Τον Μάιο του 1997 ένα 3χρονο αγόρι εμφάνισε κάτι που στην αρχή έμοιαζε με ένα απλό κρύωμα. Όταν μετά από έξι μέρες όμως, δεν είχαν υποχωρήσει τα συμπτώματα (πονόλαιμος, πυρετός και βήχας), μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο του Χονγκ Κονγκ. Στο νοσοκομείο ο βήχας τους χειροτέρεψε και άρχισε να μην μπορεί να αναπνέει κανονικά.
Παρά τις προσπάθειες των γιατρών, το 3χρονο αγοράκι πέθανε.
Μην μπορώντας να εξηγήσουν την τόσο γρήγορα επιδείνωση της υγείας του, οι γιατροί πήραν δείγμα από το σάλιο του άτυχου αγοριού και το έστειλαν για έλεγχο στην Κίνα. Παρόλα αυτά όμως, οι ειδικοί δεν μπόρεσαν να αποκρυπτογραφήσουν πλήρως τον ιό που προκάλεσε την αρρώστια του 3χρονου. Ο υπεύθυνος ιολόγος, αποφάσισε να στείλει δείγμα και σε συναδέλφους τους σε άλλες χώρες.
Στις ΗΠΑ τα αποτελέσματα έδειξαν πως είναι μια μορφή κοινής γρίπης, ο ιός της οποίας οφείλεται για τους περισσότερους θανάτους στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτός ο τύπος γρίπης όμως, δεν είχε ξαναπαρατηρηθεί σε άνθρωπο.
Ήταν ο ιός Η5Ν1 ή αλλιώς η «γρίπη των πτηνών», που μέχρι τότε επηρέαζε μόνο πουλιά.
Οι επιστήμονες έστειλαν μηνύματα ταραχής σε όλο τον κόσμο. Η κινεζική κυβέρνηση διέταξε να θανατωθούν 1,5 εκατομμύριο κοτόπουλα. Ανάλογες περιπτώσεις με αυτή το 3χρονου τέθηκαν σε καραντίνα και παρακολουθούνταν στενά από ειδικούς. Μέχρι το τέλος του 1997 είχαν νοσήσει 18 άνθρωποι, από τους οποίους πέθαναν οι 6.
Αυτό έδειξε ήταν μια παγκόσμια επιτυχημένη αντιμετώπιση και ο ιός δεν εμφανίστηκε ξανά για πολλά χρόνια. Μερίδιο σε αυτό, είχε και το γεγονός πως ο συγκεκριμένος ιός, ήταν αρκετά σοβαρός. Όσοι νοσούσαν, αρρώσταιναν βαριά. Ο Η5Ν1 έχει ποσοστό θνησιμότητας γύρω στο 60%, που σημαίνει πως αν τον κολλήσεις, μάλλον θα πεθάνεις. Παρόλα αυτά όμως, μέχρι το 2003 η «γρίπη» των πτηνών είχε σκοτώσει μόνο 455 ανθρώπους. Οι πιο ήπιας μορφής ιοί της γρίπης, σκότωσαν λιγότερο από το 0.01% των ανθρώπων που προσβάλουν, αλλά ευθύνονται για εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο.
Σοβαρές ασθένειες που προκαλούνται από ιούς όπως ο Η5Ν1 σημαίνουν επίσης, πως όσοι νοσούν εντοπίζονται εύκολα και απομονώνονται ή πως πεθαίνουν γρήγορα. Όσοι νοσούν δεν συνεχίζουν κανονικά την ζωή τους σαν να είχαν ένα απλό συνάχι, εξαπλώνοντας τον ιό και σε άλλους. Ο νέος κορονοϊός, που έχει αρχίσει να εξαπλώνεται παγκοσμίως μπορεί να προκαλέσει σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα, φαίνεται όμως να έχει ποσοστό θνησιμότητας λιγότερο του 2%.
Ο ιός έχει θορυβήσει όχι παρά τα χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας που έχει, αλλά εξαιτίας τους.
