Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ
Φιλομένα *****
Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Γαλλία, 2013, Έγχρωμο
Σκηνοθεσία: Στίβεν Φρίαρς
Πρωταγωνιστούν: Τζούντι Ντεντς, Στιβ Κούγκαν
Διάρκεια: 98’
Στις διάφορες κινηματογραφικές απόπειρες, στην ιστορία του μέσου, να σχολιαστεί η σχέση του ανθρώπου με τη θρησκεία, πλην των υπαρξιακών αναζητήσεων του Μπέργκμαν και του Ταρκόφσκι, υπήρχε πάντα μια άλλη τάση. Αυτή στην οποία εξετάζεται όχι ως βαθύτερη ανάγκη, μα σαν θεσμός και ενίοτε ζυγός. Η καλοπροαίρετη προσέγγιση του Ντράγιερ της θρησκείας και της αγαθότητας ως λύσης στα επίγεια προβλήματα αντικαταστάθηκε από μια κυνικότητα. Να εξεταστούν τα προβλήματα που ο ίδιος ο άνθρωπος δημιούργησε, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τη σχέση του με την ελπίδα, η διείσδυση του θεσμού στην εξουσία, η φίμωση των ανθρώπινων ενστίκτων προς όφελος (οικονομικής και εξουσιαστικής φύσεως) αυτών που δηλώνουν «υπηρέτες» του συμβόλου του σταυρού.
Στη συγκεκριμένη απάτη βρίσκει την αφορμή το Φιλομένa για να διηγηθεί την αληθινή ιστορία μιας γυναίκας που υπέφερε την αυστηρότητα των καθολικών διδαχών και κατέληξε μέχρι και στα γηρατειά της να ψάχνει την προσωπική της λύτρωση. Ο δημοσιογράφος Μάρτιν Σίξσμιθ αναλαμβάνει να βοηθήσει την υπερήλικα Φιλομένα Λι στην προσπάθεια εύρεσης του γιου της. Του διηγείται το πώς χωρίστηκαν: μετά από μια «αμαρτωλή» νύχτα και τη συνουσία της με ένα νεαρό αγόρι, η Φιλομένα θεωρήθηκε ο Σατανάς επί Γης και μη έχοντας που αλλού να στραφεί, κλείστηκε σε ένα μοναστήρι. Ο γιος της δόθηκε για υιοθεσία σε ένα ζευγάρι από την Αμερική, αφήνοντας τη νεαρή Φιλομένα σε ένα διαρκή σπαραγμό. Όταν, όμως ο Μάρτιν αναλαμβάνει τα ηνία της υποθέσεως, θα ανακαλύψει ότι πίσω από αυτή κρύβεται η μάκα της θρησκευτικής υποκρισίας, και μάλιστα σε παχιά στρώματα.
Μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση να μην έχουμε κάτι τόσο άμεσο και επώδυνο όσο, φερ’ ειπείν, στην περίπτωση των Κορών της Ντροπής, μα από την άλλη δεν έχουμε και κανένα καλοκάθαγο, καρτουνίστικο «κατηγορώ». Η κριτική που ασκείται είναι δριμεία, μα ταυτόχρονα τόσο καλοπροαίρετη και σκεπτόμενη, χωρίς να αφήνει στην άκρη τον παράγοντα της κινηματογραφικής εμπειρίας. Όπως σε κάθε ταινία, έτσι και εδώ εισέρχεται η παράμετρος της απεικόνισης, ο Στίβεν Φρίαρς δεν ξεχνά ότι με αυτό το μέσο που χρησιμοποιεί για να εκφραστεί, απευθύνεται σε άλλους ανθρώπους. Μα έχει και επίγνωση του ότι με το να τους τρομάξει, θα τους στερήσει τη δυνατότητα της ευαισθητοποίησης, η οποία θα αντικατασταθεί –έστω βραχυπρόθεσμα- από έναν φονταμενταλιστικό φανατισμό που απομακρύνει από το μήνυμα.
