Μπορείτε να μας παραθέσετε ένα σύντομο χρονικό αυτής της προσπάθειας μέχρι να φτάσει η υπόθεση να συζητηθεί στο Δικαστήριο; Ένας από τους βασικούς λόγους που το Δικαστήριο έκρινε ότι ο Ν.3719/2008 παραβιάζει τα αρ.8 και 14 της ΕΣΔΑ, ήταν ότι στην Ελλάδα, δεν υπάρχει καμία άλλη μορφή νομικής αναγνώρισης των ομόφυλων σχέσεων. Ποιος ήταν ο βασικός άξονας της δικής σας επιχειρηματολογίας για να πείσετε το Δικαστήριο; Είχαμε δομήσει μια ολόκληρη επιχειρηματολογία για τις διακρίσεις που υφίστανται τα ομόφυλα ζευγάρια και οι ομοφυλόφιλοι στην Ελλάδα. Από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 όταν βγαίνανε στη φόρα τα ονόματα των ομοφυλόφιλων στις εφημερίδες διαπομπεύοντάς τους με προμετωπίδες όπως «Ο κίναιδος τάδε συνελήφθη με τον τάδε…», έως και σήμερα και τις υποθέσεις του «κουσουριού», της «Λυρικής Σκηνής» και του «Χυτηρίου», είχαμε καταχωρήσει μία σειρά από πραγματικά περιστατικά που καταδείκνυαν ότι οι ομοφυλόφιλοι υφίστανται διαρκώς διακρίσεις. Τούτο το κάναμε και με τις νομοθετικές παραλείψεις (ή και προσθήκες) που αποδείκνυαν ότι στην Ελλάδα, οι ομοφυλόφιλοι και τα ομόφυλα ζευγάρια είτε αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, είτε απλώς αγνοούνται. Καταλήξαμε, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι δυνατό για τα ετερόφυλα ζευγάρια, τα ζευγάρια με παιδιά, τις μονογονεϊκές οικογένειες, να αναγνωρίζονται όλα τα δικαιώματα και τα προνόμια που οφείλει μια Πολιτεία να παραχωρεί στους πολίτες της και μια άλλη, (τα ζευγάρια προσώπων του ιδίου φύλου) να είναι ανύπαρκτη και να εξοβελίζεται συνέχεια στο περιθώριο. Δεν είναι δυνατό από τη στιγμή που αποφασίζει το Κράτος να δημιουργήσει και μια άλλη δυνατότητα εκτός από το γάμο, να μην την αναγνωρίζει και για αυτά τα ζευγάρια. Και νομίζω ότι αυτή είναι και η μεγαλύτερη συνεισφορά της απόφασης του Στρασβούργου: για πρώτη φορά στην ελληνική νομική πραγματικότητα, τα ομόφυλα ζευγάρια αναγνωρίζονται ως οικογένεια! Για να υπογραφεί από ένα ζευγάρι το σύμφωνο συμβίωσης, απαιτείται να πάει σε έναν συμβολαιογράφο και να συνταχθεί συμβολαιογραφική πράξη η οποία στη συνέχεια καταχωρείται στο οικείο ληξιαρχείο του τόπου διαμονής του ζεύγους. Στην εξεταζόμενη περίπτωση, τα ομόφυλα ζευγάρια δε μπορούσαν να κάνουν ούτε το πρώτο. Διότι, θα εμφανίζονταν ενώπιον του συμβολαιογράφου δύο άτομα του ιδίου φύλου και ο οποιοσδήποτε συμβολαιογράφος θα τους αρνούνταν να συντάξει την πράξη, επικαλούμενος το γράμμα του νόμου. Και τούτο, ακόμη και αν πίστευε και ο ίδιος στο αντισυνταγματικό και το άδικο του συγκεκριμένου νόμου. Βλέπετε, αν ο συμβολαιογράφος δεν αρνείτο, θα ήταν για τον ίδιο πειθαρχικό παράπτωμα και ποινικό αδίκημα. Επομένως αυτό αποκλειόταν. Εξετάσαμε τη δυνατότητα να αποταθούν κατευθείαν στο Ληξιαρχείο, υπερπηδώντας το συμβολαιογράφο. Ούτε όμως αυτό είναι δυνατό. Άρα προσφύγαμε κατευθείαν κατά του νόμου. Και είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις στην Ελλάδα όπου προσέφυγε κάποιος απευθείας κατά του Νόμου, υποστηρίζοντας ότι δεν έχουμε κανένα ένδικο μέσο, ούτε μπορούμε να υποχρεώσουμε έναν τρίτο (τον συμβολαιογράφο) να ασκηθεί σε βάρος του ποινική δίωξη,ούτως ώστε να θεωρηθούμε εμείς «θύματα» του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή.
