Lord Chris Smith: Τα μαθήματα που πρέπει να πάρει η Βρετανία από την Ελλάδα και το μεγάλο όχι για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Πηγή: Guardian

Τόσο από τη θέση του στην πολιτική ηγεσία της κυβέρνησης Μπλερ όσο και λόγω της προσωπικής του εμπλοκής σε σημαντικούς φορείς και θεσμούς πολιτισμού, ο Λόρδος Chris Smith θεωρείται σήμερα ένας από τους γκουρού της Ευρώπης σε θέματα Δημιουργικής Βιομηχανίας. Καθώς το Σάββατο θα μιλήσει στη διεθνή συνάντηση «Δημιουργική Οικονομία, μια διαρκής ευκαιρία για ανάπτυξη» που διοργανώνει η elpis στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, ο Chris Smith έχει πολλά να πει για τη δημιουργική βιομηχανία της Ελλάδας – που αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται καν στα σπάργανα αλλά μάλλον ως ανέκδοτο ηχεί- τον χειρισμό θεμάτων αρχαίου πολιτισμού, τη χρηματοδότηση του πολιτισμού και ναι, τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Η συζήτησή μας όμως ξεκίνησε διαφορετικά. Από μια πιο προσωπική ματιά. Ο Λόρδος Chris Smith ήταν από τους πρώτους Βρετανούς βουλευτές που παραδέχθηκε ανοιχτά ότι είναι ομοφυλόφιλος – το 1984. Συζητάμε για την έξαρση των επιθέσεων εναντίον ομοφυλόφιλων στην Αθήνα, για τη βία στο δημόσιο χώρο εναντίον τους. «Υπάρχει ακόμα αυτή η προκατάληψη που πολλές φορές – ακόμα και στη Βρετανία- οδηγεί στη βία» λέει. «Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονο σε εποχές οικονομικών δυσκολιών όπου οι άνθρωποι ψάχνουν για αποδιοπομπαίους τράγους για να ξεσπάσουν το θυμό τους. Ομως έχουμε κάνει σημαντική πρόοδο προς την ισότητα και πρέπει να συνεχίσουμε να κάνουμε ότι είναι δυνατόν.»

Γιατί υπάρχει ακόμα αυτή η δαιμονοποίηση της σχέσης της τέχνης με την οικονομία; Η εμμονή πως τέχνη πρέπει να απευθύνεται μόνο στο κοινό και … στην ίδια την τέχνη. Η ενόχληση για την τέχνη που γεννά εισόδημα, κινεί την αγορά, έχει κόστος και αξία; Όταν έγινα Υπουργός στη Βρετανία το 1997 (με ευθύνη για θέματα πολιτισμού, μέσων ενημέρωσης και αθλητισμού), συνειδητοποίησα ότι οι τέχνες, ο πολιτισμός, η δημιουργικότητα δεν είναι σημαντικά μόνο εξαιτίας της αισθητικής ή της καλλιτεχνικής τους αξίας, αλλά και εξαιτίας όσων υποστηρίζουν και παράγουν στον οικονομικό τομέα. Υπήρχαν βέβαια αυτοί που επέμεναν πως πρέπει να επικεντρωθούμε «στην τέχνη για χάρη της τέχνης» και μόνο. Πίστευαν ότι η αναφορά στην οικονομική διάσταση της τέχνης και της δημιουργικότητας μειώνει την πραγματική αξία και σημασία των τεχνών. Διαφώνησα έντονα μαζί τους, και ακόμα διαφωνώ. Ναι, οι τέχνες είναι σημαντικές αυτές καθ αυτές. Φυσικά. Όμως μπορούν να είναι σημαντικές και για όσα προσφέρουν όχι μόνο στον πολιτισμό αλλά και για τη συνεισφορά τους στην εθνική οικονομία. Αν αναλογιστείτε την ευρεία γκάμα των οικονομικών δραστηριοτήτων όπου το κεντρικό στοιχείο είναι η δημιουργικότητα, θα δείτε ότι αφορούν ένα μεγάλο και διαρκώς αυξανόμενο μέρος της οικονομίας: αρχιτεκτονική, διαφήμιση, μουσική, σχέδιο, τηλεόραση και κινηματογράφος, software, παιχνίδια, εκδόσεις, μόδα καθώς βέβαια και παραδοσιακές τέχνες.

