Ο αργός θάνατος των μελισσών

Το domino στις αποικίες της Β. Αμερικής

Κάθε χρόνο εδώ 5 χρόνια σχεδόν το 1/3 των αποικιών των μελισσών στις ΗΠΑ δεν επιζούν του χειμώνα. Τα 2/3 των μελισσοπαραγωγών στις ΗΠΑ δήλωσαν αβάσταχτες απώλειες των μελισσών τους που σε βάθος πενταετίας θα καταστήσουν την επιχείρησή τους μη βιώσιμη. Το ποσοστό αυτό των απωλειών έφτανε κατά μέσο όρο το 45%. Για να αφήσουμε τους αριθμούς να μιλήσουν, οι απώλειες υπολογίζονται σε 2.4 εκατομμύρια μελίσσια σε παγκόσμιο επίπεδο και σε 3 εκατομμύρια μόνο στις ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το γεγονός ότι στην Καλιφόρνια τα τελευταία δύο χρόνια η επικονίαση (σ.σ: γονιμοποίηση άνθους) της καλλιέργειας αμυγδάλου γίνεται με ανησυχητικά οριακή επιτυχία, με τους ειδικούς να βάζουν στοιχήματα για την χρονιά που θα συμβεί το μοιραίο της οριακής αποτυχίας. Σύμφωνα με εκτίμηση του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, η αξία της συνεισφοράς των μελισσών στην οικονομία φτάνει τα 26 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

Η δράση των νεονικοτινοειδών.

Οι ένοχες νευροτοξίνες και τα «αθώα» νεονικοτινοειδή

Αν πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, το κακό για τις μέλισσες ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ’70, όπου μέσω των – τότε κατεστημένων – κοκτέιλ φυτοφαρμάκων διοχετεύονταν νευροτοξίνες στις αποικίες τους. Πρακτικά, αυτό λέγεται μερική δηλητηρίαση του μελιού. Οι νευροτοξίνες εξαπλώθηκαν και οι μέλισσες μπορούσαν να διανύσουν όλο και λιγότερη απόσταση με ασφάλεια (σ.σ: δηλαδή χωρίς να πεθάνουν) κατά την ανεύρεση τροφής. Για κάποια χρόνια οι νευροτοξίνες απαγορεύτηκαν, όμως μετά από λίγο καιρό οι νευροτοξίνες γερμανικής παραγωγής άρχισαν να δηλώνονται ως «νεονικοτινοειδή» και κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα όπου σπέρνουν τον αργό θάνατο στις αποικίες. Τα νεονικοτινοειδή είναι συγγενούς τεχνολογίας με τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και έχουν κερδίσει επάξια τον χαρακτηρισμό «το πλουτόνιο των φυτοφαρμάκων». Για να καταλάβουμε τα μεγέθη, η έκθεση μίας μέλισσας στο 1/10 μέρους ανά δισεκατομμύριο θα ήταν θανατηφόρα. (σ.σ: ένα μέρος ανά δισεκατομμύριο είναι σαν να ρίχνουμε μία ουγγιά από σιρόπι σοκολάτας σε 1.000 τόνους γάλακτος = η κοινή ουγγιά ισοδυναμεί με 28 γραμμάρια).

Η φετινή έρευνα της Greenpeace

Σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στην δημοσιότητα τον Απρίλιο που μας πέρασε η Greenpeace, κοκτέιλ τοξικών φαρμάκων (σ.σ: 17 διαφορετικά φυτοφάρμακα) περιέχει η γύρη που συλλέγουν οι μέλισσες από τους ευρωπαϊκούς αγρούς. Τα χημικά που βρέθηκαν στη γύρη – η οποία συλλέχθηκε από κυψέλες – προέρχονται από διάφορες κατηγορίες φαρμάκων – όπως εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Συνολικά, ανιχνεύθηκαν 53 χημικές ουσίες γεγονός που “φωτογραφίζει” το υφιστάμενο αγροτικό μοντέλο της Ευρώπης. Για τα του οίκου μας, ας σημειωθεί ότι εντοπίστηκαν 7 ισχυρά τοξικά φυτοφάρμακα στους ελληνικούς αγρούς.

