστορία θα εξελιχθεί κάπως ανορθόδοξα και οπωσδήποτε απροσδόκητα… Ένα µυθιστόρηµα για τις αιφνίδιες ανατροπές της ζωής και την ανεξιχνίαστη ανθρώπινη φύση. 

Στην εκπνοή του 19ου αιώνα δυο έφηβοι εξάδελφοι αποφασίζουν να συμμετάσχουν στην τελευταία επανάσταση της Κρήτης εναντίον των Τούρκων. Η ανάμιξή τους στην Ιστορία σφραγίζει την ενηλικίωση και επηρεάζει την κατοπινή ζωή τους. Στον ορίζοντα του εθνικού χρόνου αναπτύσσεται η προσωπική ζωή των βασικών πρωταγωνιστών, αλλά και των οικογενειών τους. Πεπρωμένα, μάχες, έρωτες, συγκρούσεις, ματαιώσεις και θυσίες συνθέτουν το πολυεστιακό υφάδι της πλοκής. Επαναλαμβανόμενα οικογενειακά ονόματα σε μήκος σχεδόν πενήντα χρόνων, στήνουν το δέντρο της αθανασίας, καθώς η κρητική συνήθεια προστάζει να μη χάνεται το αίμα στις διακλαδώσεις των αιώνων, με τη συνέχιση της γενεαλογίας. Ως γλώσσα χρησιμοποιείται το κρητικό ιδίωμα, που δίνει πνοή στο αφηγηματικό και ψυχογραφικό ύφος.

Η συγγραφέας είναι η κεντρική ηρωίδα του πρώτου βιβλίου της. Εξιστορεί όσα τη διαμόρφωσαν εδώ και δύο δεκαετίες. Από τα φοιτητικά χρόνια στα τέλη της δεκαετίας του ’90 μέχρι σήμερα, από τις ερωτικές περιπέτειες μέχρι τις σκληρές απώλειες και από τις ιστορίες πόλης μέχρι τον νέο ψηφιακό ναρκισσισμό. Ένα βιβλίο γραμμένο με χιούμορ και συγκίνηση, που μιλά στις καρδιές των γυναικών και στις ψυχές των ανδρών. Ένα υβριδικό, πολύτροπο αφήγημα, που επιβεβαιώνει πως όταν αντιμετωπίζεις τη ζωή σαν ταινία, δεν πρόκειται να τη βαρεθείς ποτέ. 

Ένας άντρας βρίσκεται αναίσθητος δίπλα σε έναν νεκρό. Χαρακτηρίζεται ως ύποπτος. Του χορηγείται φάρμακο ώστε να βγει από το κώμα και να δώσει κατάθεση. Θυμάται την τελευταία αίσθηση προτού κλείσει τα μάτια: γινωμένο πορτοκάλι, γλυκό. Θυμάται έναν άντρα αιμόφυρτο και έναν σκελετό βλοσυρό. Ξαφνικά, αποκτά πρόσβαση στην εποχή πριν από τα πέντε του χρόνια, πριν από τη μνήμη, στην αχαρτογράφητη ζώνη της ύπαρξης. Κυριαρχεί μια γυναίκα της οποίας αναζητά τη μορφή, ένα μυστικό που του κλέβει, τελικά, τη φωνή. Την ίδια ώρα, ακούει τους δικούς του να ομολογούν όσα έπρεπε να αγνοεί. Ένα κυνήγι θησαυρού στα πρώτα χρόνια της ζωής, μια αφήγηση από και προς το σώμα, μια πορεία ανασύστασης μετά από πτώση σε γκρεμό. Μια φωνή εσωτερική, που μιλάει για θέματα οδυνηρά, η οποία ωστόσο είναι λυτρωτική και παρηγορητική.

Ένας άντρας που περνάει τη ζωή του στιγματισμένος από τη μοίρα στην άκρη του λόφου. Μια μητέρα που αφιερώνεται στη γεμάτη αντιξοότητες πορεία της οικογένειάς της. Ένας γιος που ψάχνει τον μικρό του αδερφό στην άλλη μεριά του κόσμου. Ένα πολυεπίπεδο, με γλωσσική ποικιλία μυθιστόρημα που ξεκινάει από την Αλβανία των αρχών του προηγούμενου αιώνα, διατρέχει την Ελλάδα της ύστερης μεταπολίτευσης και καταλήγει στην καρδιά της αμερικανικής ηπείρου.