Μπορούμε στην Ελλάδα σήμερα να μιλάμε για δημιουργική βιομηχανία; Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες στην Ελλάδα για τον δημιουργικό τομέα της οικονομίας. Το πιστεύω αυτό. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι μικρότερες χώρες αναπόφευκτα έχουν δυσκολίες να αναπτύξουν δημιουργικές βιομηχανίες. Κοιτάξτε όμως το παράδειγμα της Νέας Ζηλανδίας, όσα κατάφερε με την κινηματογραφική βιομηχανία. Κοιτάξτε τη Δανία με τη δημιουργία τηλεοπτικών προγραμμάτων. Οι δυνατότητες που έχουν είναι προφανείς. Το κλειδί είναι να αναγνωρίσεις, να ταυτοποιήσεις τη δύναμη που ήδη υπάρχει, να την αναπτύξεις και να την υποστηρίξεις, προκειμένου να αναπτυχθεί κι άλλο.

Ποιος είναι σήμερα ο ορισμός του καλλιτέχνη; Καλλιτέχνης είναι κάποιος που παράγει εικόνες, ιστορίες, ήχους, κίνηση, εικόνες που μιλούν στη φαντασία μας, στη ψυχή μας, στο μυαλό μας, στην καρδιά μας. Μας οδηγούν στην ευχαρίστηση ή στη θλίψη. Μας βοηθούν να καταλάβουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο. Καλλιτέχνης μπορεί να είναι και κάποιος που χρησιμοποιεί την δημιουργικότητα και τη φαντασία του για να δημιουργήσει κάτι νέο και συναρπαστικό που δεν μπορείς μόνο να το γευθείς, αλλά μπορείς και να το πουλήσεις ή να το αγοράσεις συμβάλλοντας στην οικονομία. Ενα καλλιτέχνης μπορεί να είναι όλα αυτά μαζί!

 Μήπως όμως η υπερβολική ενασχόληση με τον αρχαίο πολιτισμό βάζει εμπόδια στην ανάπτυξη των νέων μορφών τέχνης που αποτελούν το βασικό σώμα της δημιουργικής βιομηχανίας; Μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις της Ελλάδας είναι ακριβώς αυτή η ένδοξη κληρονομιά του παρελθόντος. Η Ελλάδα είναι η χώρα όπου γεννήθηκε η αρχιτεκτονική, το δράμα, η χώρα όπου γεννήθηκαν δοξασμένα έργα σε αυτούς τους τομείς. Και πολλοί συμφωνούν ότι η ιδιοφυία αυτής της περιόδου δεν έχει έκτοτε βρει κάτι αντίστοιχης λάμψης. Μια από τις μεγάλες αλήθειες για τις δημιουργικές βιομηχανίες ανά τον κόσμο είναι ότι ευδοκιμούν όσο υπάρχει μια καλή, στέρεα, δυνατή βάση ποιότητας στις παραδοσιακές τέχνες. Το γεγονός ότι η Βρετανία έχει τόση δύναμη στο παραδοσιακό θέατρο, για παράδειγμα, οδήγησε στην δημιουργία ενός κύματος εξαιρετικών επαγγελματιών ηθοποιών, σεναριογράφων, σκηνογράφων, σχεδιαστών φωτισμού και συνθετών για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Οι πιο εμπορικές «βιομηχανίες» ξεπήδησαν από τις παραδοσιακές βιομηχανίες – και εξακολουθούν να εξαρτώνται από αυτές. Η Ελλάδα έχει πολλά πάνω στα οποία μπορεί να χτίσει τη δική της δημιουργική βιομηχανία!

