Σχεδόν οκτώ χρόνια έχουν περάσει από την ημέρα που βρέθηκα για πρώτη φορά στο περιβάλλον του Πανεπιστημίου. Στην οδό Ιπποκράτους, πάνω από το ιστορικό θέατρο Γκλόρια, αλλά και στο κτίριο της οδού Σοφοκλέους, στεγάστηκαν πέντε γεμάτα έτη, που με κάνουν μέχρι και σήμερα να σκάω ένα γλυκόπικρο χαμόγελο κάθε φορά που ανακαλώ όσα βίωσα ως φοιτήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Ήμουν ακόμη ένα έφηβο κορίτσι όταν, δίνοντας Πανελλήνιες, κλήθηκα να πάρω μια σημαντική απόφαση για το μέλλον μου. Μα, για κάθε «απόφαση ζωής», εγώ είχα να προσφέρω μια χούφτα ανακατωμένα όνειρα.
Περνώντας το κατώφλι του Πανεπιστημιακού Ιδρύματος, ορισμένα από τα όνειρά μου έμοιαζαν μέρα με τη μέρα να υλοποιούνται μέσα σε έναν χώρο που σκορπούσε έμπνευση και ασφάλεια, σε έναν χώρο που διέθετε αρκετή αποδοχή ακόμη και για την – άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φοιτητική ζωή – τεμπελιά μας. Η πρώτη χρονιά των σπουδών με βρήκε αρκετά καταρρακωμένη, καθώς είχα πρόσφατα βγει από μία πολύ επώδυνη και κακοποιητική σχέση. Είχα όμως αρκετά αποθέματα ρομαντισμού, αισιοδοξίας, ελπίδας και αγνότητας, με τα οποία τροφοδοτούσα το όνειρό μου να γίνω αρθρογράφος.
Σήμερα, όλες αυτές οι αναμνήσεις και τα συναισθήματαανακινούνται και συγκρούονται διαρκώς μέσα μου, από την ημέρα που πληροφορήθηκα πως ένας από τους διδάκτορες του Τμήματός μου, ένας από τους – κάποτε – δικούς μου καθηγητές, κατηγορείται με σωρεία καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση, σεξιστική ρητορική, εκφοβισμό και αντισυναδελφική συμπεριφορά, με τα περιστατικά να ξεκινούν από το 2010.
Η επιδίωξη επικοινωνίας
Όπως έχει φτάσει στο φως της δημοσιότητας μέσα από ανώνυμες και επώνυμες καταγγελίες φοιτητριών και φοιτητών, ο καθηγητής παρότρυνε από την έναρξη κιόλας των εξαμήνων την επικοινωνία με τους φοιτητές του μέσω των social media, υπό το πρόσχημα της αμεσότερης επαφής. Στέλνοντας σε ακατάλληλες ώρες, συζητώντας ζητήματα που δεν αφορούσαν το ακαδημαϊκό πλαίσιο, προσκαλώντας κατ’ εξακολούθηση φοιτήτριες στο γραφείο του για να συζητήσουν για την «ακαδημαϊκή τους πορεία» και σχολιάζοντας ακόμη και φωτογραφίες προφίλ φοιτητριών στο Facebook, επιχειρούσε τη στενότερη επικοινωνία μαζί τους, προβάλλοντας τη «βιτρίνα» ενός φιλικού, “cool” και προσιτού καθηγητή.
