Πάνω Κουφονήσι, καλοκαίρι 2013. Ο Παύλος Παυλίδης είναι ο headliner της πρώτης μέρας του Up Festival, ενός φεστιβάλ του οποίου αποτελεί έμπνευση, πρωταγωνιστή και σχεδόν λόγο ύπαρξης. Ως Λατέρνατιβ, υποτίθεται ότι έχουμε την αποστολή να κλείσουμε τη βραδιά μόλις τελειώσει η συναυλία. Αλλά, οι συναυλίες του Παύλου Παυλίδη με τους b-movies δεν τελειώνουν ούτε νωρίς ούτε εύκολα. H μπάντα παίζει για 3 (μήπως 4;) ώρες, το κοινό σιγοντάρει εκστατικά, το φεγγάρι είναι γεμάτο, προφανώς τίποτα άλλο δεν έχει νόημα να ακολουθήσει εκείνη τη βραδιά. Βρισκομαι στα «παρασκήνια» του Καλόφεγγου και παρακολουθώ από πίσω το live, όταν τα όρια του setlist έχουν γίνει πια αρκετά ελαστικά κι ο Παυλίδης ξεκινά: «Μια ανατολή σε έναν κόσμο που δεν έχει πάψει ποτέ να γυρίζει στην ίδια τροχιά…». Δυο – τρια βήματα μπροστά μου στέκεται ο Δημήτρης Μπούρας της Inner Ear και καταλαβαίνω ότι έρχεται μια στιγμή που συντονιζόμαστε απόλυτα τραγουδώντας πιο δυνατά κι από τα πιτσιρίκια της πρωτης σειράς, μπορεί λίγο πιο δυνατά κι από τον ίδιο τον Παυλίδη. Είναι η στιγμή που «Τώρα Αρχίζω Και Θυμάμαι», θυμόμαστε έστω, ότι υπήρξε ένας από τους Αγίους της 90s εφηβείας μας. Εμείς, είναι λίγο δύσκολο να τον βγάλουμε από αυτό το κάδρο. Εκείνος όμως ποτέ δεν επαναπαύθηκε σε αυτό. Προχώρησε, και με μια έντιμη, σχεδόν αθόρυβη (σε αντίθεση με πολλούς συνομήλικούς του) πορεία, κατάφερε με τη σόλο καριέρα του στα 00s να φτιάξει μια δεύτερη γενιά ορκισμένων fans (ή μήπως μια τρίτη, αν συνυπολογίσουμε και τις άγριες ημέρες στη Θεσσαλονίκη των 80s με τα Μωρά Στη Φωτιά;). Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε το πέμπτο του άλμπουμ με τοςυ b-movies (έκτο της σόλο πορείας τους), Στον Διπλανό Ουρανό, οπότε το ραντεβού ήταν δεδομένο. Στο σπίτι-στούντιο της Νέας Σμύρνης, δύο κούπες καφέ και μια χαλαρή συζήτηση για όλα με έναν ψαρωτικά πραό άνθρωπο. Για το νέο άλμπουμ και την πολιτική, τις Σκουριές και τον φόβο, τον χρόνο και τους πιτσιρικάδες, τα Σπαθιά και το σήμερα, το Παρίσι και την Αμοργό…
Κάθε φορά που συναντιόμαστε, μένω με την ίδια απορία, Αυτήν την φορά θα την κάνω κι ερώτηση. Πώς τα καταφέρνεις και είσαι πάντα τόσο ήρεμος; Το έχω σκεφτεί κι εγώ αυτό, μου το λένε συχνά. Όμως, κοίτα, κάθε φορά που πάω να γράψω έναν δίσκο δεν προσπαθώ να περιγράψω το κλίμα της εποχής. Ούτε μένω και ανεπηρέαστος. Δεν υπάρχει κάποιο πλάνο, μερικές φορές την ατμόσφαιρα στην υπαγορεύει το υλικό. Έχω πάντα στο μυαλό μου ότι θέλω να κάνω δίσκους με συνοχή κι έτσι προσπαθώ να συγκροτώ μια παρτίδα τραγουδιών με ενιαίο ύφος. Με το Στον Διπλανό Ουρανό ήθελα να κάνω κάτι ονειρικό, βγήκαν έτσι οι ενορχηστρώσεις και, ναι συμφωνώ, ακούγομαι ήρεμος υπηρετώντας το γενικότερο κλίμα. Νομίζω και στιχουργικά είναι ίσως ο πιο ποιητικός δίσκος μου, ενώ ακόμα και η έκδοση μοιάζει περισσότερο με κάποιου είδους ποιητική συλλογή παρά με μουσικό άλμπουμ.
