Το “Movement” εξετάζει τη μετανάστευση πληθυσμών στη Μεσόγειο, και όχι μόνο, από τον Μεσοπόλεμο έως τις μέρες μας (1920-2020), μέσα από μια σειρά διαλέξεων, συναυλιών, προβολών φιλμ, καθώς επίσης και με διαδικτυακό υλικό (αρχειακό και τρέχον), που θα εκπέμπεται ζωντανά κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ [που διοργανώνει η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση.
Από το 1920 και μετά, οι πόλεμοι, η αποικιοκρατία, η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών, η αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος, η επιτάχυνση της τεχνολογίας και οι περιβαλλοντικές καταστροφές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Το φαινόμενο της μετανάστευσης, που είναι τόσο παλιό όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος, μας οδηγεί σε ένα συμπέρασμα: Η ανθρώπινη ζωή δεν μπορεί να διαχωριστεί από την απρόσκοπτη κίνησή της, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ελεύθερη και σκόπιμη άσκηση της δημιουργικής και παραγωγικής δύναμης του ανθρώπου.
Αυτή ήταν και η σύντομη περιγραφή του φεστιβάλ. Οι επιμελητές του, Voltnoi & Quetempο, το ανέλυσαν πιο διεξοδικά στην Popaganda.
To 1920 ακόμα ο μετανάστης θεωρείται εκείνο το ιστορικό αντικείμενο που φέρνει την εξέλιξη, την αλλαγή, την ανάπτυξη, πάνω του βασίζεται όλο το κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο. To 2020 συμβαίνει το ακριβώς το αντίθετο, αφού πολύ συχνά επικρατεί η άποψη ότι είναι ο «εχθρός». Ποιες είναι οι βασικές αιτίες αυτής της αλλαγής; Ο μετανάστης είναι ο φορέας του νέου. Κουβαλάει από τον τόπο του ένα πολιτιστικό φορτίο που θα αναμιχθεί με αυτό που βρίσκει στον τόπο που θα εγκατασταθεί. Έτσι ανανεώνονται οι κοινωνίες. Ποτέ η ζωή δεν υπήρξε στατική σε αυτόν τον πλανήτη και η μετανάστευση είναι ένα γεγονός τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος. Η δημιουργία του έθνους κράτους αλλάζει τα δεδομένα της μετακίνησης των πληθυσμών. Κάτι που συμβαίνει ιστορικά με τα κράτη είναι ότι οι προσφυγικοί πληθυσμοί γίνονται ένα εργαλείο άσκησης της κυριαρχικής και εξωτερικής τους πολιτικής. Είναι ένα βιοπολιτικό και γεωπολιτικό κεφάλαιο που θα ασκήσει επιρροή τόσο στο εξωτερικό των συνόρων όσο και στο εσωτερικό του κράτους.Έτσι έγινε και με την συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Μαζί με τη συμφωνία των συνόρων μπήκε και η ανταλλαγή των πληθυσμών βάσει θρησκείας. Στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους και για ένα κομμάτι της κοινωνίας ο πρόσφυγας από την Μικρά Ασία και τον Πόντο ενέπνεε αισθήματα φόβου, αηδίας, μίσους και απέχθειας. Η υποδοχή των προσφύγων από τους παλαιοελλαδίτες θα περιελάμβανε την αμφισβήτηση της ελληνικότητας των προσφύγων. Περιφρονητικές ονομασίες όπως «τουρκόσποροι» καθώς και η προσφώνηση «αγέλη προσφύγων» από τον εκδότη της Καθημερινής Γιώργο Βλάχο ήταν μέρος της καθημερινότητας τους. Το οικονομικό σύστημα στην προσπάθειά του να διαχειριστεί το εσωτερικό των συνόρων του και να ελέγξει την κοινωνία χρησιμοποιεί και καλλιεργεί εργαλεία όπως ο ρατσισμός. Δημιουργεί διαιρέσεις εκεί που δεν υπάρχουν. Ας δούμε νηφάλια ποιον ωφελεί η ύπαρξη ανθρώπων με λιγότερα ή περισσότερα δικαιώματα εντός της κοινωνίας. Η Αθήνα είναι ένα παράδειγμα πόλης προσφύγων και μεταναστών. Δουργούτη, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Ιωνία, Νέα Σμύρνη από άκρη σε άκρη σε αυτή την πόλη τα ίχνη της μεταμόρφωσης του τοπίου από την μετακίνηση των πληθυσμών υπάρχουν ακόμα.
