H βιομηχανία της τέχνης σήμερα εστιάζει στην παραγωγή (έργα-καλλιτέχνες) και τη διανομή της (μουσεία, γκαλερί). Το κοινό, όταν δεν ενοχλεί(!), φαίνεται να μην πολύ-απασχολεί καλλιτέχνες και θεωρητικούς, παρά μόνο ως ένας εκ των υστέρων δείκτης της επιτυχίας ή μη ενός εγχειρήματος. Καταμετράται και ενδιαφέρει, δηλαδή, η επισκεψιμότητα εκθέσεων, στον σχεδιασμό και την παραγωγή των οποίων, κατά παράδοξο τρόπο, δεν έχει ληφθεί ούτε μια στιγμή υπόψη ο επισκέπτης.
Τι θα γινόταν εάν η τέχνη δεν είχε ως αποκλειστικό στόχο την αυτοέκφραση του καλλιτέχνη ή/και την εικονογράφηση του οράματος του επιμελητή, αλλά έβαζε στο επίκεντρο το κοινό – ποιο είναι, τι θέλει και τι σχέσεις μπορεί να διαμορφώσει με τα έργα;
Φίλιππος Βασιλείου – Performance
Έργο του Δημήτρη Ρεντούμη
Η έκθεση «Εγκλεισμοί» στο Δρομοκαΐτειο Ψυχιατρείο, μια εικαστική μελέτη πάνω στην αποξένωση, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό εξοστρακισμό, που εκτείνεται σε 3 χώρους (Δάφτσειο, Αγ. Ισίδωρος και Τυπογραφείο) και συμπεριλαμβάνει 48 καλλιτέχνες σε επιμέλεια του Δημήτρη Τρίκα, φαίνεται να απαντά σ’ αυτό το ερώτημα και να καταφέρνει να δημιουργήσει αυτό που η Susan Lacy τόσο εύγλωττα ορίζει ως «την αδιόρατη σχέση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και το κοινό, μια σχέση που μπορεί να αποτελέσει η ίδια το έργο τέχνης»[i]. Γιατί δημόσια δεν είναι η τέχνη που γίνεται σε δημόσιους χώρους, αλλά η τέχνη που θίγει δημόσια θέματα και στοχεύει να έχει αντίκτυπο στην καθημερινότητα των ανθρώπων που θα έρθουν σε επαφή μαζί της. Υπ’ αυτήν την έννοια οι «Εγκλεισμοί» είναι μια έκθεση δημόσιας τέχνης σε έναν από τους πιο περίκλειστους χώρους της Αθήνας.
Έργο του Γιώργου Τσεριώνη
Με μια γλώσσα πιο ευφάνταστη από της επιστήμης, οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες θίγουν ζητήματα καίρια που έχουν να κάνουν με την βιοπολιτική, το τραύμα, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τον αποκλεισμό, τον έλεγχο, την αυτοδιάθεση αλλά και το δικαίωμα στο όνειρο. Η επιλογή ενός χώρου φορτισμένου με μνήμες δύσκολες και με εμφανή τα ίχνη της προηγούμενης χρήσης του, ενέχει κινδύνους. Βασικότερος, το ψυχιατρείο να αισθητικοποιηθεί και από χώρος απομόνωσης και πόνου να γίνει μέρος ενός συγκλονιστικού θεάματος προς τέρψη του φιλοθεάμονος κοινού. Στους «Εγκλεισμούς» αυτό δεν συμβαίνει.
Έργα του Διονυση Χριστοφιλλογιάννη (αριστερά) και της Καλλιόπης Λεμού (δεξιά)
Θωμάς Διώτης – Κατερίνα Αποστολίδου
Στον κλειστό και τεμαχισμένο αυτό χώρο «…που επιτηρείται σε όλα του τα σημεία, όπου τα άτομα τοποθετούνται σε μια συγκεκριμένη θέση, όπου και οι παραμικρές κινήσεις ελέγχονται, όπου όλα τα γεγονότα καταγράφονται και η εξουσία ασκείται αμέριστη…»[ii] οι καλλιτέχνες συνομιλούν με την ιστορία του ιδρύματος και στοχάζονται πάνω στη νομιμότητα του δίπολου λογικό-άλογο. Το περιβάλλον, τα έργα και η προσεχτική σκηνογραφία της επιμέλειας υποβάλλουν τον θεατή σε μια ψυχική κατάσταση εγρήγορσης και δυσφορίας. Σε μια ταλάντωση ανάμεσα στο μέσα και το έξω. Χωρίς την ανάγκη επεξηγηματικών κειμένων, η έκθεση απευθύνεται σε όλους και στον καθένα ξεχωριστά. Αυτό είναι και το πιο γοητευτικό της στοιχείο: στον χώρο περιπλανιόμαστε εμείς, ως επισκέπτες και οι αμέτρητοι άλλοι που βρέθηκαν κάποια στιγμή έγκλειστοι στο Δρομοκαΐτειο, με κριτήρια ιατρικά μεν, υποκείμενα δε στην περιρρέουσα κοινωνική πραγματικότητα. Είμαστε αλήθεια τόσο διαφορετικοί; Στην μετα-κόβιντ εποχή, όπου όλες οι βεβαιότητες έχουν καταρρεύσει, νιώθουμε πιο κοντά από ποτέ την απειλή του εγκλεισμού και του πανοπτικού ελέγχου.
