Πιστεύετε διανύουμε μια περίοδο κρίσης ή μια περίοδο παρακμής; Η κρίση έχει το στοιχείο της παροδικότητας… Με λογική σκέψη αποκλίνω στο ότι πρόκειται για παρακμή. Δεν υπάρχει κανένας τομέας του δημόσιου βίου όπου να μπορείς να δεις να επιβιώνει μια ποιότητα. Δεν είναι μόνο οι πολιτικοί. Είναι οι δικαστές, οι εκπαιδευτικοί, οι μητροπολίτες, ο συνδικαλισμός. Αφήστε τα κανάλια και την πληροφόρηση, που είναι πια μια αρρώστια πάρα πολύ βαριά. Ο λαός υποβιβάζεται καθημερινά σε μια κατηφόρα, πρώτ’ απ’ όλα γλωσσική. Δεύτερον, αισθητική. Ζούμε μέσα στο κιτσαριό. Η Ελλάδα σήμερα ακούει μουσική ανατριχιαστική. Η ίδια Ελλάδα που τη δεκαετία του ’60 γνώρισε μια μουσική άνθηση, να πάρει η ευχή, νομίζω πάρα πολύ αξιόλογη.
Εντάξει, η μεγάλη μερίδα του κόσμου ακούει κακή μουσική. Ωραία πράγματα βγαίνουν… Ναι αλλά όταν κατά πλειοψηφία λειτουργούν αυτές οι μη ποιότητες μιλάμε για παρακμή… Συν ότι έγιναν κάποιες θεσμικές μεταβολές από το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία που ήταν εγκλήματα ιστορικά. Όπως το μονοτονικό, που στα δικά μου μάτια ήταν μια καταστροφή πολύ χειρότερη από τη μικρασιατική. Στη μικρασιατική χάθηκαν κάποιες αρχέγονες κοιτίδες του ελληνισμού, δεν διακόπηκε η ιστορική συνέχεια. Με το μονοτονικό ένα παιδί σήμερα δεν καταλαβαίνει τον Παπαδιαμάντη, τον Ροΐδη. Ο Έλληνας κάτω των 40 ετών, δεν καταλαβαίνει τι θα πει «την υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια». 400 χρόνια αγράμματος, φτωχός, σκλάβος, καταλάβαινε.
Έχετε πει ότι πρέπει να μπουν τα αρχαία ελληνικά στο Δημοτικό. Εγώ ξεκίνησα στο Γυμνάσιο, αλλά πάλι δεν έμαθα… Ναι, σαν σλόγκαν το «να μπουν τα αρχαία στο Δημοτικό», είναι μια ανοησία. Διότι όπως πολύ σωστά είπατε, με τον τρόπο που σήμερα διδάσκονται τα αρχαία, δεν μαθαίνεις. Εγώ λέω ότι τα αρχαία μπορούν να μπουν στο δημοτικό σαν παιχνίδι. Δώσε στο παιδί την ετυμολογία του «ύδωρ», να σου δώσει τα παράγωγα, «υδραυλικός», «ύδρευση» κλπ. Θα μπει αμέσως στη λογική της γλώσσας.
Συμφωνούμε όλοι πως δεν πρέπει να χάσουμε την ελληνικότητά μας, όμως την ίδια στιγμή, η Δύση δεν είναι αυτή που σήμερα δείχνει το δρόμο στις Τέχνες και στις επιστήμες; Όταν λέμε να βρούμε την ελληνικότητα, δεν μιλάμε για μια ιδεολογία, αλλά για το να γνωρίσουμε τις πραγματικές μας ανάγκες. Αυτές μπορεί να ικανοποιηθούν με προσλήψεις από παντού. Ο ελληνισμός δεν ήταν ποτέ ένα γκέτο, ήταν σταυροδρόμι ανοιχτό. Θα πάρουμε από τη Δύση πράγματα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι επί 10 αιώνες περίπου, ο ελληνισμός ήταν ο αντίλογος στη Δύση. Όχι σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά σε επίπεδο πολιτισμού, δηλαδή ιεράρχησης των αναγκών. Η Δύση είναι ατομοκεντρική. Έχει βαρβαρική καταγωγή, πώς να το κάνουμε, τα φύλλα που εισέβαλαν εκεί από τον 4ο μέχρι τον 6ο αιώνα είχαν τέτοια στοιχεία. Ο ελληνισμός είναι κοινωνιοκεντρικός.