 Πώς μπορεί ο πολιτισμός να προσελκύσει χρηματοδότηση, σε αυτή την εποχή της βαθιάς κρίσης; Οι εμπορικές δημιουργικές βιομηχανίες δεν χρειάζονται απευθείας κρατική χρηματοδότηση. Αυτό που χρειάζονται είναι ένα υποστηρικτικό περιβάλλον: Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που βοηθά στην επιμόρφωση των ανθρώπων και που θρέφει τη δημιουργικότητα. Μια ισχυρή προστασία της αξίας των πνευματικών δικαιωμάτων. Μια πρόσβαση σε υποδομές εργασίας για τους δημιουργούς. Και πρόσβαση σε δανεισμό από τον κρατικό ή στον ιδιωτικό τομέα. Οι πιο παραδοσιακές τέχνες χρειάζονται κάποιο βαθμό υποστήριξης από το κράτος προκειμένου να ανθίσουν, αλλά αυτό θα πρέπει να συνδυάζεται με ιδιωτικές και επιχειρηματικές δωρεές. Έτσι δεν θα εξαρτώνται μόνο από μια πηγή χρηματοδότησης, αλλά θα έχουν ένα καθεστώς μεικτής χρηματοδότησης.

 Πού και πως μπαίνουν τα όρια παρέμβασης του χρηματοδότη, του χορηγού με το παραγώμενο πολιτιστικό προϊόν; Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι πλούσιοι, οι φιλάνθρωποι και οι μεγάλες επιχειρήσεις να δίνουν χρήματα για την υποστήριξη των τεχνών. Είναι μια παράδοση από την αρχαιότητα. Πρέπει όμως να υπάρχει ένας υψίστης σημασίας κανόνας: Τα χρήματα που δωρίζονται δεν πρέπει να δίνουν τον παραμικρό έλεγχο σε οποιονδήποτε επί των καλλιτεχνικών επιλογών. Οι περισσότεροι φιλάνθρωποι το αναγνωρίζουν αυτό. Μπορούν θεσμικά να πουν ποια θα είναι η μορφή του έργου που θα παραχθεί με τη δωρεά τους : παραγωγή ή εκπαιδευτικό έργο, ή διεύρυνση σε νέο κοινό. Αλλά πέραν αυτού πρέπει να αφήνουν τις αποφάσεις στους καλλιτέχνες.

Ωραία, ποιες θα πρέπει να είναι οι βασικές μας προτεραιότητες για την ανάπτυξη της δημιουργικής βιομηχανίας με δεδομένες τις αναφορές που κάνατε στην εκπαίδευση, τις υποδομές και τα πνευματικά δικαιώματα; Ένα από τα χαρακτηριστικά των δημιουργικών βιομηχανιών είναι πως σε μεγάλο μέρος τείνουν να αποτελούνται από μικρές ή μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, συχνά ελεγχόμενες από νέους ανθρώπους. Υποστηρίξτε, συμβουλέψτε και δώστε ενθάρρυνση σε αυτούς τους ανθρώπους είναι αυτό που πραγματικά έχουν ανάγκη – περισσότερο από τα κρατικά χρήματα.

Πρέπει ταυτόχρονα όμως να είμαστε και ανοιχτόμυαλοι, έτσι δεν είναι; Οι δημιουργικές βιομηχανίες συνηθίζουν να είναι νεανικές, πρωτοποριακές, να αλλάζουν τα δεδομένα. Ναι πρέπει να είμαστε ανοιχτόμυαλοι προκειμένου να τους επιτρέψουμε να πετύχουν πραγματικά! Τα φυσιολογικά όρια του νόμου και της αξιοπρέπειας πρέπει να γίνονται σεβαστά, φυσικά, αλλά το να γινόμαστε στενόμυαλοι εξαιτίας της συνήθειας ή το συντηρητισμού δεν θα μας πάει μακριά.

Δεν μπορώ να μην σκεφτώ τη σύρραξη που προκλήθηκε το καλοκαίρι στην Επίδαυρο με αφορμή την διαφορετική προσέγγιση δύο έργων, της Ελένης και του Προμηθέα Δεσμώτη από δυο σημαντικούς νέους σκηνοθέτες. Η έννοια του ανοιχτόμυαλου δοκιμάστηκε εκεί… Μα υπάρχει χώρος τόσο για παραδοσιακές όσο και για μοντέρνες ερμηνείες των κλασικών έργων. Το βρετανικό αντίστοιχο του αρχαίου δράματος είναι φυσικά ο Σαίξπηρ και στο Λονδίνο βλέπουμε συνεχώς νέες τολμηρές ερμηνείες και προσεγγίσεις του έργου του. Αυτή τη στιγμή στο Donmar Warehouse Theatre (ένα πολύ δυναμικό, μεγάλου κύρους θέατρο στο Δ.Σ του οποίου ανήκω) ανεβαίνει μια παραγωγή του Henry IV μόνο με γυναίκες – είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό. Κι όμως, στο ίδιο θέατρο πριν από λίγα χρόνια είχαμε δύο απολύτως παραδοσιακές προσεγγίσεις τόσο του Βασιλιά Ληρ όσο και του Ριχάρδου του Δεύτερου. Δεν πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα σε διαφορετικά είδη προσεγγίσεων. Μπορούμε να έχουμε και να απολαύσουμε και τα δύο.

