Χάραλντ Γκίλμπερς: «Οι αναγνώστες μου πρέπει να εστιάσουν στα εγκλήματα των Ναζί»

Ο Ρίχαρντ Οπενχάιμερ είναι πρώην επιθεωρητής της αστυνομίας του Βερολίνου. Ως Εβραίος έχει τεθεί σε διαθεσιμότητα από τη κυβέρνηση των Ναζί. Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να μπλέκει σε περιπέτειες καταδιώκοντας από κατά συρροή δολοφόνους μέχρι κακοποιούς λιποτάκτες του Κόκκινου Στρατού σε μία κατεστραμμένη πόλη. Ο δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Χάραλντ Γκίλμπερς γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα όπως τα «Σκοτεινό Βερολίνο», «Οι Γιοι του Όντιν», «Οι τελευταίες μέρες» για να καταδείξει τον ναζιστικό εφιάλτη.

Γιατί είναι τόσο ενδιαφέρουσα για εσάς η εποχή των Ναζί και ιδιαίτερα η περίοδος της ήττας τους; Για την πλειονότητα των Γερμανών η εποχή της διακυβέρνησης από τους Ναζί ήταν η πιο ντροπιαστική περίοδος της ιστορίας μας, το προπατορικό μας αμάρτημα. Μπορεί στα σχολεία να διδάσκονται με κάθε λεπτομέρεια τις τελευταίες μέρες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και το Ολοκαύτωμα αλλά παραμένουν μερικά αναπάντητα ερωτήματα. Πως δηλαδή συνέβη κάτι τόσο αντιφατικό, μία κοινωνία με υψηλό μορφωτικό επίπεδο να ολισθήσει σε τέτοια βαρβαρότητα; Από την άλλη όμως μιλάμε για τους παππούδες μας. Δεν μπορείς να είσαι απόλυτα βέβαιος αν οι πρόγονοι σου συμμετείχαν σε απάνθρωπες πράξεις ή συνέβαλαν σε αυτές με οποιονδήποτε τρόπο. Μπορεί να γνωρίζουμε τα ιστορικά γεγονότα αλλά αυτά δεν μας διαφωτίζουν για τη καθημερινότητα στα χρόνια του Χίτλερ. Αυτό ήταν το μεγάλο μου ερώτημα. Δεν μπορούσα να καταλάβω πως διαφυλλασόταν η ιδιωτική ζωή των Γερμανών πολιτών κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων του πολέμου – κάτω από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς και με τη διαρκή απειλή των αεροπορικών επιδρομών. Ήμουν απλά περίεργος και γι’ αυτό ξεκίνησα την έρευνα.

Πως επινοήσατε έναν ήρωα σαν τον Ρίχαρντ Οπενχάιμερ; Ήθελα να διηγηθώ μία ιστορία που να αφορά τις αεροπορικές επιδρομές των συμμάχων. Ταυτόχρονα όμως θεωρούσα σημαντικό να μην ενθαρρύνω οποιουδήποτε είδους ρεβανσιστικές αντιλήψεις. Οπότε για να το εμποδίσω αποφάσισα να επινοήσω για ήρωα των μυθιστορημάτων μου έναν Εβραίο. Ήξερα από τα ημερολόγια του Βίκτορ Κλέμπερερ ότι μέχρι τον Ιανουάριο του 1945 το καθεστώς παρέμενε ανεκτικό με κάποιους Εβραίους, αλλά μόνο για όσο καιρό είχαν συζύγους «Αρείας» καταγωγής. Φυσικά αναγκάζονταν να υποστούν τη πολιτική των διακρίσεων. Ήταν υποχρεωμένοι να ζούνε σε ξεχωριστά κτίρια προορισμένα  για Εβραίους, έπαιρναν περιορισμένα δελτία τροφίμων και δεν επιτρεπόταν να οδηγούν ποδήλατο ή να χρησιμοποιούν το μετρό. Αργότερα ανακάλυψα ότι στις αρχές του 1943 ζούσαν ακόμα στο Βερολίνο 23.000 Εβραίοι. Έτσι η αρχική μου ιδέα έμοιαζε σωστή. Έχοντας ως ήρωα έναν Εβραίο μπορούσα να θυμίζω διαρκώς στους αναγνώστες μου ότι η αιτία του πολέμου ήταν τα εγκλήματα του Χίτλερ. Ο Οπενχάιμερ είναι ένας συνηθισμένος Γερμανός πολίτης. Είναι απλώς Εβραίος όπως οι άλλοι είναι Προτεστάντες ή Καθολικοί. Τον επινόησα για να καταδείξω τον παραλογισμό της ναζιστικής ιδεολογίας.