Ο εκφοβισμός και η ρητορική μίσους
Σε μία από τις ανώνυμες καταθέσεις αναφέρεται πως «Κατά τη διάρκεια της εξέτασης μαθήματος ο διδάσκων χρησιμοποιούσε εκφοβιστική και αντιπαιδαγωγική συμπεριφορά σε συμφοιτητή, μειώνοντάς τον συνεχώς, υποβαθμίζοντας τη δουλειά, την όρεξη και την προσπάθειά του», με την ανάρμοστη αυτή συμπεριφορά να μην αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Σύμφωνα με μία ακόμη ανώνυμη καταγγελία που παρατίθεται αυτούσια στη σελίδα της φοιτητικής ομάδας ΕΜΜΕ Whistleblowing που ανέδειξε την υπόθεση: «Προσπάθησα επανειλημμένα να περάσω το μάθημα του κάτι που δυστυχώς δεν έγινε μέχρι που με κάλεσε για να μιλήσουμε στο γραφείο του. Του εξήγησα ότι εργάζομαι και για αυτό δεν μπορώ να παρακολουθώ το μάθημα και του ζήτησα να μου δώσει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, ώστε να μπορέσω να εξεταστώ επιτυχώς. Δεν μου απάντησε τίποτα σχετικό με το μάθημα παρά μου είπε «βάλε το μουτράκι σου να διαβάσει και ξανά έλα να τα πούμε από κοντά». Προσπάθησα πάλι να δώσω το μάθημα αλλά πάλι με έκοψε. Τον ρώτησα τι έκανα λάθος και μου είπε πάλι έλα στο γραφείο μου να τα πούμε. Όταν πήγα μου είπε ότι μόνο αυτός μπορεί να «μου ανοίξει πόρτες» για να δουλέψω στην τηλεόραση, του απάντησα ότι δε με αφορά καθόλου να δουλέψω στην τηλεόραση και το μόνο που θέλω είναι να περάσω το μάθημα για να πάρω το πτυχίο μου. Μου απάντησε «κρίμα…». Με τα χίλια ζόρια κατάφερα να περάσω το μάθημα όταν τον ενημέρωσα ότι ο πατέρας μου είναι δημοσιογράφος και επειδή δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς ζητάει για το μάθημα του, θα «ενημερώσω» τον πατέρα μου για να με βοηθήσει».
Η επιλεκτική περιθωριοποίηση φοιτητών και φοιτητριών, κατείχε κεντρική θέση στη ρητορική του καθηγητή, με σχετικές καταγγελίες να κάνουν λόγο για την ευκολία με την οποία ο ίδιος έκοβε από τα μαθήματα όσες και όσους δεν συμπαθούσε, ακόμη κι έπειτα από την επαναλαμβανόμενη προσπάθεια των παιδιών να περάσουν το μάθημα. Σε κατάθεση που αφορά άτομο ΑμεΑ, επισημαίνεται η μισαναπηρική συμπεριφορά του, ο οποίος αρνήθηκε να παραχωρήσει προσβάσιμη (δηλαδή διαφορετική από αυτήν που διεξαγόταν η εξέταση) αίθουσα, λέγοντας πως “δεν κάνει εξαιρέσεις για κανέναν”. Η ρητορική μίσους επεκτάθηκε και στο κομμάτι της εθνικής καταγωγής, όταν σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, αποκάλεσε «βλάκα» έναν φοιτητή που είχε έρθει από την Κύπρο στο ΕΚΠΑ μέσω του προγράμματος Erasmus, λέγοντάς του επίσης «άσε μας ρε κ@λοκύπριε». Μάλιστα, ο καθηγητής είχε αναθέσει κατ’ εξαίρεση στον εν λόγω φοιτητή να διεκπεραιώσει ατομική εργασία – στην οποία τελικά τον έκοψε.
Η σεξουαλική παρενόχληση
Μία από τις σοβαρότερες καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης που του προσάπτονται, αφορά στην ανάθεση εργασίας σε φοιτήτριες και φοιτητές, στην οποία καλούνταν να στείλουν «δύο καλλιτεχνικές φωτογραφίες, μία ολόσωμη και μία με ένα μέρος του σώματός τους», με τον ίδιο να αναφέρει πως η εργασία είναι προαιρετική υπό το πρίσμα της βελτίωσης του βαθμού τους στο μάθημα, ενώ δεν είχε διστάσει να καλέσει φοιτήτριες στο Εργαστήριο Οπτικοακουστικών Μέσων, και να τους προτείνει να πραγματοποιήσουν «καλλιτεχνικές φωτογραφίσεις» με γυμνό περιεχόμενο. «Μανδύα» της ντροπιαστικής αυτής ενέργειας, αποτελούσε ο «επιστημονικός χαρακτήρας της φωτογράφισης», αλλά και η δυνατότητα που δινόταν μέσω αυτής στις/ στους φοιτήτριες/ές, «να νιώσουν άνετα με το σώμα τους».
