«Τι γίνεται; Επιμένουν; Θα σας κλείσουν;». Αν μη τι άλλο δεν ήταν μια συνηθισμένη Τρίτη στον Κινηματογράφο Ιντεάλ. Προσερχόμενοι σχεδόν ασθμαίνοντας από αναστάτωση οι θεατές στο ταμείο, απελευθέρωναν χειμαρρώδη την αγωνία τους στο μεγαλοπρεπές κόκκινο χαλί της εισόδου. Οι τοίχοι του διαδρόμου, ευδόνητοι, έσκυβαν να την αφουγκραστούν, την περιμάζευαν και την αντιλαλούσαν πέρα από την πολύβουη λεωφόρο Πανεπιστημίου. Τα νέα, φευ, ήταν δυσάρεστα. Την προηγούμενη ημέρα, 6 Μαρτίου, τα δημοσιεύματα ήθελαν τους ιστορικούς κινηματογράφους Ιντεάλ και Άστορ να απειλούνται ξανά με κλείσιμο.
Το χρονικό, εν συντομία: Όπως έγραφε η Popaganda σε αναλυτικό ρεπορτάζ, τον Νοέμβριο του 2022 είχε γίνει γνωστό ότι τα ακίνητα στα οποία στεγάζονται οι κινηματογράφοι Ιντεάλ και Άστορ διατίθεντο προς αξιοποίηση, με τον ιδιοκτήτη τους, e-ΕΦΚΑ, να μην έχει περιλάβει όρο για τη διατήρηση της χρήσης των σινεμά. Στα τέλη Νοεμβρίου, ο e-ΕΦΚΑ ανακοίνωνε ότι «δεν δρομολογείται αλλαγή χρήσης των κινηματογράφων Αελλώ, Άστορ και Ideal» – δήλωση που ωστόσο δεν αποτελούσε δέσμευση, ενώ ήταν ξεκάθαρη μόνο για το Αελλώ. Στις 28 του μήνα, το ΔΣ του Δήμου Αθηναίων ψήφισε ομόφωνα το αίτημα για την προστασία των ιστορικών κινηματογράφων. Αρκετά πρόσφατα και μετά από τις μαζικές διαμαρτυρίες, το υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος ξεκίνησε τη διαδικασία συγκεκριμένα για το Ιντεάλ και το Άστορ, ώστε οι αίθουσες να κηρυχθούν διατηρητέες. Οι ενδιαφερόμενοι φορείς είχαν στη διάθεσή τους 30 ημέρες για να υποβάλλουν τυχόν προτάσεις και ενστάσεις.
«Κι ενώ ήταν όλα ήρεμα και καλά, και πιστεύαμε κι εμείς ότι επιτέλους κατάλαβαν και αυτοί ότι θα βρεθεί μια λύση με τον Όμιλο Μήτση και με τον ΕΦΚΑ, δύο μέρες πριν λήξει η προθεσμία των 30 ημερών, έστειλε ο ΕΦΚΑ επιστολή στο υπουργείο Περιβάλλοντος (σ.σ.: αυτό είναι αρμόδιο, όχι το Πολιτισμού) και τόνισε ότι εμείς δεν δεχόμαστε, δεν θέλουμε να γίνει σινεμά», μου λέει ο διαχειριστής του Ιντεάλ, Γιώργος Σπέντζος, ο μεγαλύτερος από τα τρία αδέλφια της θρυλικής Σπέντζος Φιλμ, που κληρονόμησαν την εταιρεία αλλά κυρίως τη λατρεία για τον κινηματογράφο από τον πατέρα τους Χρήστο. «Παράλληλα, την ίδια μέρα, ήρθε και ο Όμιλος Μήτση, έστειλε απάντηση προς το υπουργείο Περιβάλλοντος, κι είπε κι εμείς δεν δεχόμαστε. Θέλουμε να μην υπάρχει κινηματογράφος. Εμείς θα δούμε, μπορεί να το κάνουμε θέατρο, συνεδριακό κέντρο, μέχρι εκεί. Θέατρα όμως υπάρχουν 20. Σινεμά είναι μόνο δυο-τρία», λέει. «Σημειωτέον, ότι στην ίδια κατάσταση με το Ιντεάλ, το οποίο κινδυνεύει άμεσα να μην υπάρχει γιατί θα γίνει ξενοδοχείο, είναι και ο κινηματογράφος Άστορ, στην οδό Σταδίου, ο οποίος και αυτός είναι ιδιοκτησία του ΕΦΚΑ», τονίζει. Δεν είναι γνωστό «τι έχουν σκοπό για το Άστορ, αν θα είναι ξενοδοχείο ή άλλη μεγάλη επένδυση», διευκρινίζει.