Πάντα απολάμβανα μία καλη αστυνομική ιστορία, έτσι ήταν προφανές για μένα να γράψω μία αντίστοιχη. Έτσι στο πρώτο μυθιστόρημα (σ.σ. Σκοτεινό Βερολίνο) η αστυνομία επιτρέπει στον Οπενχάιμερ να συμμετάσχει στην έρευνα επειδή έχει ειδικές γνώσεις. Οπότε θα έπρεπε να είναι ένας πρώην επιθεωρητής με εμπειρία στους κατά συρροή δολοφόνους. Το Τρίτο Ράιχ ψυχορραγεί. Όλοι οι συνάδελφοι του με παρόμοια εμπειρία βρίσκονται στο μέτωπο, έτσι ανακαλείται στην υπηρεσία ο  Οπενχάιμερ, ο οποίος βρισκόταν σε διαθεσιμότητα. Μπορεί να είναι Εβραίος αλλά είναι ο μόνος που μπορεί να επιλύσει το μυστήριο μίας σειράς φόνων. Είναι ικανός επειδή μπορεί να συμπάσχει με τα θύματα που βρήκαν τόσο τραγικό θάνατο.

Στο πρόσφατο μυθιστόρημα της σειράς με τίτλο «Οι τελευταίες μέρες» αποκαλύπτετε μία σειρά από γεγονότα όπου εμπλέκονται Γερμανοί πυρηνικοί φυσικοί, κατάσκοποι των Συμμάχων και λιποτάκτες του Κόκκινου Στρατού. Πόσα από αυτά είναι αληθινά και πόσα αποτελούν δική σας επινόηση; Εμπνεύστηκα την ιστορία από ένα αληθινό γεγονός καθώς στο τέλος του πολέμου οι κορυφαίοι Γερμανοί επιστήμονες έκρυψαν πυρηνικό υλικό. Ελπίζαν ότι αργότερα θα μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν αυτό το υλικό για περαιτέρω πειράματα ώστε να φτιάνουν πυρηνικά όπλα. Μοιάζει απίστευτο, όμως ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ένας από τους επικεφαλείς επιστήμονες στο σχέδιο κατασκευής πυρηνικών όπλων στη Ναζιστική Γερμανία, έδωσε εντολή να θάψουν κύβους με οξείδιο του ουρανίου σε ένα φρεσκοσκαμμένο χωράφι. Οι βοηθοί του Καρλ Βιρτζ και Καρλ Φρίντριχ φον Βαιτσζέκερ έβαλαν σε ένα μεταλικό κάνιστρο σημαντικά ερευνητικά έγγραφα, το σφράγισαν και το έθαψαν σε ένα φρεάτιο πίσω από ένα ξύλινο υπόστεγο.

Κατά την διάρκεια της έρευνας μου διαπίστωσα ότι πολλές από αυτές τις απίστευτες ιστορίες είναι αληθινές. Στο μυθιστόρημα μου οι χαρακτήρες είναι φυσικά φανταστικοί. Όπως ο Ντίτερ ο φυσικός που έχει μία βαλίτσα γεμάτη απόρρητα έγγραφα. Ή ο μυστικός πράκτορας Τζορτζ, ένας πρόδρομος ιστορικά του Τζέιμς Μποντ. Τα έγγραφα τα οποία ψάχνουν όλοι είναι ένα κλασικό μοτίβο στο στυλ του Χίτσκοκ – ένα αντικείμενο του πόθου που δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης παρά μόνο την εξέλιξη της πλοκής. Αλλά όλοι οι άλλοι επιστήμονες και οι ερευνητικές ομάδες που αναφέρω όπως και η έκρηξη γκαζιού που κατέστρεψε το εργαστήριο της Λειψίας αποτελούν γεγονότα.

