Η Χριστιάννα Οικονόμου έκανε τα καράβια να σταματήσουν να φοβούνται

«Ο έρωτας

Το καράβι του

Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του»

Οδυσσέας Ελύτης, Του Αιγαίου Ι

Οι μόλις 85 μόνιμοι κάτοικοι, ανάμεσά τους 15 παιδιά, καθιστούν την Ηρακλειά ένα από τα πιο χαρακτηριστικά νησιά της άγονης γραμμής. Υπάρχει όμως μια εικαστικός που έχει βάλει σκοπό  να κάνει την Άγονη Γραμμή Γόνιμη. Μέσω του εκπαιδευτικού και πολιτιστικού προγράμματος «Καράβια που δεν φοβήθηκαν», η Χριστιάννα Οικονόμου καταπιάνεται με έναν πυλώνα του νησιώτικου πολιτισμού μας και ξαναζωντανεύει εγκαταλελειμμένα καΐκια. Αναδεικνύει την απειλούμενη λαογραφική τους αξία και το πιο σημαντικό, το κάνει μαζί με τα παιδιά, στα οποία μαθαίνει και την τέχνη της. 

11.500 καΐκια έχουν καταστραφεί, με αφορμή μια κοινοτική οδηγία που προτρέπει, έναντι επιδότησης, τους ψαράδες να καταθέτουν την άδειά τους και να καταστρέφουν (ή έστω να αλλάζουν χρήση) τα παραδοσιακά ξύλινα καΐκια τους. Η Popaganda βρήκε στο μακρινό Αιγαίο την εικαστικό που ξαναέδωσε ψυχή στα μικρά αλιευτικά που παράτησαν οι καϊξήδες κι έμαθε μερικά πράγματα για την -καλλιτεχνική- ζωή στην Άγονη Γραμμή. 

Πως ξεκίνησε να σε απασχολεί το ζήτημα των παραδοσιακών τεχνικών; Το παρελθόν, η μνήμη και η ιστορία της Ελλάδας ήταν ανέκαθεν η κινητήριος δύναμη για την δουλειά μου. Σχετικό μάθημα στο Central Saint Martins, όπου σπούδαζα Γλυπτική, δεν υπήρχε, αλλά εκεί ήταν που ξεκίνησα να εξελίσσομαι βαθύτερα και να βρίσκω ποια είναι εκείνα τα οποία με ιντριγκάρουν και ταυτόχρονα με μαγεύουν. Οι παλιές παραδοσιακές τεχνικές, όλοι οι παλιοί μαστόροι με συγκινούσαν από μικρή. Όπως μου έχει πει και μια πολύ καλή μου φίλη, «κρύβω μια γιαγιά άλλης εποχής μέσα μου». Κάπως έτσι ξεκίνησε όλο αυτό!

Τι σε οδήγησε προς τα καΐκια; Όλα μου τα καλοκαίρια, όπως των περισσοτέρων μας άλλωστε, είχαν βασικά συστατικά την θάλασσα, τον ήλιο και τα καΐκια, στα οποία έτρεφα πάντοτε μεγάλη αγάπη. Όλα ξεκίνησαν με μία εργασία μου στο πανεπιστήμιο στο Λονδίνο όταν θέλησα να γράψω για τις παλιές παραδόσεις της Ελλάδας που χάνονται μέσα στο χρόνο. Ήταν τότε που διάβαζα παντού για τα παραδοσιακά ξύλινα σκαριά, τα οποία καταστρέφονται με τις ευλογίες της ΕΕ για μείωση της αλιείας στο Αιγαίο. Τότε ήταν που άρχισε αυτό να με απασχολεί περισσότερο μιας και με θλίβει το γεγονός ότι δεν τιμάμε και δεν περνάμε και στις επόμενες γενιές τέχνες και τεχνικές που έκαναν την Ελλάδα για χρόνια ξεχωριστή.

Γιατί «Καράβια που δεν φοβήθηκαν»; Ο τίτλος με βρήκε τυχαία, ένα μεσημέρι που χάζευα στο πωλητήριο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Το ομότιτλο παιδικό βιβλίο της Μαρίας Αγγελίδου και του Αντώνη Παπαθεοδούλου μου έκλεψε την καρδιά με τις ιστορίες, που κλείνουν μέσα τους ταξίδια, ανέμους, τολμηρούς και πεισματάρηδες καπετάνιους. Παρότι εγώ αναπαλαιώνω καΐκια, ο τίτλος «Καράβια που δεν φοβήθηκαν» δίνει ένα κάπως πιο ρομαντικό κύρος στα καϊκια αυτά, που μοιάζουν μεταφορικά με μεγάλα καράβια, όντας άφοβα μέσα στον χρόνο και στη φθορά. Εξού και το πρόγραμμα πήρε τον τίτλο αυτό χωρίς δεύτερη σκέψη!

