Μήπως το γάλα αμυγδάλου δεν είναι και τόσο οικολογικό;

Το μέλι αποτελεί πλέον πολύ λιγότερο προσοδοφόρα επιχείρηση από την «ενοικίαση» των αποικιών μελισσών σε μεγάλα αγροκτήματα, στην εύφορη Central Valley της Καλιφόρνιας, όπου βρίσκεται το 80% της παγκόσμιας παραγωγής αμυγδάλου. Μια πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε εμπορικούς μελισσοκόμους έδειξε ότι 50 δισεκατομμύρια μέλισσες εξαφανίστηκαν μέσα σε λίγους μήνες κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2018-19, μέγεθος που ισοδυναμεί με κάτι παραπάνω από το ένα τρίτο των εμπορικών αποικιών μελισσών των ΗΠΑ – ο υψηλότερος αριθμός από τότε που ξεκίνησε η αντίστοιχη ετήσια έρευνα στα μέσα της δεκαετίας του 2000.

Ο αριθμός των μελισσών που πεθαίνουν κάθε χρόνο στις ΗΠΑ είναι μεγαλύτερος από όλα τα ψάρια και τα ζώα που εκτρέφονται για σφαγή μαζί. Παρόλο που η παραγωγή αμυγδάλου αυξάνεται σταθερά για δεκαετίες, ο αριθμός των εμπορικών κυψελών στις ΗΠΑ παρέμεινε σταθερά στις 2,7 εκατομμύρια αποικίες από τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Οι μελισσοκόμοι απέδωσαν το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας στην έκθεση των εντόμων σε φυτοφάρμακα, σε ασθένειες από παράσιτα και στην απώλεια οικοτόπων. Ωστόσο, οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι ο πραγματικός «ένοχος» για την εξόντωσή τους είναι κάτι πιο εμπορικό και μεθοδευμένο: η εξάρτηση της Αμερικής από μεθόδους βιομηχανικής γεωργίας, ειδικά αυτές που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία αμυγδάλου, που απαιτεί μεγάλης κλίμακας μηχανοποίηση μιας από τις πιο σπουδαίες φυσικές διαδικασίες της φύσης, εκείνη της επικονίασης. 

Η βιομηχανία αμυγδάλου της Καλιφόρνια που ανέρχεται στα 11 δισ. δολάρια, έχει αναπτυχθεί με φρενήρεις ρυθμούς. Το 2000 οι αμυγδαλιές καταλάμβαναν 500.000 στρέμματα. Μέχρι το 2018 η έκταση είχε υπερδιπλασιαστεί, και τώρα, οι αμυγδαλιές στην Κεντρική Κοιλάδα παράγουν πάνω από 1 εκατομμύριο τόνους αμυγδάλων που πωλούνται ετησίως σε όλο τον κόσμο.

Ο μέσος Αμερικανός τρώει 900 γραμμάρια αμύγδαλα κάθε χρόνο, περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Οι πωλήσεις γάλακτος αμυγδάλου στις ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 250% τα τελευταία χρόνια, φτάνοντας τα 1,2 δις δολάρια, τέσσερις φορές πάνω από οποιοδήποτε άλλο φυτικό γάλα, σύμφωνα με έκθεση της Nielsen.

Η απειλή των φυτοφαρμάκων και η απαιτητικότητα της επικονίασης

Οι υπέρμαχοι του περιβάλλοντος υποστηρίζουν ότι ο τεράστιος, εμπορικά καθοδηγούμενος πολλαπλασιασμός των ευρωπαϊκών μελισσών που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες αμυγδάλου υπονομεύει το οικοσύστημα για όλες τις μέλισσες. Οι μέλισσες αυτές αναγκάζονται να υπερ-ανταγωνίζονται διάφορα γηγενή είδη μελισσών για τροφή και απειλούν τα ήδη απειλούμενα είδη που αγωνίζονται να επιβιώσουν από την κλιματική αλλαγή. Οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι η πραγματική λύση για να αποφευχθεί μια γενοκτονία των μελισσών είναι ο μετασχηματισμός του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιείται η μεγάλης κλίμακας γεωργία στις ΗΠΑ.