Όπως γνωστοποιήθηκε μέσα από άλλη πολύ σοβαρή καταγγελία, ο συγκεκριμένος καθηγητής ανάρτησε στο προσωπικό του προφίλ στο Facebook αγγελία στην οποία αναζητούσε νεαρή κοπέλα, έως 20 ετών, για πρακτική άσκηση και συγκεκριμένα για τη συγγραφή της βιογραφίας κάποιου γνωστού του. Το πρώτο κορίτσι που ανταποκρίθηκε, πηγαίνοντας στη δουλειά αυτή, παρενοχλήθηκε. Ενημερώνοντας τον διδάσκοντα για το συμβάν, εκείνος αντί να προβεί στη διερεύνηση της εκμυστήρευσής της, να τη βοηθήσει και να ζητήσει πρωτίστως συγγνώμη, ανέβασε εκ νέου την αίτηση, στέλνοντας κι άλλο κορίτσι στη «δουλειά».
Ακόμη, η πληθώρα «αθώων» σχολίων που έκανε σε φοιτήτριες μέσω Facebook και Instagram, αφήνοντας σεξουαλικά υπονοούμενα και διεκδικώντας στενότερη επαφή, αποτελούσαν μία συνήθη τακτική του.
Η παρέμβαση της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών
Με τις ανώνυμες και επώνυμες καταγγελίες να πληθαίνουν αναφορικά με τις κατ’ εξακολούθηση τακτικές του, η άσκηση πίεσης εκ μέρους της φοιτητικής κοινότητας που διψά για δικαίωση, έθεσε σε λειτουργία το «μοχλό» της – σημαντικά αργοπορημένης – διερεύνησης των καταγγελιών από τα θεσμικά όργανα του Πανεπιστημίου, με αποτέλεσμα κατά τις αρχές του 2021 να διαταχθεί Ένορκη Διοικητική Εξέταση (ΕΔΕ). Η συμπεριφορά του καθηγητή, αντιβαίνει τόσο τον Κώδικα Δεοντολογίας και Καλής Πρακτικής του ΕΚΠΑ, όσο και στον Κώδικα Δημοσίων Υπαλλήλων. Έπειτα από πληθώρα καταθέσεων φοιτητριών και φοιτητών, αλλά και ορισμένων καθηγητών και υπαλλήλων, στο πλαίσιο της ΕΔΕ, συγκροτήθηκε ένας εμπιστευτικός φάκελος που περιέχει όλες τις καταθέσεις αλλά και τις ανωμοτί εξηγήσεις του διδάσκοντος. Το πόρισμα της ΕΔΕ, εγκρίθηκε από τη Σύγκλητο και στη συνέχεια παραδόθηκε στο Πειθαρχικό Συμβούλιο του ΕΚΠΑ, το οποίο αποφάσισε να θέσει σε αποχή τον καθηγητή από τα μαθήματά του ωσότου εξεταστεί η υπόθεσή του.
Πριν από μερικές ημέρες, η προϊσταμένη της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών διέταξε τη διενέργεια προκαταρκτικής έρευνας για τον διδάσκοντα, στην οποία θα διερευνηθεί μεταξύ άλλων αν έχουν σημειωθεί αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και παράνομη βία. Όλοι και όλες όσοι/ες έχουν συνδράμει στον αγώνα της δικαίωσης των θυμάτων, νιώθουν σήμερα τα πνευμόνια τους φουσκωμένα από ελπίδα και τα μάτια τους υγρά από τα δάκρυα συγκίνησης. Αυτό, δεν είναι το πρώτο περιστατικό κατάχρησης εξουσίας στους πυρήνες των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, με αρκετές μαρτυρίες που αφορούν ενέργειες σεξουαλικής παρενόχλησης αλλά και υποτιμητικής συμπεριφοράς, να αγνοούνται από τα αρμόδια θεσμικά όργανα και να αποσιωπώνται, με αποτέλεσμα τη συνέχιση των αποτρόπαιων πράξεων των θυτών.