Πάντως εγώ όταν αναφέρομαι στην παροιμιώδη ηρεμία σου, δεν το εννοώ μουσικά, μιλάω για την στάση σου απέναντι στα πράγματα σε μια εποχή που όλοι, καλώς ή κακώς, είναι στα κάγκελα. Είναι θεμα ιδιοσυγκρασίας, ωριμότητας, στάσης ζωής; Ήσουν πάντα έτσι; Έτσι όπως το θέτεις είναι σαν να κάνω κάτι σπουδαίο, δεν το βλέπω έτσι. Είναι θέμα χαρακτήρα. Προφανώς και παρατηρώ τι γίνεται γύρω μου, αισθάνομαι την ταραχή εκεί έξω. Και μέσα μου. Σίγουρα, ζούμε έναν εφιάλτη – κυρίως όσον αφορά την οικονομική πραγματικότητα – που διαρκώς παρατείνεται, διαιωνίζοντας την αβεβαιότητα. Είναι σαφές ότι εδώ και κάποια χρόνια βρισκόμαστε σε πόλεμο…
Με ποιους; Με αυτούς που έχουν αποφασίσει ότι έχει λήξει η περίοδος που μπορούμε εμείς να αποφασίζουμε για το τι θα γίνει στη χώρα μας. Είναι ένας μηχανισμός με πολλά ονόματα, καμιά φορά σκέφτομαι ότι είναι τόσοι πολλοί οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί, ή θεσμοί, για να μην ξέρεις ποιος είναι αυτός που αποφασίζει. Σε αυτήν την καταιγίδα δεν είναι κακό να παραμένουμε ψύχραιμοι, δε δηλώνει αδιαφορία ή παραίτηση. Ίσως περισσότερο δείχνει την ανάγκη να σκεφτόμαστε καθαρά και να μη λειτουργούμε απολύτως παρορμητικά. Κι ατομικά και ως κοινωνία. Είναι σημαντικό να μην είμαστε, σε αυτή τη φάση, πανικόβλητοι.
Νομίζω συνειδητά έχεις αποφύγει να πολιτικολογείς ή να γράφεις τραγούδια με συνθηματικό πολιτικό περιεχόμενο … Αν δεις τα κομμάτια μου από τη δεκαετία του ’90, υπάρχουν πολλά τραγούδια ξεκάθαρα πολιτικά.
Συνήθως όχι με ευθύ τρόπο όμως, πάντα έχεις ένα δικό σου, πολύ προσωπικό,, κόνσεπτ. Ας πούμε, εντελώς ευθύ είναι το τραγούδι για τις Σκουριές από τον προηγούμενο δίσκο… Αυτός είναι ο τρόπος μου. Θα στο πω αλλιώς. Το κομμάτι, στο οποίο αναφέρεσαι, δεν είναι για τις Σκουριές, είναι για τον φόβο. Γράφτηκε με αφορμή όσα συμβαίνουν εκεί, με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε – το μέρος το αισθάνομαι σαν δικό μου, σχεδόν μου ζητήθηκε από τους φίλους μου που μένουν εκεί να το γράψω. Αυτό που λέει το τραγούδι είναι ότι ο φόβος νικήθηκε, γίνει δε γίνει το εργοστάσιο. Κάποιοι άνθρωποι σήκωσαν το ανάστημά τους σε κάτι που έμοιαζε τέρας ανίκητο. Το σημαντικό είναι τα παιδάκια που είδαν τους γονείς τους να τσαλαπατιούνται για κάτι που θεωρούν αυτονόητο να μη φοβούνται να κοιτάξουν κατάματα τα ΜΑΤ.