Εσείς, με το Μovement (1920-2020) τι θέση παίρνετε για τη μετακίνηση των πληθυσμών; Η ελευθερία κίνησης ή το freedom of movement ήταν από πάντα η προϋπόθεση για να αναπτυχθούν όλες οι παραγωγικές δυνατότητες του ανθρώπου. Το σύνολο του ανθρώπινου πολιτισμού και της ιστορίας του χαρακτηρίζεται από αέναη κίνηση. Δεν υπήρξε ποτέ ακινησία στο ανθρώπινο είδος. Η βαθύτερη έννοια της ελευθερίας βρίσκεται ακριβώς στο γεγονός της κίνησης μας στο άμεσο περιβάλλον μας και έξω από αυτό. Υπάρχει όμως έλεγχος της μετακίνησης ιστορικά. Υπάρχουν σύνορα και μηχανισμοί που περιορίζουν την ελευθερία κίνησης του ανθρώπου. Το φεστιβάλ βάζει μια σειρά από ερωτήματα, γύρω από την πολιτική των συνόρων, την τεχνολογία και τον τρόπο που επιδρούν πάνω στους πληθυσμούς. κυριότερο μέλημα του φεστιβάλ είναι ο διάλογος πάνω στο κοινό μέλλον αυτού του κόσμου.
«Η αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής» παραμένει το βασικό αίτιο της μετανάστευσης και σήμερα. Πιστεύετε, όμως, ότι τα επόμενα χρόνια η περιβαλλοντικοί λόγοι θα είναι πολύ πιο ισχυροί από τους οικονομικούς; Οι περιβαλλοντικοί λόγοι είναι κυρίως οικονομικοί λόγοι. Η υπερεκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος είναι μια πάρα πολύ παλιά ιστορία. Υπάρχει το παράδειγμα περιοχών της δυτικής Αφρικής όπου ο Πρώτος κόσμος θάβει τα τεχνολογικά του απορρίμματα κάνοντας τις συνθήκες μη βιώσιμες. Οι χωματερές αυτές «φιλοξενούνται» στον τρίτο κόσμο λόγω της παρατεταμένης οικονομικής υποτέλειας που έχει επιβληθεί εκεί από τα χρόνια της αποικιοκρατίας. Υπάρχει ένας μεγάλος κύκλος εργασιών από αυτήν την ανακύκλωση των υλικών. Είναι λογικό για τους πληθυσμούς αυτούς, και ήδη συμβαίνει, να μετακινηθούν προς ένα καλύτερο περιβάλλον, συγχρόνως όμως και οικονομικά βιώσιμο. Έτσι βλέπουμε ότι είναι σχεδόν αδύνατο να διαχωριστεί η οικονομία από το φυσικό περιβάλλον. Πάντως, μέρος του δυτικού κόσμου όταν αναρωτιέται για τους περιβαλλοντικούς λόγους της μετανάστευσης, συνήθως σκέφτεται το Άμστερνταμ, την νέα Υόρκη και άλλα μέρη που μπορούν να βρεθούν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας από το λιώσιμο των πάγων. Έχει αξία να αναλογιστούμε το τρόπο με τον οποίο επιβάλλεται η κουβέντα αυτή. Για να δούμε και τον πυρήνα της συζήτησης αυτού που ονομάζουμε ελευθερία κίνησης. Στον δυτικό αποικιοκρατικό κόσμο έχει καλλιεργηθεί η κουλτούρα ότι αυτός ο πλανήτης του ανήκει. Οι πληθυσμοί του έχουν το δικαίωμα να μετακινηθούν και να μεταναστεύσουν σε ένα βιώσιμο περιβάλλον. Αν μετατοπίσουμε αυτήν την κουβέντα στον παγκόσμιο Νότο και στο, προηγούμενο παράδειγμα της δυτικής Αφρικής θα δούμε ότι δεν είναι ισότιμο το δικαίωμα στην ελευθερία κίνησης τουλάχιστον στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής σκέψης.