Με την ένσταση πάγωσε η διακήρυξη της διατηρητέας χρήσης των κινηματογράφων. Όπως έγραφε το Αθηνόραμα, ο e-ΕΦΚΑ κατέληγε ότι η ύπαρξη του Άστορ είναι «τροχοπέδη» για να επισκευαστεί και να λειτουργήσει το κτίριο στο οποίο στεγάζεται, ενώ για το Ιντεάλ ότι «η κήρυξη ως διατηρητέας της χρήσης του κινηματογράφου θα αναστείλει την προσπάθεια διάσωσης του διατηρητέου κτιρίου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, ενώ δεν αποκλείεται η εμπλοκή του Φορέα και του Δημοσίου σε μια ατέρμονη συζήτηση αποζημιώσεων».
«Αν χαθεί αυτό το κόσμημα από το κέντρο της Αθήνας –γιατί δεν έχουμε και πολλά να δείξουμε- τότε το μόνο που θα ακούμε στον δρόμο θα είναι ο ήχος από τα ροδάκια από τις βαλίτσες των τουριστών, δεν βλέπω άλλο μέλλον»
Τι είδους πόλη είναι αυτή που δεν στέργει τα τοπόσημά της, που δεν τα υπερασπίζεται μέχρις εσχάτων;
«Το κέντρο έχει καταστραφεί από το ’50, τώρα το αποτελειώνουν», σχολίαζε έχοντας κοντοσταθεί στο ταμείο ένας κύριος σαν βγαλμένος από την εποχή που η Αθήνα «στο Ζάππειο μια μέρα περιπατούσε». «Ξέρουμε ότι δεν υπάρχει κράτος, αλλά αυτό πια! Εχθρεύονται τον πολιτισμό, τους πολίτες», έλεγε στον διάδρομο μια νέα γυναίκα. «Καλά, αυτοί που θα φτιάξουν το ξενοδοχείο, τόσο απολίτιστοι είναι που θέλουν να κλείσουν τέτοιον κινηματογράφο;» έθετε έξαλλη άλλη θεατής το ερώτημα στην παρέα της στο κυλικείο. «Να κάνουμε κάτι, να πάμε να φωνάξουμε όλοι μαζί».
Στον Όμιλο Mitsis Hotels κατακυρώθηκε το αποτέλεσμα σχετικού διαγωνισμού εκμίσθωσης για 35 συν 10 χρόνια του εμβληματικού διατηρητέου ακινήτου στο οποίο στεγάζεται το Ιντεάλ, όπως δημοσιευόταν αρχές Δεκεμβρίου 2022. Το κτίριο, οικοδομημένο μεταξύ 1880-1890 από τον Τσίλλερ, περιλαμβάνει ισόγειο, ημιώροφο και τέσσερις ορόφους συνολικής επιφάνειας 7.115,62 τμ και τον κινηματογράφο Ιντεάλ στην αυλή του κτιρίου επιφάνειας 829,50 τμ.
«Είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, με 100 χρόνια ιστορία. Εδώ έμενε η οικογένεια Σλήμαν, ο αρχαιολόγος Σλήμαν, η κόρη του Σλήμαν, έμενε ο πρέσβης της Αυστρίας, και μετά πήρε άλλη εξέλιξη σιγά σιγά», λέει ο κ. Σπέντζος. Το Ιντεάλ «είναι μια αίθουσα η οποία έχει διατηρητέα πρόσοψη, γιατί είναι έργο του Τσίλλερ, όπως και η είσοδός του είναι διατηρητέα», συμπληρώνει. «Στις προτάσεις μας λέμε να γίνει ένα Ιντεάλ, έστω και μικρότερο, όπως εξυπηρετεί τα σχέδια των αρχιτεκτόνων του Ομίλου Μήτση, αλλά να μη φύγει ένα τοπόσημο 100 ετών, να υπάρχει και αυτό μέσα στον όγκο του ξενοδοχείου, ο οποίος θα χτιστεί σε 8.000 τμ, δηλαδή έχει χώρο απέραντο. Αυτά ζητούμε εμείς. Τώρα, ο Όμιλος Μήτση δεν θέλει σινεμά. Θέλει να κάνει ένα συνεδριακό κέντρο, δυνατό και μοντέρνο, όπως όλα τα ξενοδοχεία έχουν», μου λέει ο κ. Σπέντζος.
