Dog Therapy: Κι αν ο θεράπων ιατρός σας έχει… τέσσερα πόδια και χνουδωτή μουσούδα;

Ποιος είναι ο ρόλος ενός σκύλου θεραπείας; Με ποιους τρόπους βοηθά ασθενείς με σωματικές ή ψυχικές νόσους; Τι εκπαίδευση πρέπει να έχει ακολουθήσει; Και σε τι βαθμό αξιοποιείται στη χώρα μας; Οι πιο κατάλληλοι για να απαντήσουν στα παραπάνω ερωτήματα είναι, ενδεχομένως, ο Κώστας Κοίλιας και η Κωνσταντίνα Θανάσουλα. Ο Κώστας, εργάζεται ως εκπαιδευτής σκύλων από το 2002, έχοντας αποκτήσει γνώσεις και επαγγελματική εμπειρία στην Αγγλία, την Αυστρία, την Τσεχία, την Ολλανδία, τη Γερμανία και τις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο εξωτερικό, ήρθε σε επαφή με την εκπαίδευση σκύλων για ειδικούς σκοπούς (ανίχνευση ναρκωτικών κι εκρηκτικών, έρευνα αγνοουμένων, διάσωση ατόμων έπειτα από φυσικές καταστροφές, προσωπική προστασία, στήριξη σε ασθενείς). «Στην αρχή, οι δύσκολες καταστάσεις που συναντούσα με έθλιβαν, αλλά, στη συνέχεια, διαπίστωσα ότι μου έδιναν τη δυνατότητα να προσφέρω κάτι ουσιαστικό»,  αναφέρει.

Η Κωνσταντίνα, από την άλλη πλευρά, ακολούθησε σπουδές γεωλογίας στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, αλλά έχοντας από μικρή ηλικία ιδιαίτερη αγάπη για τα ζώα, αποφάσισε να εργαστεί κι εκείνη ως εκπαιδεύτρια. Μαθήτευσε, λοιπόν, δίπλα στον Κώστα, και, στη συνέχεια, παρακολούθησε σεμινάρια στην Αγγλία, τη Γερμανία και την Αμερική. Επιπλέον, έλαβε μαθήματα σχετικά με την ειδική αγωγή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το 2013, ο Κώστας είχε για πρώτη φορά την ιδέα να εκπαιδεύσει και να χρησιμοποιήσει σκύλους θεραπείας στην Ελλάδα. Έτσι, δημιουργήθηκε το Dog Therapy, προσφέροντας υπηρεσίες διαδεδομένες σε άλλες χώρες, αλλά σχεδόν άγνωστες ακόμη στη δική μας και, σταδιακά, απέκτησε υποστηρικτές. Τρία χρόνια αργότερα, άρχισε να συμμετέχει στο συγκεκριμένο εγχείρημα και η Κωνσταντίνα.

Χαριτωμένος στην όψη, πράος στη συμπεριφορά, εκπαιδευμένος να προσφέρει τη βοήθειά του σε όποιον τη χρειάζεται. Και το όνομά του; Βαγγέλης!

Από την αναζήτηση στη σχετική βιβλιογραφία, προέκυψε ότι η θετική επίδραση των σκύλων σε άτομα με σωματικές ή ψυχικές δυσκολίες έχει μακρά ιστορία. «Ως πρώτος σκύλος θεραπείας αναφέρεται η Σμόκι, την οποία είχε βρει ένας Αμερικανός στρατιώτης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, την πήρε μαζί του στο στρατόπεδο, διότι τον ηρεμούσε μετά τις μάχες και, στη συνέχεια, τη μετέφερε σε νοσοκομείο, προκειμένου να σταθεί δίπλα στους τραυματίες που νοσηλεύονταν εκεί. Επίσης, ο Σίγκμουντ Φρόυντ άφηνε το σκυλάκι του, τον Τζόφι, να παρευρίσκεται στον χώρο όπου έκανε τις συνεδρίες του, γιατί είχε παρατηρήσει ότι, έτσι, όσοι υπέφεραν από έντονο άγχος αισθάνονταν πιο άνετα και ανοίγονταν περισσότερο», λέει η Κωνσταντίνα. «Γενικά, έχουν καταγραφεί πολλές ιστορίες με σκυλιά που πρόσφεραν θετική επίδραση σε ασθενείς, χωρίς, βέβαια, να είναι σε θέση να εξακριβώσει κανείς ποιες από αυτές συνέβησαν στ’ αλήθεια και ποιες όχι», συμπληρώνει ο Κώστας. «Το βέβαιο είναι ότι το συγκεκριμένο ζώο ήταν ανέκαθεν κοντά στον άνθρωπο και τον βοηθούσε με διάφορους τρόπους».