Οι κορονοϊοί είναι παρόμοιοι με τους ιούς της γρίπης. Μόνο τέσσερις κορονοϊοί πλήττουν τους ανθρώπους, προκαλώντας τους κρύωμα. Πιστεύεται ότι αναπτύχθηκαν στους ανθρώπους για να βελτιώσουν την ταχύτητα με την οποία εξαπλώνονται, που σημαίνει ότι κάνουν τους ανθρώπους να αρρωσταίνουν, αλλά δεν τους σκοτώνουν. Αντιθέτως, οι δυο προηγούμενοι κορονοϊοί, ο SARS και ο MERS, μεταδίδονταν στους ανθρώπους από τα ζώα, όπως δηλαδή και ο Η5Ν1. Αυτές οι ασθένειες ήταν εξαιρετικά θανατηφόρες στους ανθρώπους. Τελικά όμως, τόσο ο SARS, όσο και ο MERS, ευθύνονται για λιγότερο από χίλιους θανάτους ο καθένας.
Ο COVID-19, όπως είναι και η επίσημη ονομασία του νέου κορονοϊού, λέγεται πως έχει σκοτώσει μέχρι τη στιγμή που γράφεται το άρθρο 2.987 ανθρώπους από τους 87.137 που έχουν προσβληθεί.
Με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει σαν ιός, μπορούμε να πούμε πως είναι μεν θανατηφόρος, αλλά όχι τόσο. Κάνει τους ανθρώπους να αρρωστήσουν, αλλά όχι με τρόπους που εντοπίζονται εύκολα.
Πριν κάποιες μέρες 14 Αμερικάνοι βρέθηκαν θετικοί στον ιό, παρόλο που δεν αισθάνονταν καθόλου άρρωστοι. Η επικινδυνότητα του συγκεκριμένου ιού, ίσως έγκειται στο γεγονός πως πολλές φορές μπορεί να μην παρουσιάσει καθόλου συμπτώματα.
Ο νέος ιός εντοπίστηκε πολύ άμεσα και έτσι η παγκόσμια ιατρική κοινότητα και όχι μόνο, μπόρεσε να αντιδράσει γρήγορα. Εντοπίστηκε από Κινέζους επιστήμονες, οι οποίοι έκαναν γνωστά τα ευρήματά τους παγκοσμίως, μέσα σε μερικές μόλις εβδομάδες.
Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα μοιράστηκε δεδομένα μεταξύ των μελών της, με πρωτοφανή ταχύτητα, ενώ γίνεται ήδη σοβαρή δουλειά για την ανάπτυξη εμβολίων. Η κινεζική κυβέρνηση έλαβε δραματικά μέτρα και ο ΠΟΥ διακήρυξε κατάσταση ανάγκης με παγκόσμιο ενδιαφέρον.
Όλα αυτά συνέβησαν σε κλάσματα δευτερολέπτου, αν τα συγκρίνει κανείς με τον Η5Ν1 του 1997, παρόλα αυτά όμως, ο ιός συνεχίζει και εξαπλώνεται.
Γιατί;
Ο καθηγητής επιδημιολογίας του Χάρβαρντ, Μαρκ Λίπσιτς, είναι πολύ ακριβής στις δηλώσεις του. «Πιστεύω ότι στο τέλος δεν θα μπορέσουμε να τον περιορίσουμε». Ο περιορισμός άλλωστε, είναι και το πρώτο βήμα. Στην περίπτωση του COVID-19, η Κίνα ξεκίνησε να απομονώνει όλο και μεγαλύτερες περιοχές, γύρω από την πόλη της Ουχάν, με αποτέλεσμα να «παγιδεύσει», περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να βγουν από τα σπίτια τους και που αν τους έπιαναν έξω, τους «κατσάδιαζαν» μέσω drones.
Κι όμως, ο ιός βρίσκεται τώρα σε 58 χώρες.
Παρά την προφανή αναποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων – σε σχέση με το υπερβολικό κοινωνικό και οικονομικό τους κόστος, τουλάχιστον – η καταστολή συνεχίζει να κλιμακώνεται. Κάτω από πολιτική πίεση για να «σταματήσει» ο ιός, την περασμένη Πέμπτη, η κινεζική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι αξιωματούχοι στην επαρχία Hubei θα πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα, εξετάζοντας ανθρώπους για να δουν αν έχουν πυρετό και αναζητώντας σημάδια ασθένειας, στέλνοντας στη συνέχεια όλες τις πιθανές περιπτώσεις σε στρατόπεδα καραντίνας. Αλλά ακόμη και με ιδανικές συνθήκες περιορισμού, η εξάπλωση του ιού μπορεί να ήταν αναπόφευκτη.
