Στη Μόρια πήγα τελευταία φορά στα τέλη Γενάρη του 2020 και σφίχτηκε η καρδιά μου από τους όγκους σκουπιδιών και τους τόνους λάσπης ανάμεσα στα οποία χιλιάδες άνθρωποι προσπαθούσαν να επιβιώσουν, να διατηρήσουν καθαρό το βλέμμα τους τουλάχιστον μέσα στην απέραντη βρωμιά, για την οποία δεν είχαν καμία ευθύνη αλλά έπρεπε να συμβιώσουν μαζί της. Δεν ξέρω πως μπορεί να είναι οι διάβολοι αλλά η Κόλαση σίγουρα θα μοιάζει τη Μόρια.
Ήταν περίπου 40 μέρες πριν εισβάλλει η πανδημία στις ζωές μας, χαράσσοντας μια μεγάλη οντολογική τομή.
Σκέφτομαι την αγωνία που βιώνουμε όλες και όλοι για εμάς και τα αγαπημένα μας πρόσωπα, τα χέρια μας που έχουν ξεραθεί από την υπερβολική χρήση αντισηπτικού, τη βρύση στο σπίτι που ρέει ασταμάτητα, το άγχος όταν δεν προλαβαίνουμε να αλλάξουμε πεζοδρόμιο και τυχαίνει να περάσουμε για πέντε δευτερόλεπτα δίπλα από κάποιον άγνωστο, τη δυσφορία από την παρατεταμένη παραμονή στα διαμερίσματα μας που συνήθως, όμως, έχουν κρεβάτια, κουζίνα, μπάνιο που χρησιμοποιούν μόνο οι ένοικοι, Netflix και σίγουρα είναι πάνω από τρία τετραγωνικά μέτρα. Και ειλικρινά δεν είναι καθόλου ευχάριστη σκέψη. Ωστόσο, δε μπορώ να διανοηθώ την προσομοίωση αυτού του βιώματος σε συνθήκες στρατοπέδου συγκέντρωσης, όπου η καθημερινότητα ήταν αβίωτη και πριν ξεσπάσει η υγειονομική κρίση.
Δεν υπάρχει ούτε μισή οδηγία από αυτές που έχουμε ξεπατικώσει και επαναλάβει δεκάδες φορές τον τελευταίο καιρό που να μπορεί να εφαρμοστεί στη Μόρια και τους υπόλοιπους προσφυγικούς καταυλισμούς.
Συμπολίτες μας διαπομπεύτηκαν επειδή κάθονταν στο παγκάκι ή περπατούσαν στο πάρκο ανά δύο – τρία άτομα με το επιχείρημα της αποφυγής συνωστισμού αλλά για τον πραγματικό συνωστισμό στις μουσαμένιες παραγκουπόλεις των νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου δε λήφθηκε καμία μέριμνα. 38990 πρόσφυγες ζουν εγκλωβισμένοι στα νησιά, τη στιγμή που η χωρητικότητα των αντίστοιχων δομών είναι 6095 ατόμων.
«Στη Μόρια αντιστοιχεί μία βρύση ανά 1300 ανθρώπους και μια ντουζιέρα ανά 220. Μη συνωστίζεστε. Τα camps, όμως, είναι ο ορισμός του συνωστισμού, σε κάθε σκηνή τριών τετραγωνικών μέτρων συνήθως ζουν έξι με εφτά άτομα, για τη διανομή του συσσιτίου στέκονται ώρες στις ουρές.»- Απόστολος Βείζης, διευθυντής προγραμμάτων στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.