«Η υπακοή και η πειθαρχία είναι τα πρώτα πράγματα που πρέπει να μάθει ένας σκύλος θεραπείας», τονίζει ο Κώστας.

Όμως, είναι εξίσου σημαντικό τα συγκεκριμένα ζώα να μην έχουν, ως χαρακτήρες, τάσεις επιθετικότητας ή έντονες φοβίες.

«Στους σκύλους θεραπείας ανταποκρίνονται καλύτερα τα παιδιά»

Σήμερα, όπως εξηγούν οι δύο εκπαιδευτές, βασιζόμενοι στις γνώσεις και την εμπειρία που απέκτησαν κατά την παραμονή και την εργασία τους στο εξωτερικό, οι σκύλοι που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση σωματικών και ψυχικών νόσων χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες.

Η πρώτη αποτελείται από τους κατ’ εξοχήν σκύλους θεραπείας, οι οποίοι επιδρούν θετικά στην κατάθλιψη, τις αγχώδεις διαταραχές, το μετατραυματικό στρες, τις κινητικές δυσκολίες, τον αυτισμό, το σύνδρομο Down, τη νοητική στέρηση. Ακολουθούν ειδική εκπαίδευση, έπειτα από συνεννόηση του εκπαιδευτή με τον γιατρό ή και τον ψυχολόγο του ασθενή και τον επισκέπτονται, πάντα με την παρουσία του εκπαιδευτή, είτε στον χώρο του νοσοκομείου, είτε στο σπίτι του. Σε πρώτη φάση, τα συγκεκριμένα ζώα βοηθούν σε ψυχολογικό επίπεδο, καθώς, ερχόμενα σε επαφή με ανθρώπους σε ευάλωτη κατάσταση, τους χαρίζουν στιγμές τρυφερότητας και αγάπης, τους μειώνουν το στρες, τους προσφέρουν ψυχική ηρεμία και ευχαρίστηση. Πέρα από αυτό, όμως, στόχος είναι να υπάρξουν και αποτελέσματα ορατά, ή ακόμη και μετρήσιμα, ως προς την αντιμετώπιση της νόσου. «Για παράδειγμα, πιο εμφανής είναι η θετική επίδραση ενός σκύλου σε περιπτώσεις κατάθλιψης. Άτομα που δεν έβγαιναν καθόλου από το σπίτι, έπειτα από επτά-οκτώ συναντήσεις με το ζωάκι, δέχτηκαν να πάνε μαζί του βόλτα στη γειτονιά», αναφέρει ο Κώστας. «Ακόμη, όμως, και σε ανθρώπους με κινητικές δυσκολίες – π.χ., σε ορισμένους που κάνουν φυσιοθεραπεία – η προσπάθεια να ταΐσουν τον σκύλο ή να περπατήσουν για λίγο δίπλα του βοηθά σταδιακά στη βελτίωση της κατάστασής τους».

Ορισμένα αδέσποτα διαθέτουν χαρακτήρα κατάλληλο για να εξελιχθούν σε καλούς σκύλους θεραπείας. Ένα από αυτά ήταν η Κρίστυ.