Πόσο δύσκολη ήταν η έρευνα για τη ζωή στο Βερολίνο πριν την ήττα και κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής κατοχής; Το δύσκολο ήταν να βρω λεπτομέρειες για τη Σοβιετική κατοχή. Μία από τις κύριες πηγές μου ήταν τα ημερολόγια της Μάρτα Χίλερς που είχαν εκδοθεί ανώνυμα με τίτλο «Μία γυναίκα στο Βερολίνο» (σ.σ. στα ελληνικά εκδόσεις Κέρδος και Νάρκισσος). Ήμουν αρκετά τυχερός για να ανακαλύψω έναν παλιό κατάλογο μίας έκθεσης για τον πρώτο διοικητή της πόλης Νικολάι Μπερσάριν και στη βερολινέζικη συνοικία Κάρλσχορστ βρίσκεται ένα Γερμανο-Ρωσικό Μουσείο. Επίσκεφτηκα επίσης το «στρατόπεδο συγκέντρωσης» στο Χοενσονχάουζεν όπου υποτίθεται ότι ο Κόκκινος Στρατός είχε φυλακίσει μαζί τους Ναζί και τους αντισταλινικούς και αργότερα το χρησιμοποίησε η Στάζι, η μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας, για τους πολιτικούς κρατούμενους. Βρήκα αναπάντεχα εξαιρετικό υλικό στο βιβλίο «Ο πόλεμος του Ιβάν» (σ,σ. στα ελληνικά εκδόσεις Ιωλκός) της Κάθριν Μέριντειλ. Η ιδέα πως οι Ρώσοι λιποτάκτες προσπαθούσαν να διεισδύσουν στον βερολινέζικο υπόκοσμο αμέσως μετά τον πόλεμο είναι δική μου επινόηση. Όμως είναι γεγονός ότι στον Κόκκινο Στρατό η λιποταξία ήταν αρκετά συχνή.

«Για μένα είναι σημαντικό να εστιάσει ο αναγνώστης στα εγκλήματα του φασισμού. Σιγουρα ένα μυθιστόρημα δεν αλλάζει τον κόσμο αλλά μία σειρά από βιβλία και ταινίες μπορεί να δημιουργήσουν μία ατμόσφαιρα που να αλλάξει το κλίμα. Ακόμα οταν γράφεις αστυνομικά έχεις και ένα σημαντικό πλεονέκτημα, αγγίζεις αναγνώστες που πιθανόν δεν θα διάβαζαν κάποιο βιβλίο ιστορίας.»

Γιατί βαφτίσατε τη σειρά των μυθιστορημάτων με το αρχαίο όνομα Germania; Γενικά πόσο ρόλο έπαιξε η μυθολογία στην πλοκή των μυθιστορημάτων σας; Είχα δώσει τον τίτλο «Germania» στο πρώτο μυθιστόρημα μου. Το όνομα αναφέρεται στα σχέδια του Χίτλερ να μεταμορφώσει το Βερολίνο στη πρωτεύουσα του Τρίτου Ράιχ κάτω από αυτό το όνομα. Πιστεύω ότι αυτή η απλούστατη λέξη αναδεικνύει με μοναδικό τρόπο τη μεγαλομανία και την αλαζονική ύβρις της ναζιστικής ιδεολογίας. Στο δεύτερο μυθιστόρημα της σειράς, με τίτλο «Οι Γιοί του Όντιν» πάιζει πάλι μεγάλο ρόλο η γερμανική μυθολογία, καθώς όπως πιστεύω ήταν μία από τις αιτίες των παρανοικών πεποιθήσεων του Χίτλερ. Θυμήθηκα και ένα μάθημα ιστορίας στο Πανεπιστήμιο σχετικά με τη θρησκεία στο Τρίτο Ράιχ και όλα όσα είχα ακούσει για τις σέχτες των παγανιστών που είχαν διασπαρεί στις γερμανόφωνες περιοχές στις αρχές του 20ου αιώνα. Ήθελα να γράψω μία ιστορία για τις καταβολές του ναζισμού που διαδραματίζεται λίγο πριν την αναπόφευκτη καταστροφή της Γερμανίας.