Ο Απόστολος Βείζης, διευθυντής προγραμμάτων στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα περιγράφει την κατάσταση: «Στη Μόρια βρίσκονται 18619 άτομα σε χώρο που σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους έπρεπε να υπάρχουν μόλις 2757 άνθρωποι. Πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν γυναίκες, παιδιά και άνδρες, άνθρωποι όπως εσείς κι εγώ. Το 15% είναι ασυνόδευτα ανήλικα και το 35% παιδιά. Το 49% από το Αφγανιστάν, το 20% από τη Συρία, το 6% από Ιράκ, Παλαιστίνη και Κονγκό, δηλαδή από περιοχές με εμπόλεμες συγκρούσεις. Ας αναλογιστούμε ποιοι είναι βασικοί κανόνες προσωπικής ασφάλειας για τον Covid 19. Μείνε σπίτι. Σε ποιο σπίτι να μείνω; Το μεγαλύτερο ποσοστό μένει σε παραπήγματα, σκηνές ή στο δρόμο. Πλύνε χέρια. Πώς να πλύνω χέρια; Στη Μόρια αντιστοιχεί μία βρύση ανά 1300 ανθρώπους και μια ντουζιέρα ανά 220. Μη συνωστίζεστε. Τα camps, όμως, είναι ο ορισμός του συνωστισμού, σε κάθε σκηνή τριών τετραγωνικών μέτρων συνήθως ζουν έξι με εφτά άτομα, για τη διανομή του συσσιτίου στέκονται ώρες στις ουρές. Στην περιοχή είναι διαθέσιμοι τρεις γιατροί που κάνουν απλά καταγραφή της ευαλωτότητας. Υπάρχουν άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας αλλά τα συνηθέστερα προβλήματα υγείας σχετίζονται με τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης, όπως είναι οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, οι διάρροιες, τα δερματικά νοσήματα. Στην πανδημία η έκθεση τους έχει πολύ μεγαλύτερο ρίσκο. Η κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Ένωση θεώρησαν ότι είναι αριθμοί και όχι άνθρωποι. Ο ΠΟΥ λέει ότι δε γίνεται να μη συμπεριλαμβάνονται στους σχεδιασμούς των κρατών οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, γιατί η δημόσια υγεία μας αφορά όλους. Εδώ τι έγινε; Από τις 17 Μαρτίου τα μέτρα που ανακοινώθηκαν ήταν περιορισμού της μετακίνησης, δηλαδή απαγορεύτηκε η μετακίνηση από τις 7 το απόγευμα έως τις 7 το πρωί και πλέον επιτρέπεται μόνο σε ένα άτομο ανά οικογένεια να βγαίνει έξω με πολύ αυστηρές προϋποθέσεις. Πρόκειται σαφώς για μέτρα διάκρισης που αυξάνουν το στρες και τη βία. Η δική μας έκκληση είναι να αποσυμφορηθούν τα νησιά. Έχουμε δώσει στους αρμόδιους φορείς λίστες με ευάλωτες ομάδες, ώστε να μεταφερθούν σε ξενοδοχεία, πράγμα που έχει καθυστερήσει αρκετά. Αυτή η κατάσταση με πανδημία ή χωρίς πρέπει να αλλάξει. Είναι ντροπή. 2,23 δις έχουν διατεθεί από ευρωπαϊκά κονδύλια στο ελληνικό κράτος για την πενταετία 2015 – 2020. Δε δικαιολογείται αυτή η εικόνα».
Αυτή η εικόνα δε δικαιολογείται για ό,τι εννοιολογήθηκε ως ανθρώπινος πολιτισμός. Υπάρχει χρόνια και χειροτερεύει βυθίζοντας στην απόγνωση ολοένα και περισσότερους ανθρώπους αλλά θα περίμενε κανείς στην προσπάθεια που γίνεται να προστατευτεί η δημόσια υγεία, να μην αφεθεί κανείς εντελώς απροστάτευτος. Δεν ισχύει. Ο προσφυγικός πληθυσμός έχει παρατηθεί αβοήθητος σε ζώνες υπερσυγκέντρωσης. Έχουν ήδη διαπιστωθεί θετικά κρούσματα στη Ριτσώνα και στη Μαλακάσα, όπου οι διαμένοντες είναι πολύ λιγότεροι και οι συνθήκες διαβίωσης πολύ πιο ανεκτές. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η εμφάνιση κρουσμάτων στη Μόρια ή στη ΒΙΑΛ θα μπορούσε να ελεγχθεί χωρίς να διακυβεύσει την υγεία των προσφύγων. Το αντιλαμβάνονται κι οι ίδιοι ότι έχουν επιδεικτικά παραμεληθεί και προφανώς το στρες τους έχει πολλαπλασιαστεί.