Ποιο είναι το μήνυμα που ο Φρίαρς θέλει να περάσει; Απλό και στοιχειώδες, αγαπητέ μου Γουάτσον. Ότι η προσωπική σωτηρία, ακόμα και αν βασίζεται σε θρησκευτικά θεμέλια, ενέχει τη δυνατότητα της συγχώρεσης. Η ολοκλήρωση έρχεται μόνο όταν δεν μπορούν να μείνουν «λεκέδες» του παρελθόντος, μόνο τότε μπορείς να είσαι καθαρός και να κάνεις ειρήνη με τα ανώτερα από σένα και τον εαυτό σου. Και αυτό το καταφέρνει χωρίς να χρησιμοποιήσει ηθικολογίες της πεντάρας. Αν ο θεατής καταλήξει να ταυτιστεί με κάτι, αυτό θα είναι η πυγμή που προκύπτει από την επίγνωση της συνολικής εικόνας, τα υπόλοιπα περιττεύουν μπροστά στη συγκεκριμένη δύναμη. Μη χάνουμε το δάσος, προσπαθώντας αμέτι μουχαμέτι να ψέξουμε οτιδήποτε φαίνεται ως βδέλυγμα, αλλά ταυτόχρονα δε σημαίνει να μην το αναγνωρίζουμε ως κάτι κακό.
Το δυνατό επιμύθιο πλαισιώνεται από μια πανέμορφη και ουσιαστική σκηνοθεσία. Σταθερός ρυθμός, σωστή δομή πλάνων (τα εξωτερικά πλάνα της Ιρλανδίας είναι πέρα για πέρα μεθυστικά), διακριτικό βρετανικό χιούμορ και μια καθαρή γλυκόπικρη αύρα χαρακτηρίζουν το σύμπαν του Philomena. Ο Στιβ Κούγκαν παίζει τον κλασικό κυνικό, ευφράδη ρόλο που είτε θα λατρέψεις είτε θα μισήσεις και αποτελεί το απόλυτο Γιν στο ήπιων τόνων, καλοσυνάτο Γιανγκ της υπεράνω πάσης κριτικής Τζούντι Ντεντς. Ένα ζευγάρι που ενώνεται μέσα από τις διαφορές του, μαθαίνει μέσα από τη συνύπαρξή του και κατανοεί τον κόσμο γύρω του. Ειδικά στις στιγμές που η κάμερα εστιάζει στο σιωπηλό πρόσωπο της Ντεντς, αφήνοντάς την να διδάξει τον κόσμο πως ερμηνεύουμε μια σκηνή σιωπηλού πόνου, η συγκίνηση κάθε άλλο παρά ψεύτικη είναι. Τέλος, να μην παραλείψουμε την ονειρεμένη (σχεδόν ζεν) μουσική του Αλεξάντρ Ντεπλά που αγκαλιάζει το φιλμ και εκφράζει επακριβώς αυτά που η εικόνα από μόνη της δε μπορεί.
Μια αληθινή ιστορία που αξίζει να ειπωθεί, όχι για να δώσει faux μαθήματα του πόσο απίστευτη και απρόβλεπτη είναι η ζωή, μα ούτε και να τρομάξει με το τι συμβαίνει ενώ κοιμόμαστε τον ύπνο του διακαίου. Αντιθέτως, η νηφάλια οπτική της και η αγάπη με την οποία κοιτά τον ανθρώπινο πόνο διδάσκει και το τι συμβαίνει όταν αφήνουμε τον άνθρωπο να καβαλικεύει αυτά που τον ξεπερνούν για να ανέλθει, οπότε ας έχει τα μάτια του ανοιχτά, καθώς και πώς η λύτρωση είναι κάτι το πραγματοποιήσιμο αν η επίγνωση και η γνήσια ταπεινοφροσύνη είναι τα εφαλτήρια και όχι αποκλειστικά τα ζητούμενα.
Στην επόμενη σελίδα: Πατέρας και Γιος
