Όχι συλλογή επιβεβαιώσεων, αλλά κατάθεση αναιρέσεων.
Θέμελης Γλυνάτσης, σκηνοθέτης
Το ερώτημα «τι φεστιβάλ θέλουμε» είναι άρρηκτα συνυφασμένο με το πολύ πιο καίριο ερώτημα «τι τέχνη θέλουμε» – και το δεύτερο ερώτημα, όσο και το πρώτο, έχει να κάνει τόσο με το αισθητικό στίγμα ενός καλλιτεχνικού γεγονότος, όσο και με την πολιτική του υφή. Μια τέτοια προσέγγιση αφήνει τον εαυτό της ανοιχτό σε βολές θεωρητικολογίας και γενίκευσης. Όμως θεωρώ πως ανιχνεύοντας τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας για ένα ειλικρινώς αντιπροσωπευτικό φεστιβάλ, πρέπει παράλληλα να ψηλαφίσουμε τις προσδοκίες μας από το καλλιτεχνικό γεγονός εν γένει.
Ένα φεστιβάλ είναι μια πολιτισμική τομή στο χώρο και στο χρόνο της αστικής εμπειρίας – το γεγονός, καλλιτεχνικό, θρησκευτικό ή πολιτικό, ανατέμνει την χρονική και χωρική εμπειρία της πόλης, και θέτει εαυτόν εξορισμού ως «άλλο». Η ετερότητα αυτή που προϋποθέτει η έννοια του φεστιβάλ είναι κατά τη γνώμη μου και η βασική λειτουργία για την οποία θα πρέπει να μαχόμαστε. Τα φεστιβάλ της Ευρώπης είναι σε μεγάλο βαθμό μεγαλόπνοες και εξαιρετικά δαπανηρές οργανώσεις που προβάλουν καλλιτεχνικά γεγονότα με ένα κοινό παρανομαστή: το οικείο. Με άλλα λόγια, τα προβαλλόμενα καλλιτεχνικά γεγονότα επιβεβαιώνουν και υπογραμμίζουν τις δεσπόζουσες και δημοφιλείς ιδεολογίες περί τέχνης – και κυρίως, της «πειραματικής» τέχνης – δημιουργώντας εν τέλει μια συνέχεια της αστικής ιδεολογίας, και όχι σχίσματα, συγκοπές και ρήγματα. Τα φεστιβάλ ανά την Ευρώπη έχουν μετατραπεί σε αστικά σαλόνια – το κάλεσμα σε αυτά συνεπάγεται με μια αναρρίχηση του καλλιτέχνη, και στην μετουσίωση τόσο του καλλιτέχνη, όσο και του έργου του/της σε ανταλλάξιμη, και κυρίως, αναγνωρίσιμη αξία. Με άλλα λόγια, το rite de passage από το ελεύθερο ή κρατικό θέατρο στη φεστιβαλική στρατόσφαιρα είναι η ένταξη ενός καλλιτέχνη σε μια θεσμοθετημένη κατασκευή του οικείου.
Σε αυτό το σημείο είναι που αναδύεται το ερώτημα περί τέχνης στον 21ο αιώνα – είτε μιλάμε για θέατρο, είτε για χορό, είτε για τις καλές τέχνες, το σύνολο που συχνά αυθαίρετα ονομάζουμε τέχνη έχει μετατραπεί σε ένα τοπίο εμπειρίας όπου το οικείο έχει μεταμορφωθεί στην ηθική τελεολογία του καλλιτεχνικού γεγονότος. Σε αυτό εδώ το σημείο υπάρχει το πρόβλημα – καθότι η τέχνη ουδεμία σχέση έχει με το οικείο. Το καλλιτεχνικό γεγονός είναι εξ ορισμού και απολύτως η πλήρης αποδόμηση του οικείου – είναι η χαρτογράφηση της σταδιακής ή μανιακής αποσύνθεσης οικείων μορφών, εκφράσεων και δομών με στόχο τον επαναπροσδιορισμό του πολιτισμού. Η τέχνη είναι εξ αρχής πειραματική και επαναστατική – από την Ηλέκτρα του Σοφοκλή μέχρι το Finnegans Wake του Τζόυς, το καλλιτεχνικό έργο επανατοποθετεί τις προσδοκίες μας σε σχέση με την πολιτιστική μας εμπειρία και την οντολογία μας. Το έργο τέχνης δεν εγκλωβίζεται σε επαναληπτικά, εμμονικώς παροντικά, ψελλίσματα αλλά οφείλει να αναδιπλώνεται σε μελλοντικό λόγο.
Συνοψίζοντας:ένα φεστιβάλ σαφώς πρέπει να χαρακτηρίζεται από αξιοκρατία, ελευθερία, κρατική στήριξη, ορθώς επιλεγμένες δουλειές και εμπνευσμένους ανθρώπους. Κυρίως όμως, ένα φεστιβάλ πρέπει να ανακαλύψει εκ νέου την ετερότητά του, την τομή που θα έπρεπε να πραγματοποιεί στην πολιτιστική αντίληψη – δεν πρέπει να είναι μια συλλογή επιβεβαιώσεων, αλλά μια κατάθεση αναιρέσεων.