«Δεν υπάρχει κανένα αίσθημα ασφάλειας, ειδικά τη νύχτα δε μπορείς να βγεις από τη σκηνή, θα απειληθείς και θα κινδυνέψεις»- Omid, Αφγανιστάν
Ο Omid είναι πρόσφυγας από το Αφγανιστάν. Βρίσκεται στη Μόρια εδώ και πέντε μήνες μαζί με την οικογένεια του. «Νομίζω ότι είναι το χειρότερο camp στην Ευρώπη. Για να κάνεις το πιο απλό πράγμα του κόσμου πρέπει να περιμένεις στην ουρά. Ουρά για να δεις γιατρό, για να πάρεις φαγητό, για να πας τουαλέτα. Ειδικά το νερό είναι ελάχιστο για 20.000 ανθρώπους. Δε φτάνει. Δημιουργείται εκνευρισμός στους διαμένοντες και ξεσπούν καβγάδες. Ένα παιδί σκοτώθηκε πάλι τις προάλλες. Κάθε μέρα αντιμετωπίζουμε βία και ένταση. Δεν υπάρχει κανένα αίσθημα ασφάλειας, ειδικά τη νύχτα δε μπορείς να βγεις από τη σκηνή, θα απειληθείς και θα κινδυνέψεις. Ο μεγάλος μας φόβος ότι αν έρθει ο ιός στη Μόρια δε θα ελεγχθεί, αφού δεν υπάρχει κανένα περιθώριο κοινωνικής απόστασης. Θα ναι καταστροφή. Νιώθω πολύ άγχος για μένα και για την οικογένεια μου. Τουλάχιστον πριν βγαίναμε λίγο έξω, τώρα προσπαθούμε να μείνουμε πολλές ώρες στη σκηνή που είναι απαίσια, καίγεται τα μεσημέρια και παγώνει τις νύχτες. Είδαμε ότι δεν ασχολείται η κυβέρνηση μαζί μας και ξεκινήσαμε μόνοι μας πριν ένα μήνα να καθαρίζουμε το χώρο. Έχουμε ήδη καθαρίσει το 60% αλλά δεν αρκεί αυτό. Χρειαζόμαστε την αλληλεγγύη του ελληνικού λαού. Δεν είμαστε πειραματόζωα», λέει.
Εννοείται ότι δεν υπήρξε πρόνοια να ενημερωθεί ο κόσμος για τις οδηγίες και τα μέτρα προφύλαξης στη γλώσσα του, ούτε μοιράστηκαν γάντια και μάσκες, ούτε έγινε καμία απόπειρα απολύμανσης, ούτε απομακρύνθηκε η άτυπη χωματερή απορριμμάτων που έχει σχηματιστεί. Είναι εντυπωσιακό, όμως, πως ακόμα και στο απόλυτο βάλτωμα της αξιοπρέπειας και στον πιο βασανιστικό εγκλεισμό, τα ίδια τα υποκείμενα μπορούν να βρουν κουράγιο για να δραστηριοποιηθούν και να πράξουν ό,τι είναι εφικτό με τις ελάχιστες τους δυνατότητες για να προστατευτούν.
Η αυτοοργάνωση των προσφύγων στη Μόρια με τη συνδρομή κάποιον ΜΚΟ ανέλαβε την κοινωνική ευθύνη που παράτησε σύξυλη ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός. Οι προσφύγισσες ράβουν αδιάκοπα μάσκες και οι πρόσφυγες απομακρύνουν τα σκουπίδια από το χώρο.