Το Σικελικό ειδύλλιο δεν είναι ειδύλλιο. Είναι το χρονικό της συνάντησης δύο ανθρώπων σε μια μικρή πόλη της Σικελίας, στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Με την πρώτη ματιά, ο αστυνόμος Λούκα Ντε Ματέις και η νεαρή Κοντσέττα Βιτάλε δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός από τη σικελική τους καταγωγή: αλλά, καθώς αφηγούνται τα γεγονότα της ζωής τους, φανερώνουν όλο και περισσότερες ομοιότητες: είναι και οι δυο τους, ο καθένας με τον τρόπο του, ξένοι στον γενέθλιο τόπο, μοιάζουν με τα αντίθετα είδωλα του ίδιου καθρέφτη. Ο βασικός ήρωας ο Λούκα Ντε Ματέις, που δολοφονείται από τη μαφία γιατί προσπαθεί να ξεσκεπάσει τη δράση της, στηλιτεύει με τον ωμό ρεαλισμό του όλες τις παθογένειες του ευρωπαϊκού νότου. Δίπλα του ένα 19χρονο κορίτσι, η Κοντσέττα, που έχει υποστεί βιασμό και καταπίεση, αφηγείται τα γεγονότα από μια άλλη σκοπιά σε αυτή την εντυπωσιακή αναπαράσταση της Σικελίας του 1957.

Ποιος ναός της πόλης λειτούργησε ως φρενοκομείο; Ποια πλευρά από τις επάλξεις του Λευκού Πύργου προτιμούν οι αυτόχειρες; Σε ποιας εκκλησίας το προαύλιο έγιναν φονικές μάχες; Γιατί λείπουν τα δάχτυλα από τα αγάλματα της οδού Φράγκων; Σε ποιο σημείο της παλιάς παραλίας στήθηκαν αγχόνες; Μέσα σε ποια εκκλησία τα ποντίκια έφαγαν τους ανθρώπους; Μέσα σε ποιο ζαχαροπλαστείο γυρίστηκε μια σκηνή της Χριστίνας με τον Ηλιόπουλο; Ποιος είναι ο «συνήθης τόπος εκτελέσεων»; Σε ποιο ξενοδοχείο έμενε η Γερμανίδα κατάσκοπος; Ποια είναι η ιστορία της τηγανητής πατάτας στην πόλη; Σε ποιον δρόμο της πόλης οι άνθρωποι προσκυνούσαν τους αγίους που ζωγραφίζονταν στα τζάμια των σπιτιών; Κάτω από ποιο πλατάνι στο κέντρο της πόλης γίνονταν τα παλουκώματα; Ποιο φονικό έγινε στη Διαγώνιο; Ένα λοξό οδοιπορικό της Θεσσαλονίκης, με διαδρομές και στάσεις στην αφανή ιστορία της πόλης.

Σεπτέμβριος 1977. Μια παρέα πρωτοετών φοιτητών της Νομικής, αγόρια και κορίτσια σε ζευγάρια, πηγαίνουν διακοπές στη Σίφνο. Εκεί τους περιμένει ο Αλέξανδρος, ο μεγάλος αδελφός της Σοφίας. Τόποι και χρόνοι πλέκονται, άνθρωποι ιστορούνται με ματιά ανατόμου, η ζωή κυλάει τριάντα χρόνια. Σίφνος, Αθήνα, Οξφόρδη και πάλι Σίφνος. Ο συγγραφέας δίνει άπλετο χώρο στην βιωματική περιγραφή του νησιού, που επανέρχεται συνέχεια στο παρόν σαν στοργική και ξένοιαστη καλοκαιριάτικη ανάμνηση.

Αθήνα, Οκτώβριος 1989. Ένα ανώνυμο τηλεφώνημα πληροφορεί τον δημοσιογράφο Δημήτρη Κ. για την εν ψυχρώ εκτέλεση του εικοσιεπτάχρονου «Άτακτου» από αστυνομικές δυνάμεις, πυροδοτώντας μια σειρά απρόβλεπτων και ανεξέλεγκτων καταστάσεων. Μέσα στο ιδιαίτερα ταραγμένο πολιτικό κλίμα της εποχής, η εκτέλεση του νεαρού αναρχικού ανατρέπει εκ θεμελίων τις βεβαιότητες τόσο του στενού του φίλου Δημήτρη Κ. όσο και του μεγαλύτερου αδερφού του Τάσου, στελέχους της κομμουνιστικής αριστεράς. Οι δύο άντρες, που έχουν μεγαλώσει από παιδιά μαζί, θα προσπαθήσουν να κατανοήσουν πότε και πώς ο Άτακτος πέρασε «στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού». Ένα μυθιστόρημα-ρέκβιεμ για μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί.