«Υπάρχουν σύνορα και μηχανισμοί που περιορίζουν την ελευθερία κίνησης του ανθρώπου. Το φεστιβάλ βάζει μια σειρά από ερωτήματα, γύρω από την πολιτική των συνόρων, την τεχνολογία και τον τρόπο που επιδρούν πάνω στους πληθυσμούς. κυριότερο μέλημα του φεστιβάλ είναι ο διάλογος πάνω στο κοινό μέλλον αυτού του κόσμου.»
Το brain drain στην Ελλάδα δεν είναι ένα είδος σύγχρονης μετανάστευσης; Ή μήπως όχι αφού μπορούμε να θεωρήσουμε ότι πατρίδα μας είναι η Ευρώπη πια; Η Ευρώπη δεν ήταν ποτέ ένας ενιαίος χώρος πολιτικά και διοικητικά ακόμα και μετά την νομισματική της ένωση. Υπάρχει η λογική του κέντρου και της περιφέρειας. Εκτός από την επιστημονική ή πνευματική διαρροή υπάρχει και η ανειδίκευτη εργασία. Η αναζήτησή καλύτερων συνθηκών εργασίας εντός της Ευρώπης επιτρέπεται για τους πολίτες της δεν παύει όμως να ανήκει στην μετανάστευση. Θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε τις τελευταίες γενιές των Ελλήνων που έχουν ξενιτευτεί στη δυτική Ευρώπη για το πως τους βλέπουν οι ντόπιοι πληθυσμοί. Η μετανάστευση όμως δεν έχει αρνητικό πρόσημο πάντα. Είναι όμορφο να αλλάζεις τόπους στην ζωή σου. Το ζήτημα είναι κάτω από ποιες συνθήκες το κάνεις. Κάτω από περιοριστικά μέτρα, πηγαίνοντας από ανέχεια σε επιβίωση, προσπαθώντας να σωθείς από έναν πόλεμο ή απρόσκοπτα αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
Αλήθεια, την εποχή του διαδικτύου, της υπερβολικής πληροφόρησης, της διπλής ζωής (ψηφιακή και κανονική) που έχουμε, η «πατρίδα» ορίζεται με τον ίδιο τρόπο σε σχέση με το 1920; Υπάρχουν μητρικές γλώσσες. Αυτές που μιλάμε από όταν γεννιόμαστε. Κάπως έτσι ερχεσαι σε επαφή με μια πρώτη έννοια της πατρίδας. Ίσως να είναι ένα σύνολο από βιώματα που μιλάς στη γλώσσα σου. Είναι και η αγάπη του τόπου που σου αρέσει να ζεις. Αυτός μπορεί να είναι διαφορετικός από αυτόν της μητρικής σου γλώσσας ή της εθνοτικής κατάταξης που έχει το διαβατήριο σου. Η πατρίδα είναι ίσως το πιο περίπλοκο πράγμα σε ένα κόσμο συνόρων. Περιγράφεται πολλές φορές από τη βία τους. Στον 20ο αιώνα τα ΜΜΕ είναι ένας καθοριστικός παράγοντας του τι είναι πατρίδα. Αυτά ενώνουν από άκρη σε άκρη έναν χώρο και ορίζουν τη δημόσια σφαίρα εντός συνόρων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πατρίδα ορίζεται από το σύνολο των μέσων και των δημοσιογράφων που σε τρομοκρατούν κάθε μέρα στη γλώσσα σου και κρατάνε σε ένα ελεγχόμενο χαμηλό επίπεδο το δημόσιο διάλογο. Υπάρχει και η IP σου. Υπάρχει ο παγκόσμιος ιστός. Ανοίγει κάπως εκεί το ζήτημα της γλώσσας και της πατρίδας. Και κάπου εκεί τα πράγματα άρχισαν να ξεφεύγουν με την αδιαμεσολάβητη ενημέρωση και με τη συνοριοποίηση των απόψεων. Για αυτό και το δίκτυο γίνεται κάθε μέρα, όλο και πιο πολύ, μια από τις πιο ελεγχόμενες περιοχές του πλανήτη.