Ακριβώς αυτό. Το να κατηγορείς κάποιον ότι δεν αξίζει να έχει αυτό το δικαίωμα επειδή «δεν ταιριάζει σε αυτόν» ή είναι πολύ «παραδοσιακό και παρωχημένο», είναι αντίστοιχα σαν να πεις σε κάποιον «εσύ είσαι αριστερός, δεν μπορείς να μιλάς για το δικαίωμα στην ιδιοκτησία επειδή πρόκειται για δικαίωμα της αστικής κοινωνίας». Είναι αστείο επιχείρημα. Όλοι οφείλουν να έχουν το δικαίωμα σύναψης γάμου. Το αν θα το ασκήσουν ή όχι (επειδή δεν θέλουν ιδεολογικά ή για άλλο λόγο) είναι κάτι διαφορετικό. Αλλά όλοι πρέπει να μπορούν να έχουν τη δυνατότητα.
Ο ορισμός αυτός της οικογένειας που έχει διατυπωθεί και σε άλλη πρόσφατη απόφαση του ΕΔΔΑ και ο οποίος συγκεκριμένα αναφέρει ότι «ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων το οποίο διαβιώνει σε σταθερή σχέση απολαμβάνει “οικογενειακή ζωή” κατ’αντιστοιχία προς ένα ετερόφυλο ζευγάρι», τι προοπτικές πιστεύετε ότι ανοίγει για την ελληνική κοινωνία; Είναι ακριβώς αυτό. Ότι για πρώτη φορά, αυτοί οι άνθρωποι αποκτούν ένα νομικό status. Ένα νομικό status ισότιμο ως προς τους υπολοίπους. Συνεπώς, η ελληνική κοινωνία, εφόσον θέλει να λέγεται κράτος δικαίου που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και την διαφορετικότητα του καθενός, οφείλει όποτε νομοθετεί και όποτε ασκεί διοίκηση, να τους λαμβάνει υπόψη. Οφείλει να γνωρίζει ότι πλέον υπάρχει και αυτός ο τύπος οικογένειας. Να αρχίσει να εγκαταλείπει στερεότυπα και αγκυλώσεις και να αντιληφθεί ότι υπάρχουν και αυτοί οι οποίοι χρήζουν προστασίας και σεβασμού.
Δε σας πείθει επομένως το κατεξοχήν κλασικό επιχείρημα της Πολιτείας περί «ανετοιμότητας της ελληνικής κοινωνίας» το οποίο επικαλείται κάθε φορά που αρνείται να θεσμοθετήσει υπέρ των ομοφυλοφίλων. Όχι φυσικά. Αυτά είναι -να το πω απλά- ανοησίες. Ο βασικός λόγος άρνησης της Πολιτείας να νομοθετήσει και να κάνει αυτονόητα βήματα προόδου σε ζητήματα όπως αυτά των ομοφυλοφίλων είναι, κατά τη γνώμη μου, αφενός μεν η δύναμη που έχει η Εκκλησία, αφετέρου δε η μικροπολιτική ψηφοθηρία, σε περίπτωση πολιτικής φιλικά προσκείμενης προς τους ομοφυλόφιλους. Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο. Είναι στερεότυπα που αναπαράγονται και εμποδίζουν κάθε νομοθέτηση που θίγει ζητήματα που «δεν αρέσουν» στην Εκκλησία. Σας θυμίζω απλώς, δηλώσεις Μητροπολιτών περί «κουσουριού», δηλώσεις ότι οι ομοφυλόφιλοι είναι παιδεραστές, ουρολάγνοι, κοπρολάγνοι και άλλα τέτοια… «τιμητικά».
Ποια είναι η διαφορά του πολιτικού γάμου (σε σχέση με τη νομική κατοχύρωση) από το Σύμφωνο συμβίωσης; Είναι σκόπιμο κατά τη γνώμη σας να επιδιώξουν από κει και πέρα οι ομοφυλόφιλοι πολίτες μια εξίσωση στο ζήτημα του πολιτικού γάμου; Διαφορές υπάρχουν νομικές. Σε σχέση με το γάμο, το σύμφωνο συμβίωσης είναι ένα σκαλί κάτω: δεν παραχωρεί τα ίδια δικαιώματα και υπάρχουν προνόμια τα οποία μπορεί κάποιος να απολαύσει μόνο αν είναι παντρεμένος-όπως επί παραδείγματι, ασφαλιστικές εξισώσεις. Είναι κάτι διαφορετικό, είναι κάτι λιγότερο. Ως προς το αν πρέπει να εξαιρούνται τα ομόφυλα ζευγάρια από το γάμο, η απάντησή μου είναι και εδώ αρνητική: και αυτή η εξαίρεση είναι αντισυνταγματική.