Οι εξετάσεις σε ανθρώπους που είναι ήδη εξαιρετικά άρρωστοι είναι μια ελλιπής στρατηγική, αφού ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από ανθρώπους που έχουν νοσήσει, αλλά δεν νιώθουν και τόσο άρρωστοι, άρα συνεχίζουν κανονικά τη ζωή τους και πηγαίνουν στις δουλειές τους.
Ο Λίπσιτς προβλέπει ότι μέσα στο επόμενο έτος περίπου 40 έως 70 τοις εκατό των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο θα μολυνθεί από τον ιό που προκαλεί το COVID-19. Αποσαφηνίζει εμφατικά όμως, πως αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι θα έχουν σοβαρές ασθένειες. «Είναι πιθανό ότι πολλοί θα αρρωστήσουν ελαφρά, ή μπορεί να είναι ασυμπτωματικοί». Όπως και με τη γρίπη, η οποία συχνά απειλεί τη ζωή των ανθρώπων με χρόνιες παθήσεις ή μεγαλύτερης ηλικίας, οι περισσότερες περιπτώσεις περνούν χωρίς ιατρική περίθαλψη. (Συνολικά, περίπου το 14% των ατόμων με γρίπη δεν έχουν συμπτώματα.)
Ο Λίπσιτς προβλέπει ότι μέσα στο επόμενο έτος περίπου 40 έως 70 τοις εκατό των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο θα μολυνθεί από τον ιό που προκαλεί το COVID-19.
Δεν είναι ο μόνος με την πεποίθησή, πως αυτός ο ιός θα συνεχίσει να εξαπλώνεται ευρέως. Η αναδυόμενη συναίνεση μεταξύ των επιδημιολόγων είναι ότι το πιο πιθανό αποτέλεσμα αυτής της επιδημίας είναι μια νέα εποχική ασθένεια – ένας πέμπτος «ενδημικός» κορονοϊός. Με τις άλλες τέσσερις, οι άνθρωποι δεν αναπτύσσουν μακροχρόνια ανοσία. Αν η ασθένεια εξακολουθήσει να είναι τόσο σοβαρή όπως είναι τώρα, η «περίοδος της γρίπης» θα μπορούσε να γίνει «η περίοδος της γρίπης και του COVID-19».
Μέχρι στιγμής, δεν είναι καν γνωστό πόσοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί. Κινέζοι επιστήμονες ανέφεραν στο ιατρικό περιοδικό JAMA μια προφανή περίπτωση ασυμπτωματικής εξάπλωσης του ιού από έναν ασθενή με φυσιολογική αξονική τομογραφία. Κατέληξαν μάλιστα στο συμπέρασμα ότι, αν το εύρημα αυτό δεν είναι μια περίεργη ανωμαλία, «η πρόληψη της μόλυνσης από το COVID-19 θα αποδειχθεί πρόκληση».
Με τόσο λίγα δεδομένα, η πρόγνωση είναι δύσκολη, αλλά η ανησυχία ότι ο ιός αυτός είναι «ασυγκράτητος» – ότι θα είναι μαζί μας επ ‘αόριστον – είναι πιο εμφανής απ’ οπουδήποτε αλλού, στον αγώνα που γίνεται για να βρεθεί ένα εμβόλιο, που είναι μία από τις πιο αποτελεσματικές στρατηγικές για να μπορέσουν να σωθούν ζωές τα επόμενα χρόνια.
Από τον περασμένο μήνα, οι μετοχές μιας μικρής φαρμακευτικής εταιρείας με την επωνυμία Inovio έχουν υπερδιπλασιαστεί. Στα μέσα Ιανουαρίου, φαίνεται πως ανακάλυψε ένα εμβόλιο για τον νέο κορονοϊό. Ο ισχυρισμός αυτός επαναλήφθηκε σε πολλές ειδήσεις, παρότι είναι τεχνικά ανακριβής.
Όπως και τα άλλα φάρμακα, τα εμβόλια απαιτούν μακρά διαδικασία ελέγχου για να διαπιστωθεί εάν προστατεύουν πράγματι τους ανθρώπους από ασθένειες και αν το κάνουν αυτό με ασφάλεια. Αυτό, που κάνει αυτή η εταιρεία – και άλλοι – είναι να αντιγράψει ένα κομμάτι του RNA του ιού που μια μέρα θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι λειτουργεί ως εμβόλιο. Είναι ένα πολλά υποσχόμενο πρώτο βήμα, αλλά το να το ονομάζουμε ανακάλυψη είναι σαν να ανακοινώνουμε μια νέα χειρουργική επέμβαση μετά το ακόνισμα ενός νυστεριού.
