Με την εξαίρεση κάποιων αναμενόμενων φωτεινών περιπτώσεων η σχολιογραφία γύρω από το σημερινό δημοψήφισμα της Σκωτίας για την Ανεξαρτησία έγινε με μανιχαϊστικούς όρους στα ελληνικά μέσα. Πάνω στο ξεπερασμένο δίπολο Μνημόνιο – Αντιμνημόνιο. Επειδη δε θέλει και πολύ όσους ενθουσιώδεις υποστηρίζουν το ΝΑΙ να τους ταυτίσεις με τους Ανεξάρτητους Έλληνες κι όσους επιφυλακτικούς είναι με το ΟΧΙ να τους θεωρήσεις Τζήμερους (ειδικά, αν εμπιστεύεσαι την πολιτική ανάλυση του timeline σου), ας δώσουμε το λόγο σε δύο Σκωτσέζες. Κι ας τις αφήσουμε να αναλύσουν το σκεπτικό που τους οδηγεί στη σημερινή απόφαση μπροστά στην κάλπη…
«Ψηφίζω ΝΑΙ. Έχω σοβαρούς λόγους, πιστεύω, που δεν συνοψίζονται στην λέξη “εθνικισμός”: παιδεία, σύστημα υγείας, κοινωνικές παροχές. Κι ο βρετανικός τύπος έχει τους δικούς του λόγους να γράφει από τη μία πλευρά, διά στόματος του Will Hutton της εφημερίδας Guardian, ότι «πρόκειται για τον θάνατο του Διαφωτισμού που υποκύπτει στα πυρά του εθνικισμού», ενώ από την άλλη πλευρά ο David Cameron μας διαβεβαιώνει ότι είναι απόλυτα δυνατό να είμαστε Βρετανοί και ταυτόχρονα Σκωτέζοι πατριώτες, και τέρμα η συζήτηση. Όσο για το BBC, παρουσιάζει το δημοψήφισμα ως μάχη ανάμεσα στη λογική (το ΟΧΙ) και το συναίσθημα (το ΝΑΙ). Αν ψηφίσουμε το αδιανόητο, θα έρθει ο κατακλυσμός: θα φύγουν οι τράπεζες για το Λονδίνο, θ’ ακριβύνουν τα έπιπλα, θα καταρρεύσει η αγορά κατοικίας. Τίποτε δεν θα είναι ασφαλές στην ανεξάρτητη Σκωτία. Ούτε καν τα μαγαζιά-αλυσίδες απ΄όπου ψωνίζει η μεσαία τάξη, θα φύγουν κι αυτά. Μας τρομοκρατούν ασταμάτητα με όλες τις επικείμενες καταστροφές αλλά έχει πλάκα να βλέπεις το Σύστημα να προσπαθεί να αντιδράσει. Δεν είχα δώσει βάση ως πρόσφατα στη μεταφορά του διαζυγίου, αλλά τώρα που βλέπω την υστερία του “μη φύγετε, είστε ο καλύτερος μας φίλος” και του “θα μείνετε μόνοι και ξεβράκωτοι”, αντιλαμβάνομαι πόσο η σχέση Αγγλίας και Σκωτίας είναι σαν κακός γάμος, με εκβιασμούς, ζήλιες, απειλές και υποσχέσεις “θα αλλάξω, θα δεις”.
Το πιο χυδαίο μέρος της καμπάνιας κατά της Ανεξαρτησίας είναι ότι μας παρουσιάζουν είτε ως εθνικιστές, είτε ότι μισούμε έναν άλλο λαό, τους Άγγλους. Δεν αντιλαμβάνονται αυτό που συμβαίνει, και που εγώ τουλάχιστον δεν έχω ξαναδεί. Ζώντας στο Εδιμβούργο, μου έγινε κάποια στιγμή σαφές ότι αυτό που έχει πανικοβάλει το Γουεστμίνστερ και το μεγάλο κεφάλαιο είναι ο πρωτοφανής ειρηνικός ξεσηκωμός ενάντια στο νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία. Επίσης, το ότι ξαφνικά ανακαλύψαμε (ή κάποιοι μεγαλύτεροι θυμήθηκαν) ότι το δημοκρατικό πολίτευμα υπάρχει και μπορεί να δουλέψει. Υπέροχη αίσθηση! Δεν θα υπάρξει αποχή αυτή τη φορά, η πρόβλεψη είναι ότι θα δούμε ποσοστά της τάξεως 80 με 85% που θα πάνε να ψηφίσουν, κάτι που δεν έχει ξανασυμβεί, και που δείχνει ότι ο κόσμος δεν απέχει από τις εκλογές όταν υπάρχει πραγματική πιθανότητα αλλαγής. Τα φλέγοντα θέματα δεν είναι η πολιτισμική μας ταυτότητα αλλά η δημοκρατία, η εξουσία και η πληγή των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων. Ξαφνικά, ένα διαφορετικό μέλλον διαγράφεται ως χειροπιαστό.