Κλουβιά της Άρτεμις Ποταμιάνου
Ο εγκλεισμός του ψυχικά ασθενούς σε ιδιαίτερο χώρο, με φυσικό περιορισμό, υπό επίβλεψη ιατρική και η μετατροπή του σε υποκείμενο προς συμπεριφοριολογική παρατήρηση, είναι άλλωστε προϊόν του αρχόμενου καπιταλισμού, της εντατικοποίησης της εργασίας χάριν της παραγωγής και του κέρδους. Ο μη παραγωγικός είναι άρρωστος και πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο και να περιθωριοποιηθεί. Όμως ο άνθρωπος δεν παύει ποτέ να επιθυμεί και να ονειρεύεται. Σε αυτό τον υπαρξιακό χώρο του επιθυμείν, τον απαράβατο από τον έλεγχο και τους περιορισμούς, και όχι στον πραγματικό, φαίνεται να βρίσκονται τα έργα της έκθεσης. Θα σταθώ σε ένα:
Δέκα μικρά αγκίστρια κρέμονται από ένα καρφί στον τοίχο ενός διαδρόμου στο Δάφτσειο, την πτέρυγα που φιλοξενούσε τους οικονομικά εύρωστους ασθενείς. Μια αινιγματική εικαστική χειρονομία της Δέσποινας Χαριτωνίδη που λειτουργεί στον παραλίγο ανύπαρκτο, ενδιάμεσο χώρο του infrathin. Αμφίσημα σύμβολα αφενός παγίδευσης και περιορισμού και αφετέρου αυτού που σε κρατά γειωμένο και παρόντα στο εδώ και τώρα, τα αγκίστρια συνθέτουν, καθ’ υπέρβαση της σκληρότητας του υλικού και της λειτουργίας τους, ένα έργο στοχαστικό και ευαίσθητο, αντίστοιχο με τα στιχάκια και τα μηνύματα των ασθενών-εγκλείστων που ακόμα βρίσκει κανείς γραμμένα στους τοίχους του ιδρύματος. Γιατί τι εικονογραφεί την παραφροσύνη καλύτερα από δέκα μικρά αγκίστρια στον τοίχο;
___
[i] Suzan Lacy, “Cultural Pilgrimages and Metaphoric Journeys” στο Mapping the Terrain New Genre Public Art (ed.S.Lacy), Bay Press, 1995, σ.20
[ii] Michael Foucault, Επιτήρηση και Τιμωρία, Εκδόσεις Ράππα, Αθήνα 1989, σ.126
«Εγκλεισμοί» – Εικαστική Έκθεση, Performances, Δημόσιο Πρόγραμμα
Επιμέλεια: Δημήτρης Τρίκας
Χώρος διεξαγωγής: Δρομοκαΐτειο Ψ.Ν.Α.
Κτήρια: Δάφτσειο, Τυπογραφείο, Άγιος Ισίδωρος.
Ιερά Οδός 343, Χαϊδάρι.
Διοργάνωση: ΑΜΚΕ Ρίζες Πολιτισμού
Διάρκεια: 11.11 μέχρι 18.12
Ημέρες λειτουργίας: Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή
Ώρες λειτουργίας 15.00- 20.00
ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΙ
Δημήτρης Αντωνίτσης, Χλόη Ακριθάκη, Δημήτρης Αληθεινός, Κατερίνα Αποστολίδου, Ιλεάνα Αρναούτου, Κωστής Βελώνης, Μπάμπης Βενετόπουλος, Αντώνης Βολανάκης, Πόκα Γιο + εργαστήριο Lab 12, Βαγγέλης Γκόκας, Θωμάς Διώτης, Μάρκος Ευλογημένος, Μαίρη Ζυγούρη, Κάπτεν, Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Χάρης Κοντοσφύρης, Νίκος Κολιόπουλος, Καλλιόπη Λεμού, Μαρία Λοϊζίδου, Μαρία Λουίζου, Ναταλία Μαντά, Μάρω Μιχαλακάκου, Βασίλης Μπακάλης, Μάνια Μπενίση, Βάλλυ Νομίδου, Άγγελος Παπαδημητρίου, Άννα Παπαέτη, Ηλίας Παπαηλιάκης, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Άρτεμις Ποταμιάνου, Πάνος Προφήτης, Πηνελόπη Πετσίνη, Ρεντούμης Δημήτρης, Μάριος Σπηλιόπουλος, Γιώργος Τσεριώνης, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Κώστας Τσώλης, Σωκράτης Φατούρος, Αλέξης Φιδετζής, Δημήτρης Χαλάτσης, Δέσποινα Χαριτωνίδη, Κώστας Χριστόπουλος, Διονύσης Χριστοφιλογιάννης.
ΠΕΡΦΟΡΜΕΡΣ
Φίλιππος Βασιλείου, Στάθης Γράψας/ Αλέξανδρος Βουτσινάς, Γιάννης Μήτρου, Σάββας Στρούμπος/ Έλλη Ιγγλίζ/ Άννα Μαρκά-Μπονισέλ, Φίλιππος Τσιτσόπουλος.