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι σκύλοι υπηρεσίας, οι οποίοι απευθύνονται κυρίως σε άτομα με προβλήματα όρασης ή αναπηρία. «Σε όσους, δηλαδή, δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν, όπως εκείνους που βρίσκονται σε αναπηρικό καροτσάκι», εξηγεί η Κωνσταντίνα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο σκύλος μαθαίνει κινήσεις που το ίδιο το άτομο δυσκολεύεται να κάνει: ανάβει και σβήνει τα φώτα, φέρνει τα κλειδιά, ανοίγει τα ντουλάπια, σηκώνει αντικείμενα αν πέσουν στο πάτωμα. «Η εκπαίδευση κάθε σκύλου υπηρεσίας γίνεται με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες του ανθρώπου που τον χρειάζεται», συμπληρώνει ο Κώστας. Επιπλέον, η βασική διαφορά μεταξύ ενός σκύλου θεραπείας και ενός σκύλου υπηρεσίας είναι ότι ο πρώτος επισκέπτεται τον ασθενή συνοδευόμενος από τον εκπαιδευτή του, ενώ ο δεύτερος, μόλις ολοκληρωθεί η εκπαίδευσή του, παραδίδεται στο άτομο που τον ζήτησε και, πλέον, ζει μαζί του. «Φυσικά, οποιοσδήποτε πάρει έναν σκύλο υπηρεσίας μπορεί να απευθυνθεί στον εκπαιδευτή για περαιτέρω βοήθεια αν χρειαστεί. Ουσιαστικά, όμως, η βασική μάθηση έχει ολοκληρωθεί και είναι προσανατολισμένη στην εξυπηρέτηση του συγκεκριμένου ανθρώπου από τον σκύλο σε καθημερινή βάση».   

Η διάρκεια της εκπαίδευσης ενός σκύλου θεραπείας φτάνει τους δώδεκα μήνες, ενώ εκείνη ενός σκύλου υπηρεσίας ποικίλει, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου που τον χρειάζεται.

Η τρίτη κατηγορία αποτελείται από τους σκύλους συναισθηματικής υποστήριξης. «Σχεδόν κάθε ζωάκι που έχει κανείς στο σπίτι του μπορεί να ενταχθεί σε αυτήν, εφόσον του προσφέρει χαρά, ηρεμία και τρυφερότητα», αναφέρει ο Κώστας. Όσον αφορά ειδικότερα στα σκυλιά, υπάρχει η δυνατότητα να περάσουν από στοιχειώδη εκπαίδευση, ώστε να αποκτήσουν σωστή συμπεριφορά, να αποτελέσουν καλή συντροφιά και να βελτιώσουν την ψυχολογία των ανθρώπων κάθε ηλικίας που βρίσκονται κοντά τους. «Ωστόσο, αυτή η εκπαίδευση δεν είναι τόσο εξειδικευμένη όσο εκείνη που χρειάζονται οι σκύλοι θεραπείας ή υπηρεσίας». 

Η εκπαίδευση ενός σκύλου συναισθηματικής υποστήριξης, πάντως, δεν είναι τόσο εξειδικευμένη όσο εκείνη που χρειάζονται οι σκύλοι θεραπείας ή υπηρεσίας.