Η Inovio δεν είναι η μόνη μικρή βιοτεχνολογική επιχείρηση που επιχειρεί να δημιουργήσει μια ακολουθία που θα επιτύχει αυτή την ισορροπία. Ακαδημαϊκοί ερευνητές ασχολούνται επίσης με την περίπτωση αυτή, στο Imperial College του Λονδίνου και σε άλλα πανεπιστήμια, όπως και ομοσπονδιακοί επιστήμονες σε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ.
Ο Anthony Fauci, επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Ασθενειών, έγραψε στη JAMA τον Ιανουάριο ότι ο οργανισμός εργάστηκε με ιστορική ταχύτητα για να βρει εμβόλιο. Κατά τη διάρκεια της επιδημίας SARS το 2003, οι ερευνητές προχώρησαν στην απόκτηση της γονιδιωματικής αλληλουχίας του ιού και σε κλινική δοκιμή φάσης 1 ενός εμβολίου σε 20 μήνες. Ο Fauci έγραψε, ότι η ομάδα του έχει καταφέρει να κάνει τους 20 μήνες , λιγότερους από τρεις για άλλους ιούς και πως για το νέο coronavirus, «ελπίζουν να κινηθούν ακόμα πιο γρήγορα».
Η αρχική αισιοδοξία του Fauci φαίνεται να μειώνεται όμως.
Την περασμένη εβδομάδα είπε ότι η διαδικασία ανάπτυξης εμβολίων αποδεικνύεται «πολύ δύσκολη και πολύ απογοητευτική». Η διαδικασία δεν μπορεί να οδηγήσει σε ένα πραγματικό εμβόλιο χωρίς εκτεταμένες κλινικές δοκιμές, οι οποίες απαιτούν την παρασκευή πολλών εμβολίων και την προσεκτική παρακολούθηση των αποτελεσμάτων στους ανθρώπους. Η διαδικασία θα μπορούσε τελικά να κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια-χρήματα που δεν έχουν οι νεοσύστατες επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια, ούτε όμως, διαθέτουν εγκαταστάσεις παραγωγής και τεχνολογία για τη μαζική παραγωγή και διανομή ενός εμβολίου.
Η παραγωγή εμβολίων εξαρτάται από τις επενδύσεις των λίγων γιγαντιαίων παγκόσμιων φαρμακευτικών εταιρειών. Στο ινστιτούτο Aspen, την περασμένη εβδομάδα, ο Fauci τόνισε ότι καμία τέτοια εταιρεία δεν είχε δεσμευτεί να δημιουργήσει το εμβόλιο. Ακόμα κι αν το έκαναν, η δημιουργία ενός νέου προϊόντος, όπως αυτό θα μπορούσε να σημαίνει τεράστιες απώλειες, ειδικά εάν η ζήτηση ξεθωριάσει ή εάν οι άνθρωποι, για σύνθετους λόγους, επιλέξουν να μην χρησιμοποιήσουν το προϊόν.
Η παρασκευή εμβολίων είναι τόσο δύσκολη, δαπανηρή και ενέχει τόσους κινδύνους, που όταν τη δεκαετία του 1980, οι εταιρείες φαρμάκων άρχισαν να υφίστανται νομικές δαπάνες για τις φερόμενες βλάβες που προκαλούνται από τα εμβόλια, πολλοί επέλεξαν να σταματήσουν να τα δημιουργούν.
Για να δοθεί κίνητρο στη φαρμακευτική βιομηχανία να συνεχίσει να παράγει αυτά τα προϊόντα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσφέρθηκε να αποζημιώσει όποιον ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί βλάβη από εμβόλιο. Η ρύθμιση συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ακόμη και έτσι όμως, οι εταιρείες φαρμάκων θεωρούν γενικά πιο κερδοφόρο να επενδύουν σε φάρμακα καθημερινής χρήσης για χρόνιες παθήσεις. Και οι κορονοϊοί θα μπορούσαν να παρουσιάσουν μια ιδιαίτερη πρόκληση, επειδή στον πυρήνα τους, όπως οι ιοί της γρίπης, περιέχουν απλούς κλώνους RNA. Αυτή η ιογενής κατηγορία είναι πιθανό να μεταλλαχθεί και τα εμβόλια ίσως πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή ανάπτυξη, όπως και με τη γρίπη.