Η ψήφος για το ΝΑΙ είναι πλέον πιθανή. Στις εβδομαδιαίες συναντήσεις για το δημοψήφισμα που οργανώνω για γυναίκες στην pub της γειτονιάς μου (μένω στο Λιθ του Εδιμβούργου) επικεντρωνόμαστε πλέον στο μετά, στις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει μια ανεξάρτητη Σκωτία. Ποιοι θα κάνουν τις διαπραγματεύσεις; Πώς θα διατηρηθεί η συμμετοχή του κόσμου στις πολιτικές αποφάσεις; Θα υπάρξουν δυσκολίες και απογοητεύσεις σε αντίθεση με την πολιτική αδρεναλίνη που είναι τώρα το καύσιμο της καμπάνιας για το ΝΑΙ, και πώς θα το χειριστούμε αυτό; Ποιοι θα αποτελέσουν τις νέες αρχές και πώς θα αποτρέψουμε το να δουν κάποιοι τη νέα Σκωτία οπορτουνιστικά; Τι μηχανισμοί θα υπάρξουν ώστε να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα ομαλά όσοι θα έχουν ψηφίσει ΟΧΙ, πώς θα τους κάνουμε να συμμετέχουν στα νέα φόρουμ αποφάσεων; Κανείς απ΄όσους γνωρίζω δεν περιμένει μια εύκολη μετάβαση. Είμαστε όλοι προετοιμασμένοι για θυσίες ώστε να γίνει πραγματικότητα ένα μέλλον με βάση την κοινωνική ισότητα. Κάποιοι προτίθενται μάλιστα να παραιτηθούν από τις υψηλόμισθες θέσεις τους και ν’ αφοσιωθούν σε αυτή τη συλλογική δουλειά. Μια φίλη πρότεινε να υπάρχει δίπλα στο ψηφοδέλτιο του ΝΑΙ ένας ειδικός χώρος, όπου όλοι όσοι ψηφίσουν ΝΑΙ να υποχρεούνται να σημειώσουν τη μία δουλειά που θ’ αναλάβουν την επόμενη μέρα ώστε να πραγματοποιηθεί το εγχείρημα του “κοινού πλούτου” για το οποίο μιλάμε όλη την ώρα. Πηγαίνετε εδώ, στο All of Us First (www.allofusfirst.org)».
Kirsten Lloyd, 35, επιμελήτρια σύγχρονης τέχνης, Εδιμβούργο
«Οι συμπατριώτες μου αντιλαμβάνονται τις καμπάνιες του δημοψηφίσματος και την αποφάσιση των ψηφοφόρων που θα προκαλέσουν αποκλειστικά υπό το πρίσμα της αυτοπεποίθησης. Η πλευρά του ΝΑΙ είναι γεμάτη με πίστη και αισιοδοξία στον εαυτό της και στην πατρίδα, ενώ η πλευρά του ΟΧΙ αποτελείται από ένα μάτσο ηττοπαθών φοβιτσιάρηδων.
Κι αυτή είναι η πηγή της αγωνιας μου: παρότι μοιράζομαι πολλές από τις αξίες της πλευράς του ΝΑΙ, αλλά είμαι αποφασισμένη να ψηφίσω ΟΧΙ, αν και βρίσκω πολύ ενοχλητικό το γεγονός ότι όλους αυτούς τους μήνες η δική μου πλευρά έχει απελπιστεί με την αδυναμία της να μην μπορεί να τοποθετήσει σε ένα γενικότερο πλαίσιο τις ανησυχίες της. Όμως αυτό το γενικότερο πλαίσιο είναι απαραίτητο ακριβώς γιατί απομυθοποιεί την ιδέα ότι το δημοψήφισμα είναι ένα τεστ αυτοπεποίθησης.
Στο βιβλίο του Learned Optimism, ο καθηγητής Martin Salisman γράφει: “Σκφθείτε μια επιτυχημένη μεγάλη επιχείρηση. Σίγουρα αποτελείται από πολλές διαφορετικές προσωπικότητες που υπηρετούν διαφορετικούς ρόλους. Πρώτοι πρώτοι, οι αισιόδοξοι. Οι ερευνητές, οι μαρκετίστες, αυτοί που υλοποιούν και αναπτύσσουν τα πρότζεκτ – οφείλουν να είναι οραματιστές. Πρέπει να ονειρεύονται πράγματα που δεν υπάρχουν, να διευρύνουν τα όρια της εταιρείας, να την πηγαίνουν πέρα από το τωρινό της μέγεθος. Αλλά για σκεφθείτε μια εταιρεία αποτελούμενη μόνο από οραματιστές, ‘φτιαγμένου’ς από την προοπτική των απεριόριστων δυνατοτήτων. Θα ήταν μια καταστροφή. Γιατί η εταιρεία χρειάζεται και τους απαισιόδοξους, αυτούς που έχουν την ακριβή γνώση της παρούσας πραγματικότητας. Τους ταμίες, τον οικονομικό διαυθυντή, εκείνους που είναι υπεύθυνοι για τα συστήματα ασφάλειας – όλοι τους πρέπει να ξέρουν μέχρι που μπορεί να φτάσει η εταιρεία, για να μπορέσουν να υπολογίσουν τον κίνδυνο. Ο ρόλος τους είναι η επαγρύπνηση, το σήμα τους η κίτρινη σημαία”.