Ναι αλλά αυτή η ελευθερία του ατόμου δεν ήταν που βοήθησε τη Δύση να προχωρήσει; Μπράβο. Τα δικαιώματα τα ατομικά, βοήθησαν τη Δύση να βγει από τη βαρβαρότητα της φεουδοκρατίας. Αλλά στην Ελλάδα τα δικαιώματα αυτά είναι επίτευγμα προ-πολιτικό. Η έννοια των ατομικών δικαιωμάτων απουσιάζει εντελώς από την αρχαία ορολογία και αντίληψη. Τότε, το να είσαι πολίτης, σου εξασφάλιζε πράγματα στα οποία τα ατομικά δικαιώματα ήταν τσόντες.
Σήμερα βιώνουμε το τέλος μιας παραμυθίας ατομικότητας του μεταπολιτευτικού συστήματος ή το τέλος του μοντέλου που γέννησε το ελεύθερο ελληνικό κράτος; Σας ρωτάω γιατί πολλοί εντοπίζουν την απαρχή του προβλήματος στον υπερκαταναλωτισμό της δεκαετίας του 1980, την ώρα που εσείς πάτε πίσω μέχρι την ίδρυση του κράτους… Εξ’ υπαρχής και εκ προθέσεως, δημιουργήθηκε ένα κράτος που δεν ήθελε να είναι ελληνικό. Υπήρχε αυτή η ξυπασιά, να μιμηθούμε του Ευρωπαίους, τα πεφωτισμένα έθνη. Όταν είσαι μεταπράτης, δεν προσλαμβάνεις για να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου. Πιθηκίζεις. Μπορούμε να πάρουμε από τη Δύση οτιδήποτε, αλλά για τις δικές μας ανάγκες. Γιατί οι Ελβετοί, μέσω του Καποδίστρια, προέκριναν ότι η τίμια αποκέντρωση, η αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα, είναι το μοντέλο που τους πάει; Δυτικοί είναι κι αυτοί. Επέλεξαν όμως τον ελληνικό τρόπο.
Μιλάτε συχνά για «κατά κεφαλήν καλλιέργεια», ριζική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αναθεώρηση του Συντάγματος. Διαθέτουμε τα πρόσωπα που θα αναλάμβαναν τέτοιες ευθύνες στην παρούσα φάση; Μήπως έχουμε ανάγκη από λιγότερο μεγαλεπήβολες προτάσεις στο «τώρα» της κρίσης; Αυτό το «τώρα» έχει φτάσει πια σε τέτοιο σημείο που δεν χωράει βελτιώσεις. Τα τελευταία 10-15 χρόνια κάποιες κυβερνήσεις επιχείρησαν κάτι τέτοιο και φάνηκε εντελώς καθαρά ότι αυτό το σύστημα δεν επιδέχεται βελτιώσεις. Χρειάζεται Συνταγματική Εθνοσυνέλευση και καινούριο Σύνταγμα. Ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Δεν μπορεί ο κάθε αρχηγός κόμματος να είναι φεουδάρχης. Δεν μπορεί ο πρωθυπουργός να διορίζει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρόεδρο της Βουλής, τους βουλευτές, τα πάντα. Χρειάζονται δημοκρατικοί όροι λειτουργίας των κομμάτων. Και πέρα από αυτό, συνταγματικές θεμελιώσεις στο επίπεδο της αυτοδιοίκησης και της παιδείας, που να εξασφαλίσουν μια συνέχεια του τρόπου ικανοποίησης των αναγκών μας. Δεν μιλάω ούτε για ιδεολογίες, ούτε για αξίες. Οι ελληνικές ανάγκες έχουν μια ιδιομορφία, όπως και των Ιταλών, των Βουλγάρων, οποιουδήποτε, περισσότερο όμως ενός ιστορικού λαού με άλλους εθισμούς. Ο Έλληνας, όπως είπαμε και στην αρχή, δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με το κράτος, θα βρει τρόπους να λειτουργήσει με ρουσφέτια. Και αντίστοιχα, αυτός που είναι πίσω από το γκισέ, δεν υπηρετεί το κράτος, γιατί είναι πάλι απρόσωπο το κράτος και γι’ αυτόν. Θα κοιτάξει να επωφεληθεί ατομικά.