«Αν εναποθέσουμε όλες τις ελπίδες μας σε ένα εμβόλιο, έχουμε πρόβλημα», δηλώνει ο Τζέισον Σουόρτζ, βοηθός καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Γέιλ, που μελετά την πολιτική για τα εμβόλια. Το βέλτιστο σενάριο, όπως το βλέπει ο Σουόρτζ, είναι αυτό στο οποίο η εξέλιξη του εμβολίου γίνεται πολύ αργά για να κάνει τη διαφορά για την τρέχουσα εστία. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι η ετοιμότητα για το ξέσπασμα αυτό θα έπρεπε να είχε συμβεί για την τελευταία δεκαετία, από το SARS. Όμως, όπως και με τον Ebola, η χρηματοδότηση της κυβέρνησης και η ανάπτυξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας εξατμίζονται μόλις αρθεί η αίσθηση έκτακτης ανάγκης. «Ορισμένες πολύ πρώιμες έρευνες κατέληξαν να κάθονται στο ράφι επειδή η εστία έληξε».
Πριν λίγο καιρό, η Politico ανέφερε ότι ο Λευκός Οίκος ετοιμάζεται να ζητήσει από το Κογκρέσο έκτακτη χρηματοδότηση ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων για την αντιμετώπιση του κορονοϊού.
Αυτές οι μακροπρόθεσμες κυβερνητικές επενδύσεις έχουν σημασία επειδή η δημιουργία εμβολίων, αντιικών φαρμάκων και άλλων ζωτικών εργαλείων απαιτεί δεκαετίες σοβαρών επενδύσεων, ακόμη και όταν η ζήτηση είναι χαμηλή. Οι οικονομίες με βάση την αγορά συχνά αγωνίζονται να αναπτύξουν ένα προϊόν για το οποίο δεν υπάρχει άμεση ζήτηση και να διανείμουν προϊόντα στα μέρη που χρειάζονται.
Το να φτάσουν τα εμβόλια, αλλά και άλλοι πόροι, στα μέρη όπου θα είναι πιο χρήσιμα, είναι απαραίτητο για να σταματήσει η ασθένεια πριν διαδοθεί ευρέως. Κατά τη διάρκεια της επιδημίας γρίπης 2009 H1N1, για παράδειγμα, το Μεξικό χτυπήθηκε σκληρά. Στην Αυστραλία, η οποία δεν είχε χτυπηθεί, η κυβέρνηση εμπόδισε τις εξαγωγές της φαρμακευτικής της βιομηχανίας μέχρι να εκπληρώσει την εντολή της κυβέρνησης της Αυστραλίας για εμβόλια.
Όσο περισσότερο μπαίνουν οι χώρες σε φάση αυτοσυντήρησης, τόσο πιο δύσκολο είναι εκτιμήσουν με ψυχραιμία τον κίνδυνο και να διανέμουν αποτελεσματικά εργαλεία, από εμβόλια και μάσκες αναπνευστικού, μέχρι τρόφιμα και σαπούνι χεριών.
Η Ιταλία, το Ιράν και η Νότια Κορέα είναι τώρα μεταξύ των χωρών που αναφέρουν ταχέως αυξανόμενο αριθμό νοσούντων από τον COVID-19. Πολλές χώρες ανταποκρίθηκαν με προσπάθειες συγκράτησης, παρά την αμφίβολη αποτελεσματικότητα και την εγγενή βλάβη της ιστορικά πρωτοφανούς καταστολής της Κίνας.
Ορισμένα μέτρα περιορισμού θα είναι κατάλληλα, αλλά η απαγόρευση των ταξιδιών, ο αποκλεισμός πόλεων και η συλλογή πόρων σε μεγάλες ποσότητες, δεν αποτελούν ρεαλιστικές λύσεις για ένα ξέσπασμα που ίσως διαρκέσει χρόνια. Όλα αυτά τα μέτρα έρχονται με τους δικούς τους κινδύνους.
Τελικά, ορισμένες από τις λύσεις σε πανδημίες θα απαιτήσουν το άνοιγμα των συνόρων και όχι το κλείσιμο τους. Κάποια στιγμή, η προσδοκία ότι κάποια περιοχή θα μπορέσει να αποκλειστεί από τον COVID-19 θα πρέπει να εξανεμιστεί:
Η ασθένεια πρέπει να θεωρηθεί πρόβλημα όλων.
Με πληροφορίες από το Atlantic.