Για να ευδοκιμήσουν, οι μέλισσες πρέπει να ζουν σε ένα περιβάλλον βιοποικιλότητας. Καθώς όμως οι τεράστιοι οπωρώνες στη βιομηχανία αμυγδάλων της Καλιφόρνια δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς μέλισσες, αυτές τοποθετούντα σε μια μονοκαλλιέργεια όπου οι καλλιεργητές αναμένουν ότι οι μέλισσες θα είναι ελεγχόμενα παραγωγικές χρόνο με το χρόνο. Όμως, η μονοκαλλιέργεια ισοδυναμεί με την ανατροπή της ισσοροπίας στα οικοσυστήματα, καθώς οι μέλισσες αδυνατούν να γονιμοποιήσουν τόσα τρισεκατομμύρια λουλούδια μέσα στις μερικές μέρες που κρατάει η ανθοφορία, και έτσι, μετά το πέρας της ανθοφορίας μένουν χωρίς τροφή.

Παράλληλα, τα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους καλλιέργεια σε όλη την Πολιτεία, ωστόσο, για το αμύγδαλο, απαιτούνται περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη καλλιέργεια. Ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα είναι το glyphosate (AKA Roundup), το οποίο αποτελεί βασικό συστατικό των μεγάλων αμυγδαλοκαλλιεργητών και έχει αποδειχθεί ότι είναι θανατηφόρο για τις μέλισσες.

Εκτός από την απειλή των φυτοφαρμάκων, η επικονίαση αμυγδάλου είναι ιδιαίτερα απαιτητική για τις μέλισσες, καθώς οι αποικίες τους αναγκάζονται να ξυπνούν από την χειμερινό λήθαργο περίπου έναν έως δύο μήνες νωρίτερα από το φυσιολογικό. Η τεράστια ποσότητα των κυψελών που απαιτούνται ξεπερνά κατά πολύ αυτή άλλων καλλιεργειών – τα μήλα αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη καλλιέργεια επικονίασης της Αμερικής, και χρησιμοποιούν μόνο το ένα δέκατο του αριθμού των μελισσών. 

Όταν το φαινόμενο που ονομάζεται διαταραχή κατάρρευσης αποικιών εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2006, αφού ένας αριθμός-ρεκόρ μελισσών εξαφανίστηκε μυστηριωδώς ή πέθανε έξω από τις κυψέλες τους, συνδέθηκε με διάφορους παράγοντες, όπως η κλιματική αλλαγή. Αλλά ο κύριος ένοχος ήταν τα φυτοφάρμακα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μια κατηγορία φυτοφαρμάκων που ονομάζονται νεονικοτινοειδή ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρα για τις μέλισσες. 

Μια ελπιδοφόρα εξέλιξη για το μέλλον των μελισσών

Όταν η ίδια η βιομηχανία αμυγδάλου δέχτηκε πιέσεις και αντιλήφθηκε το μέγεθος της καταστροφής, εφάρμοσε μια στρατηγική αντιμετώπισης, εκείνη της εκτροφής ποικιλιών αμυγδάλου που απαιτούν μόνο μία κυψέλη ανά στρέμμα για την επικονίαση, αντί για δύο. Και τον Ιανουάριο του 2020, ένας νόμος για την προστασία των επικονιαστών τέθηκε σε ισχύ στην Καλιφόρνια ως μέρος της πρωτοβουλίας “Bee Where” της Πολιτείας.

Σύμφωνα με αυτό το πρόγραμμα, οι μελισσοκόμοι πρέπει να καταγράφουν τη θέση των κυψελών τους στον αγροτικό επίτροπο της κομητείας και οι αγρότες πρέπει να ειδοποιήσουν τον Επίτροπο εκ των προτέρων για τυχόν σχέδια ψεκασμού φυτοφαρμάκων. Ακόμα κι έτσι όμως, το κόστος με το οποίο επιβαρύνονται οι μελισσοκόμοι προσπαθώντας να κρατήσουν τα μελίσσια τους στη ζωή συνέχισε να αυξάνεται.

Τα τελευταία χρόνια, η ελπίδα έχει στραφεί σε ένα πρόγραμμα πιστοποίησης, το οποίο βοηθάει τους καταναλωτές να επιλέξουν προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί με μεθόδους φιλικές προς τις μέλισσες. Το πρόγραμμα πιστοποίησης “Bee Better”, το οποίο γνωστοποίησε η μη κερδοσκοπική εταιρεία Xerces Society, εισάγει τη βιοποικιλότητα σε αμυγδαλιές για να ελέγξει φυσικά τα παράσιτα και να θρέψει τις μέλισσες. Η Xerces συνεργάζεται με αμυγδαλοπαραγωγούς για να φυτέψει αγριολούλουδα, μουστάρδα και τριφύλλι στην Καλιφόρνια, ανάμεσα στις σειρές των δέντρων και αυτοφυείς ανθοφόρους φράκτες κατά μήκος της περιμέτρου του οπωρώνα (ένα είδος φιλικού προς το περιβάλλον φράχτη) για να κρατήσει τις μέλισσες στον οπωρώνα.