Η κατάχρηση εξουσίας στα εκπαιδευτικά ιδρύματα
Η θέση κύρους εντός του πανεπιστημίου, μπορεί να δώσει τη δυνατότητα σε έναν κακοποιητικό καθηγητή να επιχειρήσει, με όχημα τη συναισθηματική χειραγώγηση, να ικανοποιήσει τα «βίτσια» του καταφεύγοντας σε ανάρμοστες και κακοποιητικές συμπεριφορές προς φοιτήτριες και φοιτητές. Η αποφασιστικότητα και η λαχτάρα που συνοδεύουν τη φοιτητική μας ζωή «εξαϋλώνονται» κάθε φορά που ένα πρόσωπο αναφοράς, όπως ένας καθηγητής ή μία καθηγήτρια, δεν θα διστάσει να τραυματίσει μέσα από τα λόγια και τις πράξεις του την ψυχής μας.
Στην περίπτωση του διδάσκοντα του τμήματος ΕΜΜΕ, η πλειονότητα των καταγγελιών αφορά ενέργειες σεξουαλικής παρενόχλησης, υπό το πρόσχημα της διατήρησης μιας άμεσης και φιλικής σχέσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των φοιτητριών. Για κάθε φορά που αναπτύξαμε διαλόγους, που παραμείναμε ευγενικές, που προσποιηθήκαμε πως διασκεδάζουμε και συναινούμε στη διατήρηση επικοινωνίας με τον διδάσκοντα, σήμερα, καταφέρνουμε να υπενθυμίσουμε στον εαυτό μας πως «δεν φταίμε εμείς, ποτέ δεν φταίξαμε». Για κάθε φορά που ένα άτομο ΑμεΑ δέχθηκε μισαναπηρική αντιμετώπιση, για κάθε φορά που το φεμινιστικό και προοδευτικό προσωπείο, το οποίο ο καθηγητής χρησιμοποιούσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να μπορεί να κινείται ευκολότερα, μας θόλωσε την κρίση, για όλες εκείνες τις φορές που μας έπεισε πως δεν χρειάζεται να αισθανόμαστε άβολα με το να ανταλλάσσουμε μαζί του μηνύματα, σήμερα υποσχόμαστε να μη ξεχάσουμε στιγμή πως ποτέ δεν φταίξαμε.
Η σπουδαιότητα του αυτοδιοίκητου των πανεπιστημίων, έγινε σταδιακά εργαλείο στην «τάση της κατάχρησης» της δημόσιας εξουσίας για προσωπικό όφελος, εντός των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, οι διδάσκοντες και οι διδάσκουσες που καταφεύγουν στη συναισθηματική πρωτίστως εκμετάλλευση και χειραγώγησή μας, γνωρίζουν πως θα διστάσουμε να μιλήσουμε για τις απρεπείς συμπεριφορές τους, όταν η ακαδημαϊκή μας πορεία εξαρτάται από αυτούς. Η ντροπή και ο φόβος που μας κάνουν να νιώθουμε, κάθε φορά που περνάει από το μυαλό μας να ανοίξουμε το στόμα μας για την ιδιωτικότητα και την αξιοπρέπειά μας που παραβιάζονται, αναδύουν κάτι βαθιά εκβιαστικό. Πολλές φορές, εκμεταλλευόμενοι τη θέση κύρους που κατέχουν, θα μας πείσουν πως δεν κάνουν κάτι παραβιαστικό, κάτι ανάρμοστο, φτάνοντάς μας σε σημείο να κατηγορήσουμε τους εαυτούς μας που αφήσαμε το μυαλό μας «να πάει εκεί», με αποτέλεσμα να συνεχίζουμε να είμαστε επικοινωνιακοί και ευγενικοί μαζί τους.