Κύριε Γιανναρά, γνωρίζουμε τις απόψεις σας, όμως δεν γνωρίζουμε τι άνθρωπος είστε. Επιτρέψτε μου για το τέλος δυο-τρεις προσωπικές ερωτήσεις. Μπορείτε να μου περιγράψετε πώς περνάτε τη μέρα σας; Είναι τώρα έξι χρόνια που ζω μόνος μου. Έχασα τη γυναίκα μου. Επομένως, πέρα από το διάβασμα και το γράψιμο, ασχολούμαι πολύ πια και με βιωτικά πράγματα.
Σφουγγαρίζετε; Όχι ακόμα (γέλια). Αν και εκεί που μας έχουν φτάσει με τις συντάξεις που παίρνουμε, θα γίνει κι αυτό. Πηγαίνω στη Λαϊκή, πηγαίνω στα μαγαζιά για ψώνια…
Πώς διασκεδάζετε; Βλέπω πολύ κινηματογράφο. Δεν είναι απλώς ότι μ’ αρέσει. Ο καλός κινηματογράφος είναι μια γλώσσα και ζηλεύω γλώσσες που δεν μπορώ να μιλήσω αλλά κατορθώνουν να είναι γλώσσες. Το σινεμά είναι η τέχνη του να διηγείσαι ένα εντελώς κοινότοπο περιστατικό και μέσα από αυτό να αναδύεται μια τομή στον ψυχισμό και τις κοινωνικές συνθήκες. Μήπως είδατε ένα ιρανικό φιλμ τελευταία, το «Ένας Χωρισμός»; Μέσα από το κοινότοπο πρόβλημα ενός ζευγαριού, ανατέμνονται προβλήματα της ιρανικής κοινωνίας. Και διακριτικότητα – χωρίς καμία προπαγανδιστική διάθεση. Σου δείχνει πράγματα και σου φωτίζει λύσεις, χωρίς να τις λέει.
Μουσική; Επειδή οι ώρες μου για μουσική είναι πολύ λίγες, έχω κολλήσει στα κλασικά. Αγαπώ όμως πάρα πολύ τα μπλουζ, πρέπει να πω.
Το ροκ; Έχω απολαύσει κομμάτια, τα οποία πραγματικά με μαγεύουν, αλλά είναι πολύ σπάνιο να βρεις ποιότητα. Αν δεν κάνω λάθος μ’ αυτό που λέω…
Νομίζω πως κάνετε, αλλά δεν είναι της παρούσης! Ποιο είναι το πιο όμορφο πράγμα που έχετε δει στη ζωή σας; Βλέπω τον Ντοστογιέφσκι στον τοίχο σας, που είχε πει πως «η ομορφιά είναι αυτή που θα σώσει τον κόσμο»… Τα τελευταία χρόνια πηγαίνω κάθε καλοκαίρι στα Κύθηρα και κάνω μια διαδρομή για να φτάσω στη θάλασσα. Κατεβαίνω λοιπόν μια κατηφόρα, όπου έχω τη θέα ενός πολύ μεγάλου όγκου της θάλασσας. Και αυτό το οποίο με μαγεύει είναι ότι, κάθε μέρα, αυτό το γαλάζιο είναι διαφορετικό. Τώρα, εάν με ρωτούσατε σε βιωματικό επίπεδο τι θεωρώ κορυφαία ομορφιά, θα σας έλεγα την έκπληξη της αμοιβαιότητας στην αγάπη. Όταν χωρίς καμιά προετοιμασία, καμιά υποψία, καμιά επιδίωξη, γεννιέται μια αμοιβαιότητα σε μια σχέση.
Η συλλογή των επιφυλλίδων του Χρήστου Γιανναρά «Το πρόβλημα είναι πολιτικό, όχι οικονομικό» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιανός.