Μία ιστορία από το μακρινό 1987

Όταν το 1987 ανακαλύφθηκε από Αμερικανούς επιστήμονες το ζωύφιο “Varroa” οι εταιρείες Monsanto, Dow και Bayer άρχισαν μία αρκετά επιθετική στρατηγική για την καταπολέμησή του με ένα κοκτέιλ δραστικών φυτοφαρμάκων. Ναυαρχίδα αυτών θεωρείτο το εντομοκτόνο Bacillus Thuringiensis της Monsanto. Η δράση του συγκεκριμένου εντομοκτόνου βασιζόταν στους στομαχικούς νευρώνες των μελισσών, περιορίζοντας την διάθεσή τους για τροφή με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πιθανότητες να προσβληθεί το έντομο από το ζωύφιο “Varroa”. Φυσικά, αυτό το εντομοκτόνο με την πάροδο του χρόνου και την καθολική του χρήση από τα βιομηχανικά λόμπι έκανε πιο ευάλωτες τις μέλισσες σε βακτήρια και άλλου είδους κινδύνους. Η εταιρεία δεν παραδέχθηκε ποτέ το πρόβλημα, ούτε την ζημιά που προκαλείτο επί χρόνια στο ανοσοποιητικό σύστημα των μελισσών. Και επειδή η ιστορία επαναλαμβάνεται κάπως έτσι φτάνουμε στα νεονικοτινοειδή που δηλητηριάζουν όχι μόνο ένα έντομο αλλά συχνά όλη την αποικία ή συχνότερα όλο το μελίσσι. Η άτυχη μέλισσα παίρνει το μολυσμένο νέκταρ στο μελίσσι δημιουργώντας ένα πολύ τοξικό περιβάλλον που καταστρέφει το κεντρικό νευρικό σύστημα όλων των “ενοίκων” βλάπτοντας ανεπανόρθωτα τον προσανατολισμό τους, τον οποίο αν ποτέ τον ανακτήσουν είναι πολύ αργά καθώς πεθαίνουν στην διαδρομή της επιστροφής.

Το σύνδρομο Colony Collapse Disorder

Η Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας (CCD) παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το 2006 στις ΗΠΑ και στην συνέχεια σε παγκόσμιο επίπεδο με κλιμακούμενη ένταση. Πολλές μέλισσες καθώς εγκαταλείπουν το μελίσσι προς ανεύρεση γύρης δεν επιστρέφουν ποτέ. Στην πραγματικότητα, χάνουν τον δρόμο τους ή πεθαίνουν κατά την επιστροφή. Αυτό, φυσικά, έχει σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση του μελισσιού και την αναταραχή όλης της αποικίας. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έριξε το ανάθεμα σε μία σειρά παραγόντων. Όπως παρασιτικά ακάρεα, ιούς, βακτήρια, κακή διατροφή (ως ευθύνη των παραγωγών), γενετική ανωμαλία ενώ κάπου στο τέλος της λίστας με τα «δριμύα κατηγορώ» θυμήθηκαν να βάλουν και την λέξη φυτοφάρμακα. Η Ε.Ε νομοθέτησε για διετή απαγόρευση σε συγκεκριμένα φυτοφάρμακα, τα νεονικοτινοειδή. Με σκοπό να μελετήσουν εξονυχιστικά την ακριβή επίδραση που έχουν στους πληθυσμούς των μελισσών. Η πλευρά της βιομηχανίας και των χημικών παραγωγών ισχυρίστηκε ότι αυτή η κίνηση θα μειώσει την παραγωγή όλων των καλλιεργειών και ότι θα επιστρέψουμε σε πρακτικές με χημικά του μακρινού παρελθόντος που ήταν ακόμη πιο επικίνδυνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Άγριας Ζωής κάνει λόγο για ανεύθυνη χρήση φυτοφαρμάκων που  βλάπτουν σε βάθος χρόνου την υγεία των μελισσών καθιστώντας τες εξαιρετικά ευάλωτες σε διάφορες ασθένειες. “Οι μέλισσες είναι η επιτομή της ασφάλειας της τροφικής αλυσίδας και η εξαφάνισή τους θα σήμαινε μία τεράστια βιολογική καταστροφή τις συνέπειες που  δεν θα θέλαμε ούτε να φανταστούμε”, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος του Οργανισμού το 2007.