Πριν λίγο καιρό βέβαια, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, στο κέντρο της Αθήνας, διαδήλωσαν πολύ δυναμικά εκείνοι που θέλουν να δουλέψουν στο εργοστάσιο. Με πρώην υπουργούς και νυν βουλευτές στο πλευρό τους, μάλιστα… Είναι πολύ μεγάλο το ζήτημα. Αφού θες να μιλήσουμε γι’ αυτό θα σου πω ότι είναι τραγικό πως στην περιοχή μοιάζει να συμβαίνει κάτι σαν εμφύλιος. Υπάρχουν φίλοι και συγγενείς που πια συγκρούονται ευθέως. Είναι πολύ άσχημο.
(ο Παυλίδης έχει πολλά να πει για το θέμα της Ιερισσού, έχει μια καλά πληροφορημένη και συγκροτημένη άποψη που μου αναλύει off the record όταν επιστρέψαμε στο θέμα μόλις τελείωσε η κουβέντα μας – αυτό που έχει σημασία είναι παρότι διάλεξε “which side is he on” διατηρεί την καθαρή ματιά να παραδέχεται τις ακρότητες και τον χουλιγκανισμό από όπου κι αν προέρχεται, κρατώντας αδιαπραγμάτευτο το δικαίωμα να υπερασπίζεσαι τον τόπο σου)
Να το ελαφρύνουμε και να γυρίσουμε στον καινούριο δίσκο. Τι διαφορετικό προτείνεις αυτή τη φορά; Τι άλλαξε στη διαδικασία της σύνθεσης ή της ηχογράφησης; Κάθε φορά που τελειώνω έναν δίσκο υπάρχουν κάποια τραγούδια που δεν έφτασαν μέχρι το τέλος, δεν μπήκαν στο tracklist. Για διάφορους λόγους. Αυτά συνήθως φτιάχνουν ένα κλίμα. Από τις Ιστορίες Που Ίσως Έχουν Συμβεί είχαν μείνει κάποια κομμάτια που με παρέσυραν σε ένα κλίμα χωρίς εξάρσεις, κάπως σαν την ατμόσφαιρα του Αφού Λοιπόν Ξεχάστηκα… Ένα καινούριο στοιχείο είναι η παρουσία του Coti K., για πρώτη φορά συνεργάστηκα με κάποιον παραγωγό. Ήταν απολαυστικό το πώς περάσαμε έναν ολόκληρο χειμώνα, εδώ στο στούντιο, ψάχνοντας να βρούμε πώς θα ακουστεί το κάθε τραγούδι. Η σφραγίδα του είναι εμφανής. Πάντα θαύμαζα το γούστο και την αισθητική του, ο δίσκος που έκανε ως The Man From Managra είναι ένα από τα πιο ωραία πράγματα που έχω ακούσει τα τελευταία χρόνια. Ξέρεις γιατί; Παρότι είναι γνωστός ως παραγωγός, ως «τεχνικός» ας πούμε, έγραψε ωραία τραγούδια. Κάτι που μου λείπει τα τελευταία χρόνια από τους ενδιαφέροντες δίσκους της εγχώριας παραγωγής. Δε λέω ότι οι μελωδίες είναι το παν, αλλά δεν είναι και κακό να υπάρχουν.
Σκεφτόμουν, μπορεί να υπερβάλλω ή και να διαφωνήσεις πλήρως, ότι η πορεία σου έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τον Damon Albarn. Συμμετείχατε στα 90s, πάντα τηρουμένων των αναλογιών, σε ένα πολύ αγαπητό σχήμα ο καθένας που σας εξασφαλίζει την υστεροφημία σας και μόλις αυτό διαλύθηκε έχετε ακολουθήσει μια πολύ ιδιαίτερη εσωτερική πορεία, συνεχίζοντας να δημιουργείτε fans. Πώς σου φαίνεται τώρα αυτό που σου λέω; Με τιμάει ιδιαιτέρως, γιατί είναι και μένα αγαπημένος μου. Και ο τρόπος που εννοούσαν την pop οι Blur μου άρεσε, αλλά και η σόλο καριέρα του είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Ειδικά, ο περσινός του δίσκος ήταν καταπληκτικός.