Ποιές είναι οι αντιδράσεις των παιδιών και της τοπικής κοινωνίας; Ανέκαθεν είχα όνειρο σαν εικαστικός να έχω το στούντιο μου σ’ ένα μικρό νησί. Έτσι, μετά την ολοκλήρωση του πρώτου καϊκιού που έγινε πέρυσι τον Ιούνιο στην Σχοινούσα, συνειδητοποίησα ότι θα ήθελα να δοκιμάσω να μείνω στο νησί και το χειμώνα. Έτσι, πέρα από τα δικά μου προσωπικά projects, ξεκίνησα να κάνω απογευματινά εικαστικά μαθήματα στα παιδιά του νησιού. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη και από τα παιδιά και από όλη την κοινωνία του νησιού, πράγμα το οποίο με γέμισε ακόμη μεγαλύτερη όρεξη και αγάπη για αυτό που κάνω.

Πώς είναι η ζωή στην άγονη γραμμή; Η άγονη είναι σίγουρα πιο… γόνιμη απ’ όσο νομίζουν οι περισσότεροι. Θέλει σίγουρα μεγάλη προσωπική όρεξη έτσι ώστε να «γονιμοποιείς» καθημερινά την ζωή σου εδώ, μιας και τα πράγματα που μπορείς να κάνεις είναι περιορισμένα. Από την άλλη, είναι και ατελείωτα. Εξαρτάται από το πως το βλέπεις και πόσο κινητοποιείσαι σαν άνθρωπος. Εγώ, πέρα από τα εικαστικά, θέλησα να ζήσω το νησί σε όλα τα επίπεδα και να ασχοληθώ με όλες τις ασχολίες των ντόπιων κατά εποχή. Μάζευα χόρτα τα πρωινά, φούρνισα, ασχολήθηκα με το φάβα, καλαμάρεψα… μια ζωή γεμάτη, μακριά από την πόλη!

Χρειάζονται περισσότερα προγράμματα σαν κι αυτό ή κρίνεις ότι υπάρχουν μεγαλύτερες ανάγκες σε άλλους τομείς; Ο κάθε τόπος έχει της ανάγκες του. Το πρόγραμμα «Καράβια που δεν φοβήθηκαν» είναι ένα καθαρά εικαστικό πρότζεκτ. Η τέχνη στη ζωή μας είναι αναγκαία γιατί είναι παιδεία και γιατί μας κάνει να φανταζόμαστε και να σκεφτόμαστε έξω από το κουτί. Αντίστοιχα και τα μαθήματα εικαστικών πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικά γιατί εξελίσσουν το μυαλό των παιδιών, τα κάνουν να σκέφτονται σφαιρικά δίχως όρια, πράγμα το οποίο είναι χρήσιμο σε όλους τους τομείς της ζωής τους, ειδικά σε νησιά της Άγονης Γραμμής, όπου τέτοιου είδους προσλαμβάνουσες είναι περιορισμένες.

Ποιός είναι ο ρόλος του καϊκιού μετά την αναπαλαίωση και ο στόχος του προγράμματος; Σκοπός του εγχειρήματος αυτού είναι να διευρυνθεί το μήνυμα γύρω από την διάσωση ελληνικών παραδοσιακών τεχνικών στην Ε.Ε. Στόχος δεν είναι η επαναλειτουργία και πρακτική χρήση του σκαριού αυτού αλλά ο επαναπροσδιορισμός του και ο μη συμβατικός τρόπος χρήσης του, στη στεριά αυτή τη φορά, ως έργο τέχνης στο λιμάνι του κάθε νησιού. Το πρώτο καΐκι, ο «Μικρός Ηλίας», έγινε πέρσυ στην Σχοίνουσα. Σύντομα, έχουμε τα εγκαίνια του «Καπετάν Γιάννη» στην Ηρακλειά. Και το επόμενο λιμάνι είναι του Κουφονησίου, της Δονούσας και της Αμοργού. 

Τι σχέδια έχεις για το μέλλον; Θα ήθελες να συνεχίσεις αυτό που κάνεις τώρα; Σχέδια και όνειρα υπάρχουν πολλά. Αλλά επειδή δεν φανταζόμουν ποτέ ότι μετά από πέντε χρόνια στο Λονδίνο θα έμενα σε ένα νησί της Άγονης Γραμμής αφήνω την ζωή να κάνει αυτό που ξέρει καλά και μας ξαφνιάζει κάθε φορά. Φυσικά θα συνεχίσω αυτό που κάνω μιας κι αν κάτι έμαθα περνώντας ένα χειμώνα στη Σχοινούσα, είναι πως η ζωή είναι πράγματι πολύ μικρή για να μην κάνουμε αυτά που αγαπάμε και μας γεμίζουν φως!