Και υψώνει κραυγή αγωνίας: «Είναι αμαρτία. Αν χαθεί αυτό το κόσμημα από το κέντρο της Αθήνας –γιατί δεν έχουμε και πολλά να δείξουμε- τότε το μόνο που θα ακούμε στον δρόμο θα είναι ο ήχος από τα ροδάκια από τις βαλίτσες των τουριστών, δεν βλέπω άλλο μέλλον. Γι’ αυτό παρακαλώ όλους τους φίλους, τους θεατές, τους σινεφίλ, να σηκώσουν τη φωνή τους, μήπως και ακούσουν, και δεν γκρεμίσουν τελικά ο Ideal, αλλά το συμπεριλάβουν μέσα στον όγκο του ξενοδοχείου, που θα είναι έτσι κι αλλιώς τεράστιο και μίνιμουμ 4άστερο. Προφανώς, ένα ξενοδοχείο θέλει ένα χώρο συνεδριακό, αλλά όλα μπορούν αν συνδυαστούν, ειδικά σε ένα χώρο 8.000 τμ».
«Στόχος μας είναι να ενδυναμώνουμε τις τοπικές κοινωνίες στους προορισμούς που δραστηριοποιούμαστε, στηρίζοντας τους κατοίκους, τις τοπικές επιχειρήσεις, τα προϊόντα, τις εκδηλώσεις και την πολιτιστική δραστηριότητα», διαβάζουμε στα αγγλικά στο πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του Mitsis Hotels με τίτλο «Μια ιστορία για την αλλαγή» (A Story of Change).
Θελήσαμε να μάθουμε πώς η εταιρεία θεωρεί ότι υπηρετεί αυτό τον στόχο της όταν φέρεται να θέλει να κλείσει έναν κινηματογράφο με 101 χρόνια ζωής. Καλέσαμε λοιπόν τον Όμιλο Mitsis Hotels και ζητήσαμε να τοποθετηθεί για το θέμα του Ιντεάλ – και του Άστορ. Η απάντηση που λάβαμε είναι ότι δεν επιθυμεί να κάνει κάποιο σχόλιο τη συγκεκριμένη στιγμή.
Το κράτος φέρει την πρωταρχική ευθύνη. E-ΕΦΚΑ σημαίνει υπουργείο Εργασίας. Ένσταση δηλαδή έκανε το κράτος στα σχέδια του κράτους, του υπουργείου Περιβάλλοντος δηλαδή, που προωθούσε τη διάταξη να κηρυχθούν διατηρητέοι οι κινηματογράφοι. Πώς γίνεται η ελληνική Πολιτεία να εμφανίζεται ως Δόκτωρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ;
«Μας αντιμετωπίζουν σαν ένα μαγαζάκι 30 τετραγωνικών, που μπορεί να μεταφερθεί και να φύγει άνετα, λες και μια τέτοια κολοσσιαία αίθουσα μπορείς να τη μεταφέρεις και να την πας αλλού», σημειώνει με παράπονο ο κ. Σπέντζος.
«Η Σταδίου, είναι μες στο σκοτάδι. Έτσι θα γίνει και η Πανεπιστημίου για ορισμένα χρόνια, μέχρι να γίνει το ξενοδοχείο, κι είναι λυπηρό, γιατί χάνεται το κέντρο της Αθήνας. Όλα γίνονται ξενοδοχεία και Airbnb. Πόσο τσιμέντο; Πόσα ξενοδοχεία θα γίνουν; Πόσοι θα χωρέσουν;» αναρωτιέται ο κ. Σπέντζος. Λίγο πριν η Πανεπιστημίου καταλήξει με μια καμπυλωτή φιοριτούρα στην Ομόνοια, το Ιντεάλ «φυλάει Θερμοπύλες». Μια εναργής νησίδα μέσα στη γενικότερη εικόνα εγκατάλειψης στη λεωφόρο. «Έχουν μείνει οι Εκδόσεις Κάκτος κι ένα μαγαζί ακόμα. Όλα τα άλλα έχουν φύγει», σχολιάζει ο κ. Σπέντζος. Τον πονάει βαθιά.
