Η κοινωνική εξέλιξη συμπαρασύρει αυτόματα και τη βελτίωση της έννομης τάξης κάθε χώρας. Πράγματι, είναι αδύνατον να σημειώνεται πρόοδος σε οποιονδήποτε τομέα του κοινωνικού γίγνεσθαι, χωρίς παράλληλη αναμόρφωση ενός από τους σημαντικότερους τομείς που ρυθμίζουν την καθημερινή ζωή όλων μας, αυτόν της δικαιοσύνης. Τέτοια αναμόρφωση λαμβάνει χώρα ιδίως όταν εμφανίζονται προβλήματα, που δεν έχουν επιλυθεί μέχρι εκείνο το χρονικό σημείο, και γενικότερα επί καταστάσεων που από τη φύση τους είναι τόσο περίπλοκες και δύσκολες ώστε να απαιτούν μία ρητή νομοθετική παρέμβαση.
Σε αυτήν την τελευταία κατηγορία εντάσσονται και οι ρυθμίσεις σχετικά με τους πρόσφυγες. Πρόκειται για μία κατηγορία ατόμων που αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες, διώξεις, πόλεμο, ανασφάλεια, διακρίσεις, ανεργία, καταστάσεις που δυστυχώς δε μας είναι άγνωστες. Μετά την εξασφάλιση της ανθρώπινης ζωής και της υγείας, ζωτική σημασία για τους πρόσφυγες έχει η πρόσβαση στην εργασία, ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν, μιας και η βίαιη απομάκρυνση τους από τη χώρα καταγωγής τους έχει σίγουρα προκαλέσει σοβαρές οικονομικές δυσχέρειες. Είναι γεγονός ότι, σε τέτοιες περιπτώσεις, η ανάγκη νομοθετικής πρόβλεψης, αλλά και -κάποιας έστω- ελαστικότητας του νόμου είναι απαραίτητες για λόγους προστασίας των ατόμων, τα οποία ακριβώς πρέπει να προστατευθούν. Και φυσικά, ιδιάζουσας σημασίας είναι και η ενημέρωση -έστω και στοιχειώδης- όλων μας, σχετικά με τα δικαιώματα αυτά, ενημέρωση όχι μόνο των ατόμων, προς τα οποία άμεσα απευθύνονται, αλλά και του απλού πολίτη, ο οποίος ανά πάσα ώρα μπορεί να κληθεί να παράσχει βοήθεια. Μόνο έτσι μπορεί να επιτευχθεί μία αποτελεσματικότερη προστασία, αν όλοι είναι ευαισθητοποιημένοι και συνδράμουν, με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτουν, στην ανάδειξη της προστασίας των προσφύγων/ισσών. Ειδικότερα:
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων, πρόσφυγας θεωρείται το άτομο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή σε αυτήν.
Οι πρόσφυγες και προσφύγισσες δεν απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα είτε είναι αναγνωρισμένοι/ες, είτε είναι αιτούντες/σες άσυλο, είτε δεν έχουν αιτηθεί καν άσυλο. Ανάλογα με το στάδιο αναγνώρισης στο οποίο βρίσκονται, απολαμβάνουν και των αντίστοιχων δικαιωμάτων, όπως αυτά ορίζονται ειδικά για τους πρόσφυγες από την έννομη τάξη της χώρας υποδοχής. Το καθεστώς του/της αναγνωρισμένου/ης πρόσφυγα/ισσας είναι αυτό που παρέχει το ευρύτερο φάσμα προστασίας, ενώ όταν ένα άτομο δεν έχει αιτηθεί καν ή έχει αιτηθεί, αλλά δεν έχει γίνει δεκτή ακόμη η αίτηση ασύλου του, έχει περιορισμένα δικαιώματα. Μία τέτοια διάκριση υφίσταται σχετικά με το δικαίωμα στην εργασία, ένα δικαίωμα θεμελιώδες για τον άνθρωπο, λόγω των πλεονεκτημάτων που προσφέρει, πρωτίστως σε οικονομικό αλλά και σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο.
Παρακάτω αναλύονται τα σχετικά με το εν λόγω θέμα άρθρα του ν.4375/2016, καθώς και κάποιες τροποποιήσεις του νόμου αυτού.
Η πρώτη κατηγορία προσφύγων/ισσών είναι αυτή των ατόμων που έχουν υποβάλει αίτηση ασύλου (αιτούντες διεθνούς προστασίας). Τα άτομα αυτά είναι υπήκοοι τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς, οι οποίοι έχουν υποβάλει την αίτηση διεθνούς προστασίας, αυτή όμως δεν έχει εγκριθεί ακόμα, μιας και η εν λόγω διαδικασία είναι αρκετά χρονοβόρα, και κατέχουν ένα έγκυρο δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία, το οποίο τους παρέχεται μέχρι να ολοκληρωθεί η διοικητική διαδικασία εξέτασης της υποβληθείσας αίτησης από την αρμόδια αρχή και τους επιτρέπει την παραμονή τους στην Ελλάδα μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας αυτής (πρόκειται για έναν προσωρινό τίτλο που παρέχει συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις και δεν ισοδυναμεί με άδεια διαμονής).