(Του δείχνω του στίχους αυτού του κομματιού από το καινούριο άλμπουμ και του ζητώ να τους σχολιάσει, ειδικά την στροφή με το «Οι Εποχές Αλλάζουνε…»)
Να πέσει το βίντεο του Δημήτρη Κουλελή
Όταν γράφεις ένα καινούριο άλμπουμ, έχεις στο νου σου το πώς θα εξελίξει την σχέση σου με τον κόσμο που έρχεται και σε βλέπει στα live; Το ρωτάω γιατί είναι αξιοσημείωτο το πως ανανεώνεται το κοινό σου με το πέρασμα του χρόνου… Αυτό είναι το πιο συναρπαστικό κομμάτι. Είμαι 50 χρονών και βλέπω στην πρώτη σειρά 20ρηδες να τραγουδούν στίχους που όταν τους γράφω μάλλον έχω στο μυαλό μου ανθρώπους που έχουν ζήσει περισσότερα πράγματα, που έχουν περισσότερες εμπειρίες. Είναι πολύ σπουδαίο να αισθάνεσαι ότι δε μιλάς μόνο σε συνομήλικούς σου.
Έχεις εξηγήσει πώς συμβαίνει αυτό; Νομίζω ότι απλά κάποια στιχάκια είναι οκ και λειτουργούν σωστά.
Απέναντι σε αυτούς τους 20ρηδες που στέκονται στο κάγκελο και τραγουδάνε σαν να είναι η τελευταία τους συναυλία, συγγνώμη για το πατερναλιστικό της ερώτησης, αλλά αισθάνεσαι κάποια ευθύνη; Προσέχεις να μην κάνεις κάτι φάουλ, να μην τους «προδώσεις»; Όχι δεν αισθάνομαι κάποια ευθύνη, εξάλλου νομίζω πάντα έκανα το αντίθετο από αυτό που περίμεναν οι fans, όπως τους λέτε. Ας πούμε στα 90s: όλοι ήθελαν να μείνω σε εκείνο το ύφος που είχαν συνηθίσει κι εγώ έκανα κάτι πολύ διαφορετικό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το περσινό που κάναμε κάποια «καθιστά» live στον Σταυρό του Νότου – ο κόσμος τα κατάλαβε και τα υποστήριξε. Έτσι, κάθε φορά ένα live μας μπορεί να μοιάζει με ένα ποταμόπλοιο που κινείται ήρεμα σε μια λίμνη ή με ένα καράβι σε φουρτούνα, φτάνει να το διασκεδάσουμε και να μην πνιγούμε.
Πόσο λεπτή είναι η κόκκινη γραμμή μεταξύ της αυτοπεποίθησης που σου δίνει αυτό το πράσινο φως από το κοινό και της έπαρσης που μπορεί να δημιουργήσει; Είναι μερικές φορές που λες αυτό που έχω στο μυαλό μου ότι και να γίνει θα το περάσω γιατί «τους έχω»; Δεν το σκέφτομαι έτσι, δεν είμαι κι ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη των αυτοπεποιθήσεων. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι μόλις φέτος βρήκα το θάρρος να γράψω ένα τραγούδι που λέει «Είμαι Δειλός». Δεν είναι θέμα αυτοπεποίθησης, είναι θέμα πίστης στο υλικό. Το έχω ξαναπεί, αν δεν υπήρχαν αυτά τα στιχάκια για να βγω στην σκηνή και να τα πω, θα μου ήταν δύσκολο ακόμα και να ανακοινώσω ότι «χάθηκε ένα ζευγάρι κλειδιά, μήπως μπορεί κανείς να βοηθήσει;».
Είναι αυτό το κομμάτι που αναφέρθηκες, ο «Δειλιέν», το πιο αυτοβιογραφικό του καινούριου δίσκου; (γελάει) Όχι, όχι, δε θα το ΄λεγα. Μάλλον είναι το «Ξέρω Τι Κάνει» που αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο βίωμα. Ο «Δειλιέν» είναι ένας χαρακτήρας που υπάρχει σε όλους μας.