Μα δεν είναι και μικρόνοο τελικά αυτό που συμβαίνει; Αν μετατρέψεις μια πόλη σε fun park για τουρίστες, ξεδοντιάζοντας ένα ένα τα στοιχεία της ταυτότητάς της, τις αληθινές γειτονιές πραγματικών ανθρώπων, τις κυψέλες από μικρομάγαζα, τα εμβληματικά τοπόσημά της, αν θάψεις κάτω από «εταιρικά υπεύθυνο» τσιμέντο τις ποτισμένες με ιστορία γωνιές, εξατμίσεις τη δροσιά των συλλογικών αναμνήσεων, τι μένει; Τι τουριστικό ενδιαφέρον έχει μια πόλη που το πρόσωπό της έχει δεχθεί επίθεση με βιτριόλι;
«Θα αλυσοδεθώ μπροστά στο Ιντεάλ»
Αν οι τέσσερις παράλληλες λεωφόροι Σόλωνος, Ακαδημίας, Πανεπιστημίου, Σταδίου, είναι οι φλέβες του κέντρου, τα σινεμά και τα θέατρα είναι οι πολιτιστικές του αρτηρίες.
«Η Μελίνα Μερκούρη το 1994 πέθανε. Αλλά ευτυχώς είχε ήδη προωθήσει το σχέδιό της για τα θερινά σινεμά, να μείνουν διατηρητέα, ώστε να μην καταλήξουν ούτε πολυκατοικίες ούτε πάρκινγκ, ούτε γκαράζ, ούτε σουπερμάρκετ. Ευτυχώς, το 1997, τρία χρόνια μετά τον θάνατό της, το ΥΠΕΧΩΔΕ της τότε εποχής ανακήρυξε και οριστικά ότι 47 θερινοί κινηματογράφοι προστατεύονται και μένουν κινηματογράφοι. Ευτυχώς που το έκανε κι αυτό, γιατί θα μας είχε φάει το τσιμέντο συνολικά, δεν θα είχαμε το καλοκαιράκι να περάσουμε τις βραδιές μας, ειδικά εμείς οι κάτοικοι των πόλεων», τονίζει ο κ. Σπέντζος.
Είναι και κάτι ακόμα. Γιατί εκεί που είσαι έτοιμος να τα βροντήξεις όλα χάμω μπουχτισμένος, που βρίζεις από μέσα σου για να μη βρίσεις απέξω σου και σε πάρουν για καμιά μουρλοκακομοίρα (που τι φταίνε, απλώς δεν άντεξαν να είναι θεές ή θεριά), εκεί λοιπόν δραπετεύεις μέσα από τις «κουνελότρυπες» – τα σινεμά. «Αποκεφαλίζεις» με συνοπτικές διαδικασίες την κακιά βασίλισσα Ντάμα Κούπα, ανασαίνεις ξανά. «Η φαντασία είναι το μόνο όπλο στον πόλεμο κατά της πραγματικότητας», όπως είχε πει και η Γάτα του Τσεσάιρ στην «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων».
Στο δε Ιντεάλ, το «ταξίδι» ξεκινά από την ώρα που διαβαίνεις την υπέροχη διατηρητέα είσοδο. Διασχίζεις το κόκκινο χαλί, εισέρχεσαι στην υπερπολυτελή αίθουσα με τα γαλλικά καθίσματα Kinet -ίδια με αυτά του Φεστιβάλ των Καννών- κι έχεις ήδη αποπλεύσει γαληνεμένος για το σύμπαν της Ομορφιάς που θα σώσει τον κόσμο.
Η συνέντευξη με τον κ. Σπέντζο δεν ήταν προγραμματισμένη. Επισκέφθηκα τον κινηματογράφο για να δω την (παρεμπιπτόντως, υπέροχη) ταινία «Το Ήσυχο Κορίτσι». Πάντα, μα πάντα, οι άνθρωποι του Ιντεάλ συζητούν με τους θεατές για το έργο. Ο Γιώργος Σπέντζος μοιάζει εραστής της δουλειάς του: Πάει στο Ιντεάλ συνήθως μετά το γραφείο, αντί να γυρίσει σπίτι. Στο ταμείο είναι εδώ και πάνω από 40 χρόνια ο Γιάννης Παπανικολάου, «σήμα-κατατεθέν» πια. Πιάσαμε κουβέντα με τον κ. Σπέντζο μόλις τελείωσε το έργο. «Είμαι απελπισμένος», μου είπε. «Απελπισμένος. Θέλουν να μας γκρεμίσουν το σινεμά». Τότε του είπα ότι είμαι δημοσιογράφος, κάτσαμε και συζητήσαμε.