Deena Hader/ Φωτογραφία: Judasn Companion
Με λίγα λόγια μπορούμε να δούμε πως προσεγγίσατε τα θέματα στις ομιλίες; Όλες οι δράσεις του Μovement συνδέονται και συμπληρώνουν η μια την άλλη. Το συνέδριο παρουσιάζει τρεις μεγάλες θεματικές. Η πρώτη είναι η ιστορία, η πολιτική και η γεωγραφία της μετανάστευσης. Εστιάζουμε στην Ευρώπη, στην μετά το ‘22 ανταλλαγή των πληθυσμών και την Μεσόγειο. Η δεύτερη μέρα είναι γύρω από τα σύνορα ως μηχανισμός ελέγχου του χώρου, ως τεχνολογικές οντότητες, ως εγκλεισμός. Πως η Ευρώπη οδηγείται σε πολιτικές φυλετικοποίησης αλλά και πως μεταφέρει τα σύνορα της εκτός ευρωπαϊκών συνόρων. Η Τρίτη μέρα είναι γύρω από την πολιτιστική ανταλλαγή και την καθημερινή ζωή με άξονα τις ταυτότητες που δημιουργούνται μέσα από την εμπειρία της μετακίνησης των πληθυσμών. Το συνέδριο αναζητά την σύνδεση του μαύρου ατλαντικού και της μαύρης Μεσογείου. Πως η ιστορία της απαγωγής των Αφρικανών αλλά και της αποικιοκρατίας στην λεκάνη της Μεσογείου φτάνει σαν ηχώ στις μέρες μας και συνδέει ιστορικά φαινομενικά διαφορετικές εμπειρίες.
Πώς έγιναν οι κινηματογραφικές επιλογές; Το πρόγραμμα χωρίζεται σε δύο μέρες. Την πρώτη που επικεντρώνεται στην πορεία του ανθρώπου ανάμεσα από σύνορα και στις τακτικές ελέγχου της μετανάστευσης. Η δεύτερη μέρα έχει να κάνει με την σχέση των ήχων και της ποπ κουλτούρας, πως αυτοί εφάπτονται και δημιουργούν μοναδικές ιστορίες ανταλλαγών. Η έρευνα γύρω από την ποπ κουλτούρα είναι κάτι που μας απασχολεί πάντα τις επιμέλειές μας. Οι κινηματογραφικές βραδιές είναι σε μια συνεργασία με το Goethe Institut Athen.
Τι ακριβώς θα έχει ο ραδιοφωνικός σταθμός και πώς μπορούμε να συντονιστούμε σε αυτόν; Το Movement Radio είναι ένας σταθμός που αντανακλά του ήχους και τις ιστορίες της Μεσογείου, αποτελώντας ένα ζωντανό ηχητικό μουσείο των πολιτιστικών σχέσεων από αυτό το μέρος του κόσμου. Πηγαινει και πέρα από αυτήν. Το Μovement Radio μάς προσκαλεί σε μια μίξη ήχων και ιστοριών των πόλεων, της ερήμου και της θάλασσας, λαϊκών τραγουδιών και επιτυχιών της ξενιτιάς, άσματα του ξεριζωμού και της προσφυγιάς, ηχογραφήσεις πεδίου, εκστατικών παραδοσιακών γιορτών και πολυεπίπεδων ρυθμών της νέας ηλεκτρονικής χορευτικής μουσικής.
Το Μovement Radio έχει τον φυσικό του χώρο στην Στοά των Εμπόρων στο Σύνταγμα. Είναι μια αφορμή για συνάντηση. Θελουμε ο χώρος της στοάς να γίνει ένα σημείο όπου θα ανταλλάξουμε ιδέες και ιστορίες πέρα από σύνορα και προκαταλήψεις. Στο πρόγραμμα του σταθμού ξεχωριζουν τα mixtape του Nelson Gomes της Principe, του Nan kole της Gqom oh!, οι εκπομπές του Christopher King γνωστού στο ελληνικό κοινό από το βιβλίο «Ηπειρώτικο μοιρολόι», τα καθημερινά dj set από τις 18.00 ως τις 22.00 καλύπτοντας ένα κομμάτι της αθηναϊκής σκηνής, οι θεματικές εκπομπές της Agent Mo, του Lo-Fi, του Dj Bwana, του Μανου Σακλά και των Ice_Eyes.
Στο πρόγραμμα του σταθμού συνδράμει καθημερινά ο Κωστής Νικηφοράκης, γνωστός από την μακροβιότερη ίσως ελληνική ραδιοφωνική εκπομπή μαύρης μουσικής, Black Athena. Το πρόγραμμα του σταθμού περιλαμβάνει περίπου 200 ώρες πρωτότυπων εκπομπών που δημιουργήθηκαν ειδικα για το Movement Radio. Μπορείτε να μας ακούσετε από τις 14 Φεβρουαρίου στο movementradio.org αλλά και να μας επισκεφθείτε στην Στοά των Εμπόρων στο Σύνταγμα.