Η καταλυτική δράση της ομάδας ΕΜΜΕ Whistleblowing
Αυτή τη φορά, η ανακύκλωση των απρεπών και κακοποιητικών συμπεριφορών λοξοδρόμησε από τον «ρου» της, με την περίπτωση του διδάσκοντα των ΕΜΜΕ να φτάνει στα χέρια της δικαιοσύνης και της εισαγγελίας. Πρωτεργάτες αυτής της σπουδαίας πορείας, που μας υπενθύμισε πως δεν είμαστε μόν@ στον αγώνα της ορατότητας της κατάχρησης εξουσίας, ήταν τα παιδιά της ομάδας “ΕΜΜΕ Whistleblowing”, που αποφάσισε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της, με μοναδικό σκοπό τη δικαίωση των φοιτητριών και φοιτητών, την απομάκρυνση του διδάσκοντα από το Πανεπιστήμιο και τη διεκδίκηση της ελπίδας για μία διαφανή ακαδημαϊκή κοινότητα, απαλλαγμένη από το μίσος, τον εκφοβισμό, την παρενόχληση και τις κακοποιητικές συμπεριφορές.
Όπως ανέφεραν δύο εκπρόσωποι της ομάδας κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας μας: «Δημιουργήσαμε τη σελίδα ΕΜΜΕ Whistleblowing στο Facebook, για να ασκηθεί μία άτυπη πίεση προς τους ανώτερους προκειμένου να κάνουν κάτι. Εμπνευστήκαμε την ενέργεια αυτή από το έργο της Φοιτητικής Πρωτοβουλίας Καταγραφής Παρενοχλήσεων στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (Α.Σ.Κ.Τ.), η οποία συστάθηκε μετά τη διαρροή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναφορών για περιστατικά έμφυλης βίας που έλαβαν χώρα εντός της Α.Σ.Κ.Τ., μεταξύ μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας. Σκεφτόμασταν πως θέλουμε να λειτουργήσουμε σαν υπηρεσία ασφαλείας, καταγράφοντας ό,τι μπορούσαμε να βρούμε το οποίο αφορά τη σχολή. Ως ένα ανώνυμο pressure group, δεν είχε σημασία για εμάς να γνωστοποιήσουμε ποιοι είμαστε. Όποια πληροφορία έφτανε στα χέρια μας θέλαμε να τη συλλέξουμε, χωρίς να διαθέτουμε εξοπλισμό, νομική κάλυψη και δίχως να εξαρτόμαστε από κάποια κομματική παράταξη. Δεν θέλαμε να «χρωματίσουμε» τη δράση μας, για να μπορούμε να έχουμε εγκυρότητα και να καλλιεργήσουμε ένα έδαφος ασφάλειας και εμπιστοσύνης προς τις φοιτήτριες και τους φοιτητές».
Στη σελίδα της ομάδας, μπορεί κανείς να βρει τη Φόρμα Καταγραφής Περιστατικών Έμφυλης Διάκρισης /Παρενόχλησης στο Τμήμα ΕΜΜΕ, καταγγέλλοντας ανώνυμα οποιοδήποτε αντιδεοντολογικό περιστατικό αφορά τη λειτουργία της Σχολής. «Στη φόρμα αυτή τα άτομα μπορούν να επιλέξουν η ανώνυμη καταγγελία τους να δημοσιευτεί στη σελίδα του Facebook. Υπήρξαν και επώνυμες καταγγελίες που έγιναν μέσω του email του ΕΜΜΕ Whistleblowing, δίνοντάς μας την ευκαιρία να επικοινωνήσουμε με τους καταγγέλλοντες και να τους παραπέμψουμε, εφόσον το επιθυμούσαν, στην ΕΔΕ, ώστε να υπάρχουν αρκετές επίσημες μαρτυρίες. Υπήρχαν φοιτητές και φοιτήτριες που δεν γνώριζαν για τις ενέργειες του διδάσκοντα, καθώς το όλο θέμα κινήθηκε αρκετά αθόρυβα εντός του ιδρύματος. Μέσω της ανωνυμίας μας, της σοβαρότητας που μας διέπει και της καινοτομίας της ενέργειάς μας που βασίστηκε σε ηλεκτρονικές μεθόδους, τροφοδοτήσαμε περισσότερη εμπιστοσύνη από έναν ξεπερασμένο κομματικό μηχανισμό». Μέσω του διαδικτύου το ζήτημα διαδόθηκε ευκολότερα και γρηγορότερα, ενώ ο Πρόεδρος του Τμήματός εμπιστεύτηκε τις καταγγελίες, οι οποίες έφτασαν στην ΕΔΕ χαράσσοντας το δρόμο της δικαίωσης και αφυπνίζοντας όσες και όσους δεν ήταν ενήμεροι για το προφίλ του συγκεκριμένου διδάσκοντα.