Σε αυτήν την περίπτωση, αυτό που προβλέπει ο νόμος είναι ότι τα άτομα αυτά έχουν δικαίωμα να εργαστούν με βάση τις προϋποθέσεις που θέτει η ελληνική νομοθεσία (πρόκειται για το δικαίωμα πρόσβασης σε εξαρτημένη εργασία, ή παροχή υπηρεσιών ή έργου με βάση το άρθρο 71 του ν.4375/2016). Ωστόσο, με βάση πρόσφατη τροποποίηση, το δικαίωμα αυτό εργασίας προϋποθέτει την πάροδο έξι μηνών από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης διεθνούς προστασίας. Η προϋπόθεση αυτή δεν ίσχυε μέχρι πρότινος, αντίθετα υπήρχε η δυνατότητα εργασίας χωρίς να τίθεται ως προαπαιτούμενο η πάροδος κάποιας συγκεκριμένης – ελάχιστης- χρονικής περιόδου. Είναι φανερό, ότι η τροποποίηση αυτή όχι μόνο δε διευκολύνει, αλλά μάλλον ταλαιπωρεί τους αιτούντες διεθνούς προστασίας, οι οποίοι για να εισέλθουν εν τέλει στην ελληνική αγορά εργασίας και να καταφέρουν να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες πρέπει να περιμένουν 6 μήνες. Και μάλιστα, πρόκειται για άτομα τα οποία δεν είχαν εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν την καλή μελλοντική οικονομική τους κατάσταση, λόγω ακριβώς του λόγου για τον οποίο εγκατέλειψαν τη χώρα τους. Απαραίτητη διαδικαστική προϋπόθεση αποτελεί επίσης η κατοχή δελτίου αιτούντος διεθνούς προστασίας, το οποίο πρέπει να είναι έγκυρο, γι αυτό πρέπει να ανανεώνεται έγκαιρα.
Το άρθρο αυτό αφορά αποκλειστικά στους αιτούντες διεθνούς προστασίας, ενώ διαφορετική διάταξη υπάρχει για τους δικαιούχους, για άτομα δηλαδή που έχουν υποβάλει αίτηση παροχής διεθνούς προστασίας και αυτή έχει γίνει δεκτή («καθεστώς πρόσφυγα»), οπότε και είναι λογικό να παρέχονται περισσότερα δικαιώματα- διευκολύνσεις. Σε αυτήν την κατηγορία αναφέρεται το άρθρο 69 παράγραφος 1 του ν.4375/2016, το οποίο και ορίζει, ότι τα πρόσωπα αυτά έχουν δικαίωμα σε ό,τι έχουν δικαίωμα και οι αιτούντες, δηλαδή πρόσβαση σε εξαρτημένη εργασία ή παροχή υπηρεσιών ή έργου, επιπλέον όμως δικαιούνται να ασκούν ανεξάρτητη οικονομική δραστηριότητα με τους ίδιους όρους που προβλέπονται για τους ημεδαπούς. Μπορούν να εργαστούν ως ελεύθεροι επαγγελματίες ή να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση, τηρώντας τις προϋποθέσεις του κάθε επαγγέλματος. Αυτό σημαίνει ότι ως αναγνωρισμένοι πρόσφυγες πλέον έχουν παραπάνω δικαιώματα, τα οποία μάλιστα φτάνουν μέχρι το σημείο να εφαρμοστούν επ’ αυτών οι διατάξεις που εφαρμόζονται για τους ημεδαπούς εργαζομένους (ευρεία προστασία). Απαραίτητη προϋπόθεση για την πρόσβαση στην εργασία είναι η κατοχή άδειας διαμονής, η οποία πρέπει να είναι έγκυρη και για τον λόγο αυτό πρέπει να ανανεώνεται (ισχύει για 3 χρόνια από τη στιγμή που παρέχεται στον πρόσφυγα).
Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για την πρόσβαση στην εργασία η κατοχή άδειας εργασίας (προϋπόθεση αρκετά περιοριστική), όπως ίσχυε παλαιότερα αλλά πλέον έχει καταργηθεί. Για να εργαστεί κάποιος νόμιμα στην Ελλάδα, πρέπει επίσης να κατέχει Αριθμό Φορολογικού Μητρώου (ΑΦΜ), καθώς και Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ).
Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι εκ μέρους της ελληνικής έννομης τάξης έχουν γίνει προσπάθειες αναγνώρισης του δικαιώματος στην εργασία στα άτομα αυτά, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Οι τροποποιήσεις που γίνονται πρέπει να γίνονται μόνο προς το συμφέρον και προς τη διευκόλυνση των ατόμων αυτών, και όχι να περιορίζουν τα δικαιώματα τους. Η εξασφάλιση των δικαιωμάτων αυτών είναι απαραίτητη για τα άτομα που εισέρχονται στη χώρα μας ως πρόσφυγες/ισσες. Η τήρηση τους είναι απαραίτητη. Οι αρμόδιοι φορείς πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο επιβοηθητικοί, να διευκολύνουν και να καθοδηγούν τα άτομα που αιτούνται διεθνούς προστασίας ως προς την κατανόηση των διαδικασιών, καθώς είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς τα εμπόδια, με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ένας πρόσφυγας ή μία προσφύγισσα στη χώρα υποδοχής. Τα κυριότερα από αυτά είναι η γλώσσα και οι πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Έρευνα που διεξήχθη στα πλαίσια του προγράμματος «Do the human right thing – Υψώνουμε τη φωνή μας για τα δικαιώματα των προσφύγων» και σχολιάζεται στην ιστοσελίδα της ERT NEWS αναφέρει ότι το 72, 6% των ατόμων που αιτούνται άσυλο ή έχουν αναγνωριστεί ως πρόσφυγες μένουν άνεργοι, και σημαντικός παράγοντας σε αυτό είναι η γλώσσα, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες, καθώς και οι διακρίσεις από τον εργοδότη.
Ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας της ελληνικής έννομης τάξης και του δικαίου εν γένει, καθώς και τα πρότυπα μίας σύγχρονης κοινωνίας, δεν επιτρέπουν τη θέση κανενός εμποδίου στις προσπάθειες ενσωμάτωσης των προσφύγων/ισσών στη χώρα υποδοχής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
«Δικαιώματα και καθήκοντα των προσφύγων», https://help.unhcr.org/greece/el/rights-and-duties/rights-and-duties-of-refugees// , δημοσιεύθηκε στις 26/01/2021, προσπελάστηκε στις 14/06/2022
Καρυώτης Κυριάκος, «Έρευνα: Εμπόδια στην πρόσβαση προσφύγων στην εργασία – Γιατί το 72,6% των αιτούντων άσυλο παραμένουν άνεργοι», ertnews.gr, https://www.ertnews.gr/eidiseis/oikonomia/elladaoikonomia/ereyna-empodia-stin-prosvasi-prosfygon-stin-ergasia-giati-to-72-6-ton-aitoynton-asylo-paramenoyn-anergoi// , δημοσιεύθηκε στις 13/04/2022, προσπελάστηκε στις 06/05/2022
«Μετά την αίτηση», https://migration.gov.gr/gas/diadikasia-asyloy/meta-tin-aitisi// , προσπελάστηκε στις 14/06/2022
«ΝΟΜΟΣ 4375/2016 Οργάνωση και λειτουργία Υπηρεσίας Ασύλου, Αρχής Προσφύγων, Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης σύσταση Γενικής Γραμματείας Υποδοχής, προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ‘σχετικά με τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση)’ (L 180/29.6.2013), διατάξεις για την εργασία δικαιούχων διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις.», TAXHEAVEN, https://www.taxheaven.gr/law/4375/2016, προσπελάστηκε στις 26/04/2022
«Πρόσβαση στην Απασχόληση», UNHCR.org, https://help.unhcr.org/greece/el/h-%CE%B6%CF%89%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1/%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%83%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%83%CF%87%CF%8C%CE%BB%CE%B7%CF%83%CE%B7//, προσπελάστηκε στις 25/04/2022
«Τα Δικαιώματα και το Νομικό καθεστώς των Προσφύγων: Βασικά στοιχεία και όροι», Council of Europe, https://rm.coe.int/-2-/168075b8b2, προσπελάστηκε στις 27/04/2022
«Τί προβλέπει η Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων», Lawspot.gr, https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/voithitika-kemena/ti-provlepei-i-symvasi-tis-geneyis-gia-kathestos-ton-prosfygon, δημοσιεύθηκε στις 14/03/2016, προσπελάστηκε στις 03/05/2022
«RefugeeRIGHTS Πρόσβαση στα Δικαιώματα σου», humanrights.ecd, https://www.ctl-humanrights.ecd.uoa.gr//, προσπελάστηκε στις 08/06/2022
*Το κείμενο συντάχθηκε από τη φοιτήτρια Μαρία Ακριώτη, σε συνέχεια του “Σεμιναρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αιτούντων/αιτουσών άσυλο και προσφυγισσών” που πραγματοποιήθηκε από το Κέντρο Διοτίμα στο πλαίσιο του έργου «Do the Human Right Thing». Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow).
Το έργο «Do the human right thing: Υψώνουμε τη Φωνή μας για τα Δικαιώματα των Προσφύγων» με φορέα υλοποίησης το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) και εταίρους το Κέντρο Διοτίμα, την International Rescue Committee Hellas (IRC) και την Popaganda, υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund.
Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 13,5 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow. Διαβάστε περισσότερα εδώ: www.activecitizensfund.gr