Πόση έρευνα χρειάστηκε για να συγκεντρώσετε τόσες λεπτομέρειες σχετικά με την καθημερινότητα των πολιτών στο Βερολίνο τα τελευταία χρόνια του πολέμου; H έρευνα μου ήταν εξαντλητική. Για το πρώτο μυθιστόρημα χρειάστηκα ενάμιση χρόνο απλά και μόνο για να συγκεντρώσω όλες τις πληροφορίες πριν αρχίσω να γράφω. Τώρα πια ξέρω που μπορώ να βρω αξιόπιστο υλικό οπότε η δουλειά μου έγινε ευκολότερη. Το πιο σημαντικό στοιχείο στα μυθιστορήματά μου είναι η απεικόνιση της καθημερινής ζωής. Κάτι τέτοιο σπάνια το βρίσκεις στις ιστορικές μελέτες. Οπότε βασίζομαι σε πρωτογενείς πηγές, όπως ημερολόγια, άρθρα εφημερίδων και φωτογραφίες. Ψάχνω συνεχώς για κάποιες μικρές, συχνά ασήμαντες λεπτομέρειες που μπορεί να εμπλουτίσουν τη πλοκή. Για παράδειγμα, αν ο συγγραφέας γνωρίζει ότι εκείνη την εποχή οι τηλεφωνικοί θάλαμοι ήταν κόκκινοι μπορεί αμέσως να δημιουργήσει μία ξεκάθαρη εικόνα στο μυαλό του αναγνώστη. Όμως πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός σε ότι αφορά τις πηγές που μπορείς να εμπιστευτείς. Δεν πρέπει να πιστεύεις όλα όσα διαβάζεις. Γι’ αυτό και το πιο δύσκολο είναι να αξιολογήσεις το υλικό που συγκεντρώνεις.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Άντζελα Δημητρακάκη, τι ακριβώς εννοείς όταν λες ότι δεν είναι καθόλου «πολιτικά ορθό» το νέο σου βιβλίο;

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μία άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Θεωρείται ότι μυθιστορήματα όπως τα δικά σας που θυμιζουν τα εγκλήματα των Ναζί μπορούν να επηρεάσουν τους αναγνώστες; Μετά την οικονομική κρίση του 2008 οι πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αναζωπύρωσαν ακραίες απόψεις τις οποίες εκμεταλλεύονται τώρα διάφοροι λαικιστές. Αυτό μοιάζει να είναι παγκόσμιο φαινόμενο και μπορείς να το δεις σε όλο τον πλανήτη από τη Βραζιλία ως τις Φιλιππίνες. Κάτι αντιστοιχο συνέβη και τη τελευταία περίοδο της Δημοκρατίας της Βαιμάρης. Μετά τη παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 η Γερμανική κυβέρνηση προσπάθησε να εξοικονομήσει χρήματα κουρεύοντας δραστικά τις καταθέσεις. Ο Καγκελάριος Μπρούνινγκ περιέκοψε τους μισθούς και τις τιμές των προιόντων. Aυτό οδήγησε σε ύφεση και μία συνεχιζόμενη φτωχοποίηση του λαου. Τα ακραία κόμματα όπως οι Ναζί εκμεταλλεύτηκαν αυτή τη διαρκή λιτότητα. Και έτσι ο Χίτλερ απέκτησε το κρίσιμο ποσοστό για να ανέβει στην εξουσία. Οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι στην εποχή μας έχουν ενισχυθεί τα ακροδεξιά κόμματα.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η προέλευση των ψηφοφόρων. Και φοβάμαι ότι η αλλαγή δεν είναι τόσο μεγάλη όσο φανταζόμαστε. Φαίνεται ότι ένα σημαντικό ποσοστό των οπαδών της ακροδεξιάς δεν ψηφίζαν πριν. Τώρα διαισθάνονται την δυναμική τους και δίνουν τη ψήφο τους στα νέα λαικίστικα κόμματα τα οποία προσπαθούν να μετασχηματιστούν σε κόμματα εξουσίας. Μία καινούργια έρευνα δέιχνει ότι στις περιοχές της Γερμανίας όπου οι Ναζί ήταν ισχυροί την δεκαετία του τριάντα τώρα υπερισχύει το ακροδεξιό AFD (Εναλλακτική για τη Γερμανία). Μόνες εξαιρέσεις αποτελούν οι περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες που απελάθηκαν από την Ανατολική Ευρώπη με τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι στο Βερολίνο που δεν ήταν ποτέ προπύργιο των Ναζί και ακόμα και τώρα η επιρροή του AFD είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Για μένα είναι σημαντικό να εστιάσει ο αναγνώστης στα εγκλήματα του φασισμού. Σιγουρα ένα μυθιστόρημα δεν αλλάζει τον κόσμο αλλά μία σειρά από βιβλία και ταινίες μπορεί να δημιουργήσουν μία ατμόσφαιρα που να αλλάξει το κλίμα. Ακομα οταν γράφεις αστυνομικά έχεις και ένα σημαντικό πλεονέκτημα, αγγίζεις αναγνώστες που πιθανόν δεν θα διάβαζαν κάποιο βιβλίο ιστορίας.