Μιλήσαμε και για τη σχέση του με το σινεμά. «Είναι η ζωή μου όλη το σινεμά. Εγώ ειδικά από μικρός παρακολουθούσα και στο στούντιο τις ταινίες. Έχω παίξει και σε μια ταινία πρωταγωνιστής, στο “Έτσι έσβησε η ζωή μου”, κάνω ένα νόθο παιδί, βασανισμένο… Εκείνη την εποχή, το δάκρυ κυριαρχούσε».
Το σινεμά μπορεί σήμερα να περνά κρίση αφού «μας τσάκισε η πανδημία», επανέρχεται όμως σιγά σιγά, εκτιμά. Εξάλλου έχει ξεπεράσει πολλές κρίσεις. Την έγχρωμη τηλεόραση. Τη βιντεοκασέτα. Τα συνδρομητικά κανάλια. «Κι όμως επιζήσαμε. Και τώρα απλώς θέλει λίγο χρόνο ο κόσμος να βγει από το σπίτι».
Τον συναρπάζει που πια στον κινηματογράφο «υπάρχει ένα πολυκοσμικό κλίμα. Βλέπεις ταινίες από το Ιράν, την Παλαιστίνη, από μέρη που δεν βλέπαμε παλιά, κι έχουν κι αυτά μια ομορφιά, γιατί βλέπεις ήθη, έθιμα…» Ενθουσιάστηκε που «στη Φάλαινα, μια δύσκολη ταινία, βαριά, κλειστή, με έναν υπέρβαρο 300 κιλά που αγωνίζεται να συγκρατήσει την οικογένειά του και τη σχέση με την κόρη του, έρχονταν παιδιά 20-23 χρονών κατά μέσο όρο. Αυτό με τρέλανε. Δεν το περίμενα ποτέ ότι νέα παιδιά θα έδειχναν ενδιαφέρον».
«Όπως τα νέα παιδιά δείχνουν ενδιαφέρον για το τι μέλλει γενέσθαι με το Ιντεάλ, 18χρονα παιδιά μου είπατε», επισημαίνω.
«Ναι, ρωτούν. Ένας πιτσιρικάς 20χρονος, ο οποίος είναι τακτικός εδώ με την καρτούλα του τη φοιτητική, ήρθε μια μέρα και λέει “μη μου το λέτε ότι θα κλείσει, εγώ θα αλυσοδεθώ μπροστά στο Ιντεάλ”. Συγκινήθηκα όταν μου το είπε. Θα αλυσοδεθώ, λέει». Σταματά. Είναι συγκινημένος.
Καληνυχτίζοντας τον Γιώργο Σπέντζο, που ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους θεατές της επόμενης προβολής, σκέφτομαι αυτό που έγραφε ο ριζοσπάστης γεωγράφος Ντέιβιντ Χάρβεϊ: «Βλέπουμε το δικαίωμα στην πόλη να περνά ολοένα και περισσότερο στα χέρια ιδιωτικών ή οιονεί ιδιωτικών συμφερόντων». Και θυμάμαι πως σε μια γειτονιά του Βερολίνου είχε αναπτυχθεί το 2015 ολόκληρη κίνηση πολιτών για να σωθεί ένα τουρκικό μανάβικο, που απειλούνταν με έξωση από εταιρεία διαχείρισης real estate καθώς η τελευταία σχεδίαζε να μετατρέψει το κτίριο σε πολυκατοικία και να χωρίσει το μανάβικο σε δύο μικρότερα μαγαζιά. Τελικά, η κίνηση πολιτών Bizim Kiez, όχι μόνο ανάγκασε την εταιρεία να υποχωρήσει, αλλά δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα εναντίον του gentrification και του συνεπακόλουθου εκτοπισμού πληθυσμών.
Στην Αθήνα, το gentrification έχει προχωρήσει τόσο που, εκτός από «μανάβικα», απειλεί πλέον ευθέως και τοπόσημα. Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, αναμενόταν να προγραμματιστεί η κρίσιμη συνεδρίαση για τη λήψη οριστικής απόφασης σχετικά με το Ιντεάλ και Άστορ. Στα αυτιά μου ηχεί η φράση που επαναλάμβανε με αγωνία ο Γιώργος Σπέντζος: «Ζητούμε βοήθεια από όλους, να σηκώσουν μια φωνή διαμαρτυρίας, για να μείνει το Ιντεάλ, για να υπάρξει».