Κάποιοι ειρωνεύονται την έντονη επικοινωνιακή διάσταση που έχει δώσει η χώρα μας σε θέματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος με αιχμή την Αμφίπολη. Ποια είναι η γνώμη σας. Οι ανακαλύψεις στην Αμφίπολη είναι εξαιρετικά σημαντικές. Δεν κατηγορώ την κυβέρνηση που θέλει να το αναδείξει έτσι. Είναι σπουδαίο! (Ασχετα με το αν έχει να κάνει με τον Μεγάλο Αλέξανδρο ή όχι). Και είναι σημαντικό μια κυβέρνηση να δίνει πραγματική δημοσιότητα και σημασία στην αρχαιολογία και την αρχαία ιστορία. Εύχομαι και η Βρετανική κυβέρνηση να το έκανε περισσότερο αυτό.

Πρέπει να επιστρέψουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα; Φοβάμαι πως η απάντησή μου είναι όχι. Τα Μάρμαρα αποκτήθηκαν νόμιμα (αν και σε μια δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα). Είναι διαθέσιμα να τα βλέπουν τουλάχιστον έξι εκατομμύρια άνθρωποι από ολόκληρο τον κόσμο μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας ιστορίας και του παγκόσμιου πολιτισμού, όπου η αξία τους μπορεί πραγματικά να εκτιμηθεί.

Η elpis διοργανώνει τη διεθνή συνάντηση «Δημιουργική Οικονομία, μια διαρκής ευκαιρία για ανάπτυξη» στις 18 Οκτωβρίου 2014 στο Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα. Με πάνελ ομιλητών που απαρτίζεται από κορυφαίους –διεθνώς– επιστήμονες, επαγγελματίες και καλλιτέχνες από το χώρο της Δημιουργικής Οικονομίας (Creative Economy), η διεθνής συνάντηση θέτει τη βάση για μια εποικοδομητική συζήτηση vis a vis προσδιορισμού των εννοιών αλλά και ανάδειξης της ραγδαίας ανάπτυξης των διαφόρων τομέων της «Δημιουργικής Βιομηχανίας», εξετάζει τις έννοιες της δημιουργικής εκπαίδευσης και επιχειρηματικότητας, τις πιθανές αναπτυξιακές πολιτικές για την προώθηση της Δημιουργικής Οικονομίας και πολλά άλλα θέματα μέσω ομιλιών, περιπτωσιολογικών μελετών καθώς και στρογγυλών τραπεζιών Μεταξύ άλλων θα μιλήσουν οι: Lord Chris Smith: Πρόεδρος του Οργανισμού Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου και επισκέπτης καθηγητής του University of the Arts London. Felipe Buitrago Restrepo – Οικονομολόγος και συγγραφέας του βιβλίου “The Orange Economy – An infinite opportunity”. Dr. Andrew Senior – Εμπειρογνώμων, UNESCO. Lyne Sneige Keyrouz – διευθύντρια πολιτιστικών προγραμμάτων στο Middle East Institute της Ουάσιγκτον. Kathleen Soriano – Πρώην διευθύντρια εκθέσεων της Royal Academy of Arts του Ηνωμένου Βασιλείου. Stuart McDonald: Industrial Associate – Αναπληρωτής Ερευνητής στο Robert Gordon University και διευθυντής του Creative Frontline στο Ηνωμένο Βασίλειο. Fiona Kearney: Διευθύντρια της Glucksman Gallery, University College Cork της Ιρλανδίας. Ayeh Naraghi: Διευθύντρια της εταιρείας Alcove Advisors στο Ντουμπάι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Dr Esthir Lemi: μουσικός , εικαστικός, ερευνήτρια και Visiting Scholar του FullBright Program.