Ποιοι συγγραφείς σας επηρέασαν; Σπούδασα Αγγλική φιλολογία. Τα πρώτα μυθιστορήματα που διάβασα ως παιδί ήταν αστυνομικά, όπως «Το σκυλί των Μπάσκερβιλ του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ ή το «Τhe India Rubber Men» του Έντγκαρ Ουάλλας. Εξελίχθηκα σε μεγάλο θαυμαστή της Ντόροθι Σάγιερς που έγραψε μία σειρά από κλασικά μυθιστορήματα τη δεκαετία του είκοσι όπου ο ηρωάς της ο ερασιτέχνης ντετέκτιβ Λόρδος Πίτερ Γουίμσει αναζητά τον δολοφόνο. Τρέφω εκτίμηση για πολλούς σύγχρονους συγγραφείς. Προσπαθώ να διαβάζω τους πάντες από τον Μάρτιν Κρουζ Σμιθ μέχρι τον Ρόμπερτ Χάρις. Οι αγαπημένοι μου είναι οι Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Ρέι Μπράντμπερι, Τζον Ίρβινκ, Έντγκαρ Άλαν Πόε, Γκράχαμ Γκριν, Τόμας Χάρντι και Έρικ Άμπλερ.

Είστε δημοσιογράφος και έχετε σκηνοθετήσει θεατρικά έργα. Γιατί επιλέξατε να γράψετε αστυνομικά μυθιστορήματα; Η απόφαση μου ήταν καθαρά πρακτικό ζήτημα. Αρχικά είχα σκεφτεί να καλύψω δημοσιογραφικά τη πραγματική έρευνα μίας δολοφονίας αλλά τελικά μου φάνηκε ότι αυτό θα με περιόριζε. Οπότε το επόμενο σχεδιό μου ήταν να γράψω για έναν κατά συρροή δολοφόνο που ο κάθε φόνος του θα απεικονιζε και μία διαφορετική όψη της γερμανικής κοινωνίας κάτω από το καθεστώς των Ναζί. Υπήρχαν κάποιοι κατά συρροή δολοφόνοι που έδρασαν στη Γερμανία μεταξύ  των δεκαετιών 1920 και 1940. Και θυμάμαι ότι λάτρεψα το «Μ» του Φριτζ Λανγκ από το 1931 με πρωταγωνιστή των Πίτερ Λόρε. Είχα σκηνοθετήσει αρκετές θεατρικές παραστάσεις και ήξερα καλά ότι στο σανίδι αφηγείσαι μία ιστορία μέσα από διαλόγους. Και μία τέτοια προοπτική δεν ταίριαζε στην έκταση της ιστορίας που είχα στο μυαλό μου. Ενδιαφερόμουν κυρίως για μία ταινία οπότε σκέφτηκα να γράψω ένα σενάριο. Αλλά γρήγορα τα παράτησα γιατί το μπάτζετ για να κινηματογραφήσεις την πτώση του Βερολίνου θα ήταν τεράστιο και οι παραγωγοί στη χώρα μου είναι αρκετά συντηρητικοί. Ήθελα ακόμα μεγαλύτερο πεδίο δράσης και περισσότερο χώρο για να εξηγήσω το ιστορικό υπόβαθρο. Κι αυτό μπορούσα να το πετύχω μόνο με ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα. Το τελικό αποτέλεσμα αποτέλεσε έκπληξη και για μένα καθώς γράφοντας ανακάλυψα μία τέτοια δημιουργική ελευθερία που ποτέ δεν είχα φανταστεί.

Η σειρά των περιπετειών του Οπενχάιμερ θα συνεχιστεί; Τώρα γράφω το πέμπτο μυθιστόρημα με ήρωα τον Οπενχάιμερ που διαδραματίζεται στο 1947 στις απαρχές του Ψυχρού Πολέμου όπου το Βερολίνο αποτελούσε πεδίο δράσης διπλωματών και κατασκόπων. Ελπίζω ότι θα το ολοκληρώσω το φθινόπωρο και σχεδιάζω να συνεχίσω με την επόμενη περιπέτεια του. Γενικά θα γράφω όσο θα ανακαλύπτω ενδιαφέρουσες πτυχές της γερμανικής  ιστορίας.