Μα τι κάνουν αυτές οι μέλισσες, τέλος πάντων;

Aν οι μέλισσες δεν γονιμοποιούν τα άνθη των καλλιεργειών, τότε τα φρούτα, τα λαχανικά και άλλες καλλιέργειες θα οδηγηθούν με μαθηματική ακρίβεια στην κατάρρευσή τους ενώ την ίδια τύχη θα έχει και το υφιστάμενο βιομηχανικό μοντέλο βάσει του οποίου έχουμε μάθει να τρώμε και να ζούμε. Οι μέλισσες γονιμοποιούν τα 2/3 των καλλιεργειών – χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε τα λουλούδια της άγριας φύσης – και χωρίς αυτές ο κόσμος θα ήταν πάρα πολύ διαφορετικός. Τα τελευταία 100 χρόνια 20 είδη μελισσών στην Βρετανία έχουν αφανιστεί ενώ αυτή την στιγμή στο χείλος του γκρεμού βρίσκονται άλλα 35 είδη. Τα ανθοφόρα φυτά βασίζονται στα έντομα για την επικονίαση και οι μέλισσες είναι οι πιο αποτελεσματικές σε αυτή την δουλειά καθώς γονιμοποιούν το 90% όλων των καλλιεργειών. Συμπεριλαμβανομένων φρούτων – όπως μήλα, πορτοκάλια, φράουλες, λεμόνια, μάνγκο, κεράσια, αβοκάντο, κίτρα, ροδάκινα – και λαχανικών – όπως κρεμμύδια, καρότα, σέλερι, αγγούρια, κολοκύθια, μελιτζάνες. Περιττό να προσθέσουμε πως η εξαφάνισή τους θα επηρεάσει και την τροφική πυραμίδα των άγριων πτηνών και θηλαστικών.

Myth busters

Μύθος: Οι μέλισσες θα εξαφανιστούν.

Πραγματικότητα: Είναι ελαστικές και φαίνεται πως για καλή μας τύχη – προς το παρόν – έχουν plan b.

Μ: Ρήση που αποδίδεται στον Αϊνστάιν: “Από την ημέρα που οι μέλισσες εξαφανιστούν από προσώπου γης, η ανθρωπότητα θα έχει 4 χρόνια ζωής μπροστά της”.

Π: Αν οι μέλισσες εξαφανιστούν, η ανθρωπότητα θα πρέπει να ξεχάσει περίπου 100.000 είδη φυτών, φρούτων και λαχανικών. Ο Γκάρσον Ο’ Τουλ, επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Yale, που έχει ως αντικείμενο την ιστορική εξακρίβωση “γκρίζων” δηλώσεων εντόπισε την συγκεκριμένη δήλωση του Άλμπερτ Αϊνστάιν σε καναδικό επιστημονικό περιοδικό το 1941.

Μ: Η εξαφάνιση των μελισσών θα φέρει το τέλος του φαγητού, όπως το ξέραμε.

Π: Τα ράφια των σούπερ μάρκετ δεν θα είναι πια τόσο γεμάτα, οι τιμές θα ανέβουν στα ύψη και η διατροφική ποικιλία θα είναι πλέον προνόμιο των πολύ λίγων – με το αζημίωτο.

Μ: Οι κεραίες της κινητής τηλεφωνίας σκοτώνουν τις μέλισσες.

Π: Οι μέλισσες είναι εξαιρετικά ευαίσθητες στα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που εκπέμπονται από τις κεραίες της κινητής τηλεφωνίας κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα να χάνουν συχνά τον προσανατολισμό τους. Σε αυτή την περίπτωση, ανάλογα με το πόσο έχει προχωρήσει το σύνδρομο CCD (Σύνδρομο Κατάρρευσης Αποικίας) μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο λόγω απομόνωσης.

Plan Bee

Ναι, το μέλι είναι το πλέον γλυκαντικό και αντισηπτικό συστατικό της φύσης. Ναι, οι μέλισσες είναι έντομα. Όμως, μας δίνουν το θεϊκό φυσικό προϊόν που λέγεται μέλι και κυρίως μας δίνουν την δυνατότητα να τρώμε αυτά που τρώμε. Για να μην αναφέρουμε την ατελείωτη ομορφιά των άγριων λουλουδιών. Ένας κόσμος χωρίς μέλισσες θα ήταν άχρωμος, λιγότερο ευχάριστος και σίγουρα πιο στείρος. Κοινώς, πιο τοξικός. Επομένως, την επόμενη φορά που θα δείτε στο μπαλκόνι του σπιτιού σας μία μελισσούλα να μοιάζει πραγματικά ανήμπορη ή χαμένη – χωρίς να συλλέγει γύρη – καλό θα ήταν να μην το πάρετε τόσο αψήφιστα και να θυμηθείτε όλα τα παραπάνω.

Γιατί θα είναι ήδη πολύ αργά για να την σώσετε…
Περισσότερη γλυκόπικρη τροφή για σκέψη σε αυτό το infographic του beesfree και στο πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ Vanishing of the bees.