Η συλλογή αποτελείται από δεκαπέντε διηγήματα, στα οποία βαρύνοντα ρόλο παίζει η σιωπή. O βουβός πόνος της απώλειας, οι σκληρές εμπειρίες που καταδικάζουν το θύμα σε αιώνια σιωπή, τα βαθιά θαμμένα συναισθήματα που εκδηλώνονται στη δύση του βίου, οι βίαιες πράξεις που ξεπηδούν μέσα από μια χρόνια επιβεβλημένη σιωπή είναι μερικά από τα θέματα που διατρέχουν τα διηγήματα. Οι ήρωες της Δ. Λουκά διακατέχονται από πάθη, τραύματα και εμμονές. Κάποιοι από αυτούς, για να τα αντιμετωπίσουν, καταφεύγουν στο υπερφυσικό, στον μύθο ή σε αρχέγονες δοξασίες. Κάποιοι άλλοι συντρίβονται κάτω από το βάρος των παθών τους, καθώς συγκρούονται με τους άτεγκτους κανόνες της παραδοσιακής κοινωνίας. Οι περισσότεροι, πάντως, βιώνοντας επώδυνα τα πάθη και τους φόβους τους γίνονται αποσυνάγωγοι, αποκτώντας άθελά τους μια ιδιότυπη ατομικότητα.

Ένας άντρας απειλεί να πηδήξει από την ταράτσα ενός ξενοδοχείου, όταν φτάνει για τη διαπραγμάτευση ο αστυνόμος Καπετάνος. Ένα ταριχευμένο τσακάλι ανακαλύπτεται στην ντουλάπα του, ενώ η αντιτρομοκρατική φτάνει στην Εύβοια. Εθνικιστικά στοιχεία στα σώματα ασφαλείας, το κυνήγι ενός δολοφόνου που αφήνει για σημάδι ένα βαλσαμωμένο ζώο και μια θεωρία συνωμοσίας που κανείς δεν θέλει να επαληθευτεί… Ένα πρόγραμμα προσηλυτισμού πιστών “στρατιωτών” που έχει καλύψει εδώ και χρόνια τις στολές με κουστούμια… Ποιος κινεί τα νήματα; Πόσο δύσκολο είναι να νικήσεις όταν ο εχθρός έχει δημιουργήσει το παιχνίδι; Μια ανατρεπτική περιπέτεια με πρωταγωνιστή τον αστυνόμο Καπετάνο – την ελληνική εκδοχή του επιθεωρητή Βαλάντερ.

Αφηγείται µια σχεδόν εκατόχρονη γυναίκα από την Ήπειρο. Δεν της φτάνει –κατά τα λόγια της– ο ουρανός για χαρτί, θέλει ουρανούς κι απ’ άλλους τόπους. Πολλές φορές έχεις την αίσθηση πως τη γλώσσα της την κινεί ουράνιος υποβολέας. Τραγουδιστή πηγή πλαγιάς που άνθισε κάποια µακρινή άνοιξη και µαράθηκε στις µέρες µας. Το παρόν βιβλίο είναι ο απόηχος αυτής της γλώσσας.

Το παρελθόν και το παρόν, η φαντασία και η Ιστορία, οι πόλεις και οι άνθρωποι συνυπάρχουν στην Κοίτη του χρόνου. Ξεκινώντας από τα παιδικά του χρόνια, ο Αναστάσης Βιστωνίτης προχωρεί στον περίπλου της Μαύρης Θάλασσας και στο πέρασμα από τις εμβληματικές της πόλεις: την Οδησσό, την Κωνστάντσα και τη Βάρνα. Συνεχίζει με το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Έφεσο και την Πέργαμο, περνά κατόπιν στη Σλοβενία του «προϊστορικού φλάουτου» και από εκεί, βορειοδυτικά, στη Λαπωνία του ήλιου του μεσονυχτίου, για να βρεθεί στη συνέχεια στην Αίγυπτο του Νείλου, των νεκροταφείων του Καΐρου και της ερήμου. Σε αυτή την πολύπτυχη αφήγηση ο χρόνος εμφανίζεται σε μια σειρά από αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις του χώρου και το πάθος της αφήγησης μεταβάλλεται σε πάθος ζωής.

Αθήνα. Ύδρα. Ιούνιος 2020. Μια μαχόμενη δημοσιογράφος εντοπίζεται νεκρή στην πισίνα ενός ρετιρέ στο Κολωνάκι, στο διαμέρισμα του πρώην συζύγου της, διακεκριμένου ζωγράφου, που παραμένει εξαφανισμένος. Στο στήθος της έχει ένα τατουάζ με έναν τεράστιο ιππόκαμπο. Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και η κοινή γνώμη αναστατώνονται, με τα πιθανά σενάρια της δολοφονίας να μένουν ανοιχτά μέχρι το τέλος. Το κουβάρι αυτής της υπόθεσης, που ξεδιπλώνεται μεταξύ Ύδρας και Αθήνας, εμπλέκει τον αστυνόμο Χάρη Κόκκινο και την ομάδα του σε μια υπόθεση που τους φέρνει αντιμέτωπους με φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, κυκλώματα τέχνης, τα όρια της δημιουργίας και τα κλειστά στόματα της μικρής κοινωνίας που μπορεί να βρίσκεται σε ένα νησί ή στην καρδιά μιας μεγαλούπολης.