«Στις αρχές του Μάρτη δεν είχε γίνει απολύτως τίποτα. Ούτε ένα ενημερωτικό φυλλάδιο δεν είχε δοθεί. Η Ευρώπη εγκατέλειψε τη Μόρια χωρίς καμία προετοιμασία. Συνειδητοποιήσαμε τον επείγοντα χαρακτήρα της περίστασης και αποφασίσαμε να υποστηρίξουμε διάφορες αυτοοργανωμενες προσφυγικές συλλογικότητες όπως το Moria Corona Awareness Team για να προχωρήσουν στα πρώτα βήματα. Τυπώσαμε πολύγλωσσες αφίσες, τοποθετήσαμε μερικές βρύσες, βοηθήσαμε στο καθάρισμα και τους εκπαιδεύσαμε στην τήρηση μέτρων ασφαλείας στις ουρές. Τα εφαρμόζουν με επιτυχία και ευτυχώς μέχρι στιγμής κανένα κρούσμα δεν έχει παρατηρηθεί στο camp. Είναι μεγάλο κατόρθωμα γιατί εάν μεταδοθεί ο ιός στη Μόρια, χιλιάδες άνθρωποι που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες θα κινδυνέψουν να πεθάνουν. Η κοινωνική απόσταση και τα συμβατικά μέτρα υγιεινής είναι αδύνατο να εφαρμοστούν εδώ» επισημαίνει ο Thomas der Osten Sacken από την οργάνωση Stand by me Lesvos.
«Τυπώσαμε πολύγλωσσες αφίσες, τοποθετήσαμε μερικές βρύσες, βοηθήσαμε στο καθάρισμα και τους εκπαιδεύσαμε στην τήρηση μέτρων ασφαλείας στις ουρές. Τα εφαρμόζουν με επιτυχία και ευτυχώς μέχρι στιγμής κανένα κρούσμα δεν έχει παρατηρηθεί στο camp.»- Thomas der Osten Sacken από την οργάνωση Stand by me Lesvos
Είναι συγκινητική η επινοητικότητα των ανθρώπων στις πιο ανυπόφορες συνθήκες. Αποδεικνύει ότι ακόμα και στα μέρη που έχουν οικοδομηθεί με γνώμονα τον εκμηδενισμό της ύπαρξης, αυτή πάντα μπορεί να ξεγλιστρήσει. Σε καμία περίπτωση εντούτοις δε σταματάει το ζύγισμα με την απειλή. Το μόνο ουσιαστικό και αποτελεσματικό μέτρο που υποδεικνύουν όλοι οι διεθνείς οργανισμοί είναι η μεταφορά των ανθρώπων σε ασφαλή καταλύματα. Πρόσφατα ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση ότι 2380 άτομα – 200 ηλικιωμένοι και 1730 με χρόνια νοσήματα – θα μεταφερθούν από τα ΚΥΤ των πέντε νησιών στην ενδοχώρα, εκ των οποίων οι 1500 από τη Μόρια. Αυτή η απόφαση στο βαθμό που θα εξασφαλίζει αξιοπρεπή στέγαση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παρότι καθυστερημένη, είναι ορθή. Με δεδομένη την εκτίμηση για ενδεχόμενο δεύτερο κύμα της πανδημίας από Σεπτέμβρη και χωρίς καλά – καλά να έχουμε ξεμπερδέψει οριστικά με το πρώτο, η μετεγκατάσταση των προσφύγων σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας πρέπει να γίνει σε αρκετά μεγαλύτερη κλίμακα.