Είναι ένας χαρακτήρας που «ίσως έχει συμβεί»; Μπορεί, πες το κι έτσι.
Κι ο «Έρωτας» είναι ένα κομμάτι από το άλμπουμ που μου έκανε εντύπωση… Ο έρωτας είναι εντυπωσιακός από μόνος του (πάλι γέλια).
Εννοώ ότι έχεις γράψει δεκάδες ερωτικά κομμάτια, αλλά πρώτη φορά το λες ορθά-κοφτά «ο έρωτας – ο έρωτας, αυτός είναι ο αίτιος»... Ο άνθρωπος που με έμαθε να ακούω μουσική όταν ήμουν μικρός στη Βέροια, ο Γιώργος Σιαμπάνης, μου έλεγε ότι υπάρχουν τραγούδια ερωτικά και τραγούδια ερωτευμένα. Ο «Έρωτας» ανήκει στα δεύτερα.
Με το χρόνο πώς τα πας; Νιώθεις ότι μεγαλώνεις; Υπάρχει κι αυτό το στοιχείο της αθανασίας σε εκείνον τον τύπο που κάθεται στο κέντρο της σκηνής και τα φώτα πέφτουν πάνω του, είτε είναι 2015 στο Gagarin είτε είναι 1985 σε κάποιο λαϊβάδικο στη Θεσσαλονίκη με τα Μωρά Στη Φωτιά... Την έννοια του χρόνου δεν τη συνδέω με αυτό που κάνω, αλλά με το πως αντιλαμβάνομαι όσα συμβαίνουν γύρω μου. Ο χρόνος είναι το πιο δημοφιλές φιλοσοφικό θέμα, θες δε θες κάποια στιγμή σ’ απασχολεί.
Έχει έρθει αυτή η στιγμή για σένα; Δεν έπαψε και ποτέ. Όσο μεγαλώναμε και διαβάζαμε για χώρο, χρόνο, χωροχρόνο, γα την κβαντική θεωρία, έτσι όπως εκλαϊκεύθηκε κιόλας, συνειδητοποίησα ότι οι λέξεις ήταν το δικό μου όπλο για να αντιλαμβάνομαι αυτό το παιχνίδι.
Μήπως γίνεις μελό, που λες και σε έναν στίχο του δίσκου, φοβήθηκες ποτέ; Νομίζω πώς γίνομαι κάθε τόσο, αλλά μάλλον επειδή δε θέλω και τόσο πολύ να το πολεμήσω, το αφήνω. Θέλω να πω ότι δεν είναι και τόσο κακό, δεν είναι αυτό που έχει και τόση σημασία.
Ένα άλλο κομμάτι από το Στον Διπλανό Ουρανό που μου κέντρισε το ενδιαφέρον είναι «Το Πιο Τρελό Σενάριο». Εκεί λες κάποια στιγμή «τι κάνω εγώ εδώ». Υποθέτω, λαμβάνοντας υπ’ οψιν τις διαδρομές της ζωής σου (Βέροια, Θεσσαλονίκη, Παρίσι, Αμοργός, Αθήνα), ότι το έχεις αναρωτηθεί κάμποσες φορές. Έχεις κατασταλλάξει ή πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο μιας ακόμα απόδρασης; Είσαι ακριβής εδώ. Το κομμάτι αυτό περιγράφει το πώς, κάνοντας μια βουτιά στο κενό, βρέθηκα στο Παρίσι το 1989, χωρίς να το έχω πολυκαταλάβει κιόλας. Και στην Αμοργό με τον ίδιο τρόπο βρέθηκα. Είναι απίστευτο να πηγαίνεις κάπου στα τυφλά και να βγάζει το χέρι της η ίδια η ζωή και να σε κρατάει για να μην τσακιστείς. Μάλλον μια φορά στη ζωή σου μπορείς να το νιώσεις. Είναι σαν θεϊκή παρέμβαση. Άλλες φορές σκέφτομαι καθοριστικές στιγμές στη ζωή μου, οι οποίες συνέβησαν από απερισκεψία.