Στην περίπτωσή μας, η καμπάνια του ΝΑΙ δεν μένει μόνο στο να καλλιεργεί αισιοδοξία στους υποστηρικτές της, αλλά φιλτράρει με αισιοδοξία και τα οικονομικά δεδομένα της Σκωτίας, κατά κύριο λόγο τα έσοδα. Για παράδειγμα φουσκώνοντας – σύμφωνα με τον Σερ Ίαν Γουντ, έναν από τους πιο αξιοσέβαστους σκοτσέζους επιχειρηματίες – τα αποθέματα πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας κάτα 45-60%, την στιγμη που ο εισπραχθείς φόρος από το πετρέλαιο της περασμένης χρονιάς ήταν 4.4 δις στερλίνες λιγότερες από τις προβλέψεις τις σκοτσέζικης κυβέρνησης. Κάτι που φυσικά θα προκαλούσε μια τεράστια μαύρη τρύπα στον προϋπολογισμό της χώρας αν είμασταν ανεξάρτητοι. Κι έπειτα είναι και το άλλο: οι υποστηρικτές του ΝΑΙ εμφανίζονται επιλεκτικά αισιόδοξοι, αφού σε οτιδήποτε έχει να κάνει με το Ηνωμένο Βασίλειο είναι αρκετά απαισιόδοξοι – στην προοπτική να ανακτήσουν τη δύναμή τους οι Εργατικοί, στην άνοδο του UKIP, στην έξοδο από την ΕΕ, στο να απομακρύνει ο Boris Johnson τον David Cameron αλλά και στην αξιοπιστία κάθε πιθανής έκκλησης του Γουεστμίνστερ για αποκέντρωση της εξουσίας.
Πάνω απ’ όλα με απασχολούν οι συνέπειες της απόφασής μας για τους νέους. Ζουν ήδη σε μια δύσκολη εποχή αλλά, ας μη γελιόμαστε, τα πράγματα μπορεί να γίνουν πολύ πολύ χειρότερα. Το 2014 ο δείκτης ανεργίας στους νέους για τη Μεγάλη Βρετανία βρέθηκε στο 18%, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν στο 22%, στην Ισπανία 54% και στην Ελλάδα 57%. Και η οικονομία μια νέας ανεξάρτητης Σκωτίας μπορεί να περάσει από ένα τόσο ισχυρό σοκ που οι νέοι θα υποφέρουν δραματικά.
Ταυτίζομαι με την αριστερά. Κι αντιλαμβάνομαι πόσο θελκτικά είναι τα κίνητρα του να ψηφίσεις ΝΑΙ. Με μια πρώτη ματιά ξεφορτώνεσαι -ίσως και διά παντός- τους Τόρηδες, απομακρύνεσαι φανερά από το UKIP και όλη τη μεταναστευτική ρητορική του κι έχεις μια Σκωτία κοινωνικά πιο δίκαιη. Το αριστερόστροφο οραμα περί Ανεξαρτησίας κάνει λόγο για «μια Σκωτία όπως τη γνωρίσαμε, μόνο πολύ καλύτερη». Η άποψή μου είναι ότι όποιος και να κυβερνήσει την Σκωτία μετά από μια ενδεχόμενη αποφάση υπέρ της Ανεξαρτησίας, η χώρα θα γίνει πολύ πιο σκληρή και θα στραφεί προς τα δεξιά, θα παρουσιαστεί «ισχνότερη και μικροπρεπέστερη» για να δανειστώ τα λόγια του Simon Jenkins. Να συνυπολογιστεί ότι έχουμε ένα μεγάλο δημόσιο τομέα που θα υποστεί αναπόφευκτα περικοπές όποιο νομισματικό δρόμο κι αν ακολουθήσουμε.
Παραδόξως μια ψήφος υπέρ του ΟΧΙ μπορεί να οδηγήσει σε πιο ριζοσπαστικές πολιτικές. Έτσι κι αλλιώς, η οικονομική αναδόμηση κι αστάθεια που θα ακολουθήσει μια ενδεχόμενη Ανεξαρτησία είναι πιο πιθανό να διχάσει παρά να πάει τα πράγματα μπροστά. Μην ξεχνάτε ότι όταν η ασφάλειά τους απειλείται, οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο υλιστές, όχι λιγότερο.
Σίγουρα, το μόνο θετικό όλης της καμπάνιας είναι ότι ενθάρρυνε την πολιτική συζήτηση. Με μια επικράτηση της αρνητικής ψήφου, μένει ζωντανή η ελπίδα ότι όλη αυτή η ενέργεια θα χρησιμποιηθεί για εκείνον τον καλύτερο κόσμο που όλοι ονειρευόμαστε, είτε ψηφίσουμε ΝΑΙ είτε ΟΧΙ».
Αυτή είναι μια περίληψη ενός δοκιμίου που δημοσίευσε πριν μια εβδομάδα η Carol Craig, συγγραφέας των The Scots’ Crisis of Confidence’ και ‘The Tears That Made the Clyde’ στην πολιτική επιθεώρηση Scottish Review