Μια παράμετρο που επίσης έχει επιδεινωθεί εξαιτίας των περιορισμών που έχουν τεθεί στη Μόρια, επισημαίνει η Αδαμαντία, επόπτρια του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα στη Λέσβο. Αφορά στις επιζώσες έμφυλης βίας, των οποίων η δυνατότητα απεύθυνσης σε φορείς έχει δυσχερανθεί, όπως και η ανάγκη διασφάλισης στέγης μακριά από τους κακοποιητές τους: «Έχουν υπάρξει περιστατικά όλες αυτές τις εβδομάδες. Έχουν εκπληρωθεί κάποια αιτήματα στο κομμάτι της καταγγελίας και της ιατρικής περίθαλψης αλλά όχι το στεγαστικό. Στη Μόρια υπάρχουν δυο πτέρυγες για μόνες γυναίκες, μεταφέρονται αρχικά εκεί γιατί οι υπόλοιπες επιλογές καθυστερούν. Συχνά είναι πλήρεις και όχι εντελώς προστατευμένες, δηλαδή Μόρια και ασφάλεια δεν πάνε μαζί. Οι προσφύγισσες και οι μετανάστριες είναι εκτεθειμένες σε πολλές μορφές έμφυλης βίας. Γι’ αυτό το λόγο η ειδική γραμμή SOS 15900 θα έπρεπε να είναι πολύγλωσση και να λειτουργεί σε live chat. Υπάρχει δυσκολία στην απόκριση του κρατικού μηχανισμού, οι γυναίκες με γεωγραφικό περιορισμό δε γίνονται δεκτές στους ξενώνες που επίσης είναι συχνά πλήρεις, τα δικαστήρια παραμένουν κλειστά και σε πολλές περιπτώσεις τα ασφαλιστικά δεν έγιναν δεκτά ως κατεπείγοντα, ώστε να εξεταστούν. Την προηγούμενη εβδομάδα δόθηκε μια λύση στέγασης σε προσφύγισσα σε ξενοδοχείο. Οι γυναίκες στη Μόρια αντιμετωπίζουν τρομερή δυσκολία στην επιβίωση τους. Όταν φτάνουν στο σημείο να υπερβαίνουν τους φραγμούς και να ζητούν βοήθεια, πρέπει να τη δίνεις»
Η βία είναι δομικό κομμάτι της δυστοπικής πραγματικότητας στη Μόρια. Από τη μια είναι η έμφυλη βία, θεμελιωμένη στην πατριαρχία που ενδημεί σε όλα τα πολιτισμικά περιβάλλοντα, από την άλλη είναι η βία μεταξύ εφήβων ή ατόμων διαφορετικών εθνικοτήτων που ευνοείται από τη διάχυτη εξαγρίωση. Από το Σεπτέμβρη μέχρι σήμερα έχουν πληθύνει τα ανήλικα σώματα που έφτασαν στο τοπικό νοσοκομείο γεμάτα μαχαιριές από τα χέρια άλλων ανηλίκων. Το τελευταίο φονικό έγινε λίγες μέρες πριν πάει ο Πρωθυπουργός στο αεροδρόμιο να αποχαιρετίσει τους 50 ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες που έφευγαν για Γερμανία. Ήταν ένα παιδί 16 ετών. Είναι αναμφίβολα τρυφερό να βοηθάς τους ανθρώπους όταν φεύγουν αλλά πρέπει να τους βοηθάς κι όταν έρχονται για να μη πνίγονται στη θάλασσα, να τους βοηθάς κι όσο καιρό μένουν εδώ για να μη πεθαίνουν από το κρύο, τη φωτιά και τα μαχαίρια.
«Οι γυναίκες στη Μόρια αντιμετωπίζουν τρομερή δυσκολία στην επιβίωση τους. Όταν φτάνουν στο σημείο να υπερβαίνουν τους φραγμούς και να ζητούν βοήθεια, πρέπει να τη δίνεις»- Αδαμαντία, επόπτρια του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα στη Λέσβο
Μια προσφύγισσα ήδη πέθανε στη ΒΙΑΛ χωρίς να έχουν αποσαφηνιστεί τα αίτια θανάτου της. Οι φωτιές που άναψαν το βράδυ του Σαββάτου στη δομή δεν ήταν γιορτής, όπως τα πυροτεχνήματα που ανέβαιναν στον ουρανό της υπόλοιπης χώρας, ήταν οργής. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι έχουν αγνοηθεί, ότι δεν τους λογαριάζει κανείς στην πρόληψη, ότι αν νοσήσουν θα τους αποκαλέσουν «υγειονομική βόμβα» – όπως αποκάλεσαν ορισμένα τηλεοπτικά Μέσα τα άτομα από τη δομή στέγασης προσφύγων στο Κρανίδι – λες και η ασθένεια είναι ενοχή που βαραίνει το πάσχον υποκείμενο. Η ίδια η πανδημία έδειξε πόσο συνδεδεμένοι είμαστε μεταξύ μας και μαζί μ’ αυτό πόσο αναγκαίο είναι να μην εξαιρεθεί κανείς από τη φροντίδα.