Αφότου ο Αγγελής βρέθηκε φυλακισμένος στο κοτέτσι του Σαχίν Αγά, το μίσος φώλιασε στην ψυχή του σαν φαρμακερό φίδι. Κατά την εκρηκτική και συγχρόνως σαγηνευτική πορεία του μπαίνει στη δούλεψη ενός στρυφνού και τσιγκούνη πραματευτή. Σμίγει με την Κερασία, όπου στο πρόσωπό της βουτάνε και κολυμπούν τα όνειρα. Απαντιέται με κοτζαμπάσηδες, κολίγους και συμπολεμιστές, που είναι πιότερο από αδέρφια και γυναίκα την ώρα της μάχης, ενώ ένα τρομαγμένο Τουρκόπουλο γαντζώνεται πάνω του. 1816-1829: Πάτρα, Τριπολιτσά, Ναύπλιο, Μεσολόγγι. Πέρα από την εκρηκτική του μυθοπλασία ο αναγνώστης θα σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για όσα συνέβησαν πριν και καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. 

Αθήνα, καλοκαίρι του 2014. Στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης η Μαρί, ιστορικός από τη Γαλλία, προκειμένου να στηρίξει το διδακτορικό της, κάνει έρευνα στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας για την περίοδο του Εμφυλίου. Άθελά της παρακολουθεί την πορεία ενός ζευγαριού -μιας αντάρτισσας και ενός γιατρού- που χώρισαν τον Δεκέμβριο του 1936 και ξαναβρέθηκαν το 1948 στον Γράμμο και στο Βίτσι. Τα βήματα της νέας ιστορικού την οδηγούν στις Πρέσπες. Ύστερα από αυτό το ταξίδι τίποτα στη ζωή της δεν είναι το ίδιο. Ένα μυθιστόρημα για τον Εμφύλιο στη Δυτική Μακεδονία, το Μακεδονικό ζήτημα και τους πολιτικούς πρόσφυγες. Για τα αρχεία και τη σημασία τους. Για εκείνα τα ίχνη που, εάν διασωθούν, δικαιώνουν τους συλλογικούς και προσωπικούς αγώνες.

Μεσοτοιχίες. Από την Ελλάδα στη Ρουμανία, από την Ιταλία στην Αίγυπτο, από την Ισπανία στη γαλλική ύπαιθρο, εννέα ιστορίες, εννέα τόποι, εννέα ζωές συνθέτουν ένα πολύπλευρο μωσαϊκό με φιλοσοφικές και υπαρξιακές προεκτάσεις, έχοντας ως επίκεντρο την πανδημία, που περιόρισε την ελευθερία μετακινήσεων και τη δυνατότητα επαφής στις περισσότερες χώρες του πλανήτη. Μέσα από σελίδες γεμάτες στοχασμό, αλλά και πάθος για τη ζωή, μέσα από την κοινή εμπειρία του εγκλεισμού, μας αποκαλύπτεται η βαθύτερη ουσία των ανθρώπων, πέρα από τις όποιες πολιτικές, θρησκευτικές και προσωπικές πεποιθήσεις τους.

Μια νεαρή γοητευτική γυναίκα καταφθάνει από τη Θεσσαλονίκη με το τρένο στην Αθήνα για να βρει τον δίδυμο αδερφό της. Είναι η αρχή μιας περιπέτειας όπου δωσίλογοι τυχοδιώκτες και αξιωματικοί των Ές Ές στην Κατοχή περιπλανώνται στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 στην αναζήτηση ενός χαμένου θησαυρού: τόπος συνάντησης η Αθήνα -με τα ξενοδοχεία της και τα αξιοθέατα- ο Βόλος, τα Τέμπη, το Ναύπλιο και το Μπούρτζι, πού λειτουργεί ως ξενοδοχείο, η περιοχή της Στυλίδας. Απέναντί τους έχουν αρχικά τον δημοσιογράφο Μακρή, και ακολούθως τον αστυνόμο Μπέκα πού συνεργάζεται με πράκτορες των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, οι οποίοι προσπαθούν να εντοπίσουν, να συλλάβουν και να δικάσουν στη χώρα τους τούς διαφεύγοντες εγκληματίες πολέμου. Είναι ίσως το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα πού θέτει στον πυρήνα του την τραγωδία των Ελλήνων Εβραίων στην Κατοχή.