Η εμπειρία του Κώστα και της Κωνσταντίνας μέχρι σήμερα, τόσο από την Ελλάδα, όσο και από το εξωτερικό, έχει δείξει ότι ιδιαίτερα δεκτικά απέναντι στους σκύλους θεραπείας και υπηρεσίας είναι τα παιδιά. «Ένας από τους βασικούς ανασταλτικούς παράγοντες στην ανθρώπινη συμπεριφορά είναι ο φόβος. Τα άτομα μικρότερης ηλικίας, όμως, με τον αυθορμητισμό που τα διακρίνει, τον ξεπερνούν», παρατηρεί η Κωνσταντίνα. «Έτσι, αν ένα παιδί αντικρύσει ένα σκυλάκι, θα πλησιάζει να το χαϊδέψει, ενώ ένας ενήλικας θα διστάσει με τη σκέψη ότι ίσως του επιτεθεί. Αυτός είναι και ο λόγος που τα παιδιά ανταποκρίνονται καλύτερα σε σκύλους θεραπείας». Ωστόσο, υπάρχουν κι εδώ ορατά αποτελέσματα όσον αφορά στην αντιμετώπιση σωματικών και ψυχικών παθήσεων; «Υπάρχουν», απαντά. «Για παράδειγμα, ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες δέχεται πιο εύκολα να του πούμε “προσπάθησε να διαβάσεις ένα παραμύθι στο σκυλάκι” παρά να του πούμε “διάβασέ το στους γονείς σου”. Ή ένα παιδί με κινητική δυσλειτουργία, αν το προτρέψουμε να δώσει λίγο φαγητό στον σκύλο, θα το κάνει χωρίς αντίρρηση. Όλα αυτά, φυσικά, αποτελούν ασκήσεις μελετημένες εκ των προτέρων για την αντιμετώπιση του προβλήματός τους. Ωστόσο, τις διεκπεραιώνουν ευχάριστα, χωρίς καλά-καλά να συνειδητοποιούν τον λόγο για τον οποίο γίνονται».

Τι απήχηση έχουν οι τετράποδοι «γιατροί» στη χώρα μας;

Η εκπαίδευση ενός σκύλου θεραπείας, πάντως, αποτελεί απαιτητική και, συνήθως, χρονοβόρα διαδικασία. «Η συμβολή του στην αντιμετώπιση προβλήματος υγείας λειτουργεί συμπληρωματικά με τον ρόλο του γιατρού και του ψυχολόγου του ασθενή», επισημαίνει ο Κώστας. «Γι’ αυτό, ως εκπαιδευτές, πρώτα ερχόμαστε σε επικοινωνία μαζί τους προκειμένου να κατανοήσουμε το είδος και τις ιδιαιτερότητες της νόσου κι έπειτα, με βάση αυτά, ξεκινάμε την εκπαίδευση του ζώου». Κατά μέσο όρο, η διάρκεια της εκπαίδευσης ενός σκύλου θεραπείας φτάνει τους δώδεκα μήνες, ενώ εκείνη ενός σκύλου υπηρεσίας ποικίλει, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου που τον χρειάζεται.

Επιπλέον, τα σκυλιά που προορίζονται για αυτόν τον ρόλο πρέπει, ως χαρακτήρες, να είναι ήρεμα, χωρίς τάσεις επιθετικότητας ή έντονες φοβίες. Μπορεί, άραγε, και ένα αδέσποτο να εξελιχθεί σε έναν καλό σκύλο θεραπείας; «Ναι, αλλά δεν συμβαίνει πάντα», απαντά ο Κώστας. «Είναι ρίσκο να προσπαθήσει κανείς να εκπαιδεύσει ένα ημίαιμο για αυτόν τον σκοπό, γιατί, στην πορεία, ενδεχομένως να φανεί ότι δεν τα καταφέρνει. Η πιο σίγουρη λύση είναι να επιλέξει μια ράτσα κατάλληλη για να βοηθήσει ασθενή».  Όπως εξηγεί ο ίδιος, καθεμία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και, κατ’ επέκταση, ενδείκνυται για διαφορετικούς σκοπούς. «Στην Αμερική, π.χ., άλλοι σκύλοι χρησιμοποιούνται για ανίχνευση ναρκωτικών ή αναζήτηση αγνοουμένων και άλλοι για να σταθούν δίπλα σε καρκινοπαθείς μετά από ισχυρές χημειοθεραπείες ή να βοηθήσουν τροφίμους φυλακών να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Μάλιστα, υπάρχουν αρκετοί πολίτες που πηγαίνουν εθελοντικά τους σκύλους τους για να λάβουν τέτοιου είδους εκπαίδευση, προκειμένου να αξιοποιηθούν σε περίπτωση που υπάρχει ανάγκη». 

Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι έχει επιλεχθεί ένας σκύλος κατάλληλος για άτομα με σωματική ή ψυχική νόσο και έχει ακολουθήσει την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση. Τι πιθανότητες υπάρχουν να μην προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα; «Οι σκύλοι θεραπείας δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στον ρόλο τους, όταν ο ασθενής είναι εξαιρετικά επιθετικός. Βέβαια, για μια 27χρονη κοπέλα στην Αμερική, με βαριάς μορφής αυτισμό και εξαιρετικά βίαιη συμπεριφορά, είχαμε βρει ένα λαμπραντόρ που της ταίριαξε και του άφησε τα περιθώρια να παίξει ρόλο υποστηρικτικό στην ασθένειά της. Συνήθως, όμως, η επιθετική συμπεριφορά δεν επιτρέπει στο ζωάκι να βοηθήσει», τονίζει ο Κώστας. «Από την άλλη πλευρά, οι σκύλοι υπηρεσίας δυσκολεύονται από το οικογενειακό περιβάλλον των ατόμων που τους έχουν ζητήσει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δηλαδή, υπάρχει κάποιος συγγενής που θέλει να επιβάλλεται στο ζωάκι και δεν το αφήνει να λειτουργήσει με τον τρόπο που έχει μάθει». 

Σήμερα, ο Κώστας και η Κωνσταντίνα διαθέτουν τρία σκυλιά θεραπείας, τα οποία είναι έτοιμα να προσφέρουν συντροφιά, τρυφερότητα, αλλά και πρακτική βοήθεια, σε όποιον τα χρειάζεται. Μαζί τους, κάνουν ατομικές και ομαδικές συνεδρίες με ασθενείς διαφόρων παθήσεων, πηγαίνουν σε κέντρα εκπαίδευσης παιδιών με ειδικές ανάγκες και, μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα, προγραμματίζουν να επισκεφθούν μια στέγη όπου νοσηλεύονται γυναίκες καρκινοπαθείς. Ολοκληρώνοντας τη συζήτηση με τους δύο εκπαιδευτές, προκύπτει αναπόφευκτα το ερώτημα: Σε ποιο βαθμό αναγνωρίζεται ο ρόλος των σκύλων θεραπείας στη χώρα μας; «Προς το παρόν, έχουμε κάνει τα πρώτα βήματα για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο», απαντούν. «Ουσιαστικά, αξιοποιούμε τις γνώσεις που έχουμε λάβει – και εξακολουθούμε να λαμβάνουμε – από το εξωτερικό επάνω στον συγκεκριμένο τομέα και προσπαθούμε να τις εφαρμόσουμε εδώ». Κι όσο για τις αντιδράσεις που έχουν συναντήσει μέχρι στιγμής; «Κάποιες ήταν πολύ θετικές, κάποιες …. γεμάτες δυσπιστία», αναφέρουν. «Προσπαθούμε, όμως, να παρουσιάζουμε αποτελέσματα και να μην αποθαρρυνόμαστε από τον αρνητισμό».

Οι χώροι όπου ζουν και εκπαιδεύονται τα σκυλάκια του Dog Therapy στην κάτω Κηφισιά.

Οι ίδιοι, πάντως, δηλώνουν αισιόδοξοι ότι η θετική επίδραση των ειδικά εκπαιδευμένων σκύλων σε άτομα με σωματικές ή ψυχικές παθήσεις θα αναγνωριστεί και στη χώρα μας μελλοντικά. «Θα συμβεί, βέβαια, σταδιακά», εκτιμά ο Κώστας. «Πρώτα θα γίνει ευρύτερα γνωστό τι είναι ο σκύλος θεραπείας, μετά ενδεχομένως θα εισβάλουν και μη κατάλληλοι εκπαιδευτές στο επάγγελμα, έπειτα θα ξεχωρίσουν οι καλύτεροι, στο τέλος η βοήθεια που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν τα συγκεκριμένα ζώα δεν θα χωρά αμφισβήτηση. Ίσως χρειαστεί ακόμη και μια δεκαπενταετία για να γίνουν όλα αυτά, αλλά, κατά τη γνώμη μου, θα γίνουν».