Πες μου μια-δυο… Όταν είπα δε θα σπουδάσω μουσική, θα ασχολήθω με το πανκ στην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του ’80. Όταν έφυγα για τη Γαλλία χωρίς καν να έχω τα λεφτά για να επιστρέψω. Τις κρατάω και πιστεύω πια, εκ των υστέρων, ότι καμιά φορά πρέπει να ενεργούμε από απερισκεψία. Σκέφτομαι ότι αν γράψω ποτέ ένα βιβλίο θα λέγεται έτσι. Αποαπερισκεψία. Μια λέξη.
Καλά όλα αυτά τα «ηρωικά», αλλά δεν υπήρξαν και περίοδοι που αισθάνθηκες ανασφαλής; Που δεν ήξερες πού πας; Συνέχεια. Στη δουλειά που κάνω, η ανασφάλεια είναι ένα αντικείμενο στις αποσκευές σου, δεν υπάρχει απολύτως καμία σιγουριά. Ας πούμε, μετά τα Σπαθιά ήταν ίσως η πιο ανασφαλής μου περίοδος. Φυσιολογικό ήταν.
Η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος ποια ήταν; Παντα είναι η τρέχουσα, γιατί προσπαθείς να την απολαύσεις όσο περισσότερο γίνεται. Σίγουρα, όμως η τρίχρονη παραμονή μου στο Παρίσι και η καταπληκτική φιλία μου με τον Νίκο Καντάρη που καθόρισε στ΄αλήθεια τη μουσική πορεία μου είναι αξεχαστη. Εκεί μου δόθηκε μια μεγάλη ευκαιρία, έμαθε πως δουλεύει αυτό που λέμε σύνθεση και τραγουδοποιϊα. Μου έμεινε η κονσόλα που έχω ακομα (και σε αυτήν έμαθα ενορχήστρωση), η κιθάρα μου η Gibson (το «ταυράκι») που την κοιτούσα δυο μέρες ερωτευμένος σε μια βιτρίνα κι ακόμα η κακόμοιρη μ’ ακολουθεί παρότι έχει σπάσει τρεις φορές. Εντάξει, και η περίοδος με τα Ξύλινα Σπαθιά. Ζήσαμε το όνειρο. Δεν ήταν εύκολα τη δεκαετία του ’90, ότι κι αν νομίζει ο κόσμος σήμερα. Δε μας χαρίστηκε τίποτα. Ποτέ δεν υπήρχαν υποδομές, πάντα ήταν μερικά παιδιά που με το πείσμα τους πήγαιναν λίγο παρακάτω αυτό που λέμε «ελληνική σκηνή».
Σου κάνει εντύπωση η σημερινή νοσταλγία όχι τόσο για τα «ελληνικά 90s» αλλά για τα γκρουπ των 80s; Επανενώσεις, επανεκδόσεις, πολλοί πιτσιρικάδες που σκάβουν σε αυτή τη γωνιά του παρελθόντος. Μήπως υπερβάλλουμε λίγο και διογκώνουμε κάτι που ποτέ δεν ήταν και τόσο σημαντικό; Είναι φυσιολογικό. Από τότε που ήμουν εγώ πιτσιρικάς συμβαίνουν οι κύκλοι αυτοί. Οι εποχές παρέρχονται, μυθοποιούνται, και μετά τις ξαναεπισκεπτόμαστε για να βρούμε την αλήθεια και το ψέμα τους. Δεν είναι κακό. Κάποια πράγματα απομυθοποιούνται, κάποια άλλα δικαιώνονται.
Το μέλλον το σχεδιάζεις ή είναι απλά η επόμενη παρτίδα τραγουδιών που θα το καθορίσει; Κάπου διάβασα πρόσφατα, δε θυμάμαι ποιος το είπε. «Δεν σκέφτομαι το μέλλον γιατί δεν προλαβαίνω έτσι γρήγορα που έρχεται κατά πάνω μου». Αυτό.