Πώς σας παραχωρήθηκε ο χώρος; Τα καταστήματα της Στοάς Εμπόρων που επαναλειτουργούν στο πλαίσιο αστικών παρεμβάσεων της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής του δήμου Αθηναίων παραχωρήθηκαν από τον ΕΦΚΑ στην Στέγη Iδρύματος Ωνάση για τους σκοπούς της εκδήλωσης.
«Πιστεύουμε ότι οι κοινωνίες πρέπει να βασίζονται στο διάλογο και στη γνώση. Να αναλύουν τις αιτίες και να προνοούν, να μην βλέπουν την έλευση των μεταναστών ως πρόβλημα αλλά ως ζητούμενο ενός κοινού μέλλοντος.»
Ωραία όλα τα παραπάνω αλλά το movement με το clubbing πώς συνδυάζεται; Το clubbing στο προγραμμα μας αναφέρεται στις δυο βραδιές ηλεκτρονικής μουσικής στο Ρομάντσο και το Boiler. Καλύπτουμε τον ήχο γύρω από την λεκάνη της Μεσογείου με τους Still, Dj Marfox, Zuli, Deena Abdelwahed, Jay Glass Dubs, Karina, Flokosh και Muqata’a. H Moor Mother στην δεύτερη εμφάνιση της μπροστά στο αθηναϊκό κοινό αποτελεί τη φωνή ενάντια στο ρατσισμό και τις διακρίσεις. Οι στίχοι της είναι ένα κεντρικό μέρος της αφήγησής του φεστιβάλ. Ενώ στις αποσκευές της φέρνει ένα νέο track φτιαγμένο για το Movement.
Flokosh/ Φωτογραφία: Γιώργος Κανής
Muqatta /Φωτογραφία: Yannis-Mendez- Charles B.Anthony
Τέλος, γιατί θα λέγατε σε κάποιον να παρακολουθήσει το Movement; Τις περισσότερες φορές η μετανάστευση είναι συνώνυμη μιας καταστροφής, ενός πολέμου, μιας ραγδαίας επιδείνωσης της προσωπικής σου ζωής. Όμως θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε από τις αιτίες και τους λόγους και να σκεφτούμε την ίδια την πράξη. Μπορούμε να θεωρήσουμε την μετανάστευση ως μια γιορτή. Θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Πίσω από την ανθρωπιστική κρίση κρύβεται ένα δυναμικός χώρος αλλαγών που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Ο πρόσφυγας ή ο μετανάστης είναι ένα εκρηκτικό υποκείμενο που αλλάζει την ζωή του μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον και χρειάζεται περίσσια δύναμη για να το κάνεις αυτό. Οι άνθρωποι που μετακινούνται σήμερα είναι η δυνατότητα σε ένα καλύτερο μέλλον, σε μια δυναμική μεταμόρφωση του τοπίου γύρω μας. Η ηλεκτρονική μουσική που θα παρουσιαστεί στις δυο βραδιές αλλά και οι ραδιοφωνικές εκπομπές αποτελούν την απόδειξη αυτου του δυναμικού πεδίου αλλαγών και μεταμορφώσεων, των ανταλλαγών ανάμεσα από πολιτισμούς και γεωγραφίες. Η πολιτική του θρήνου ή ενός ενοχικού ανθρωπισμού που βλέπουμε γύρω μας να αναπτύσσεται αρκετές φορές συσκοτίζει την πραγματική υφή της μετανάστευσης. Είναι χρήσιμο σε αυτήν την εποχή που ζούμε να δούμε το φαινόμενο ιστορικά και πολιτικά. Να το δούμε ενιαία ως μια έκφραση της καθημερινότητας μας. Πιστεύουμε ότι οι κοινωνίες πρέπει να βασίζονται στο διάλογο και στη γνώση. Να αναλύουν τις αιτίες και να προνοούν, να μην βλέπουν την έλευση των μεταναστών ως πρόβλημα αλλά ως ζητούμενο ενός κοινού μέλλοντος.
Movement (1920-2020)– Από τις 14 έως τις 23 Φεβρουαρίου. Διαβάστε όλες τις λεπτομέρειες για το πρόγραμμα και τους χώρους
εδώ.