«Ενώνοντας τις δυνάμεις μας ως απλές φοιτητικές οντότητες και συλλέγοντας πληροφορίες, επιχειρούμε να δημιουργήσουμε μία συνεργασία μεταξύ ενός Εκσυγχρονισμένου Δημόσιου Πανεπιστημίου και μιας ενεργής Φοιτητικής Κοινότητας. Ήρθε η ώρα από μόνο του το κράτος και το Πανεπιστήμιο να φροντίσουν για τα περιστατικά αυτά. Το ΕΚΠΑ δεν διαθέτει ακόμη θεσμικό πλαίσιο για σεξουαλικές παρενοχλήσεις, με αποτέλεσμα τέτοιου είδους ζητήματα, εντός της εσωτερικής πειθαρχικής διαδικασίας του Πανεπιστημίου, να ανάγονται μόνο σε αντιακαδημαϊκή συμπεριφορά και όχι συγκεκριμένα σε σεξουαλικό αδίκημα».
Την ημέρα που ενημερώθηκα για τις καταγγελίες, θυμάμαι να πιάνω το κινητό μου τρέμοντας και να ανοίγω τη συνομιλία μας στο Messenger. Η επιδίωξη επικοινωνίας μέσω Facebook, ήταν εκ μέρους του αρκετά συχνή. Κάπου ανάμεσα στην προθυμία του να με βοηθήσει με την εύρεση εργασίας, την εξέλιξη της πρακτικής μου άσκησης και τα μαθήματα της εξεταστικής, «παρενέβαιναν» σχόλια για τη νέα φωτογραφία-προφίλ μου (δίνοντας συγχαρητήρια στη φωτογράφο), για το γλυκό που δεν τον κέρασα στα γενέθλιά μου, «φαλλικά» υπονοούμενα, αλλά και για το παράπονό του που δεν επέλεξα κάποιο μάθημά του στα Μαθήματα Επιλογής. Η ανάγνωση των μηνυμάτων, συνδέθηκε αρχικά με κάτι ενοχικό και αυστηρό προς τον «αφελή» εαυτό μου.
Αυτή τη στιγμή, μέσα σε κάθε λέξη που γράφω βρίσκω μόνο δύναμη και μία φροντιστική αγκαλιά για την κάθε μια μας που φοβήθηκε να διακόψει την επικοινωνία μαζί του, σκεπτόμενη πως θα γινόταν αγενής και θα υπήρχαν ενδεχομένως επιπτώσεις στους βαθμούς της.
Διαβάζοντας τις ανώνυμες καταγγελίες κοριτσιών, αλλά και αγοριών, ανακαλούσα το προσωπικό μου βίωμα που φώναζε δυνατά «σας πιστεύω». Μπορεί για αρκετά χρόνια ως φοιτήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ να μην επέτρεψα στο μυαλό μου να συνδέσει την επιδίωξη επικοινωνίας με το «χείριστο σενάριο», μπορεί να καταπίεσα τις υποψίες και τα θέλω μου, όμως, σήμερα, καταλαβαίνω πως είμαι πιο δυνατή από τον φόβο μου, πως είναι εντάξει να παίρνουμε τον χρόνο μας, να επεξεργαζόμαστε τα βιώματά μας και να μιλάμε γι’ αυτά αν και όταν είμαστε έτοιμ@.