Δεδομένου βέβαια και ότι υπάρχουν για την υπόλοιπη -και μεγαλύτερη- μερίδα των πολιτών τουλάχιστον 3 επιλογές νομικής αναγνώρισης των σχέσεών τους… Πιστεύω ότι δεν υπάρχει κανένας δικαιολογητικός λόγος εξαίρεσης μιας ομάδας ανθρώπων από την άσκηση ενός δικαιώματος. Όπως είναι το να παντρεύεται κανείς. Το γεγονός ότι στην Ελλάδα γάμος τελείται παραδοσιακά μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου δεν μετατρέπει τον γάμο -άνευ άλλου- και σε θεσμό που θα πρέπει να παραμένει ως έχει εις το διηνεκές. Ούτε, βέβαια, και το επιχείρημα της δήθεν προσβολής της «ιερότητας» του γάμου είναι ορθό, αφού αγνοεί παντελώς την εγκαθίδρυση του πολιτικού τύπου γάμου ως ανεξάρτητου και ισότιμου με τον θρησκευτικό. Εντέλει, εσφαλμένη είναι και η άποψη που συνδέει το γάμο με τη δυνατότητα, εκ μέρους του ζευγαριού, απόκτησης τέκνων, αφού πρόκειται για δύο διακριτά δικαιώματα: το αντίθετο δε θα λάμβανε καθόλου υπόψιν, το γεγονός ότι μπορούν να συνάψουν έγκυρο γάμο ζευγάρια, ανεξάρτητα από τη βιολογική δυνατότητά τους ή και την επιθυμία τους να τεκνοποιήσουν. Συμπερασματικά, αποτελεί θεμελιώδες και αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός να μπορεί –ανεξαρτήτως του σεξουαλικού του προσανατολισμού- να διαμορφώσει αυτόνομα τη ζωή του, να επιλέξει ανεπηρέαστα το (τη) σύντροφό του και να αποφασίζει ελεύθερα αν, πότε και με ποιον (ποια) θα παντρευτεί.
Άρα σε σχέση με τη μόνιμη επωδό μερίδας ετεροφυλόφιλων συνήθως ειν’ η αλήθεια πολιτών ότι «γιατί οι γκέι να επιδιώκουν γάμο, εφόσον πρόκειται για ένα παρωχημένο δικαίωμα και έναν ξεπερασμένο κατ’αυτούς θεσμό, εφόσον οι ίδιοι αυτοπροσδιορίζονται ως προοδευτικοί, αντικομφορμιστές και αντισυστημικοί» θεωρείτε ότι θα πρέπει να έχουν ακόμη και το δικαίωμα, την επιλογή να το πράξουν. Ακριβώς αυτό. Το να κατηγορείς κάποιον ότι δεν αξίζει να έχει αυτό το δικαίωμα επειδή «δεν ταιριάζει σε αυτόν» ή είναι πολύ «παραδοσιακό και παρωχημένο», είναι αντίστοιχα σαν να πεις σε κάποιον «εσύ είσαι αριστερός, δεν μπορείς να μιλάς για το δικαίωμα στην ιδιοκτησία επειδή πρόκειται για δικαίωμα της αστικής κοινωνίας». Είναι αστείο επιχείρημα. Όλοι οφείλουν να έχουν το δικαίωμα σύναψης γάμου. Το αν θα το ασκήσουν ή όχι (επειδή δεν θέλουν ιδεολογικά ή για άλλο λόγο) είναι κάτι διαφορετικό. Αλλά όλοι πρέπει να μπορούν να έχουν τη δυνατότητα.
Και εν κατακλείδι, εσείς τι αποκομίσατε από την εμπειρία σας μέσα από αυτόν τον δικαστικό αγώνα και τι προσδοκάτε; Τόσο ως πολίτης αυτής της χώρας, αλλά και ως νομικός και εκπρόσωπος της Ελληνικής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Προσωπικά, αποκόμισα μια τεράστια επαγγελματική ικανοποίηση. Και τούτο, γιατί για ένα ζήτημα αρχής και ύστερα από μια μακρόχρονη και δύσκολη δικαστική περιπέτεια και μια ωραία συνεργασία με καλούς νομικούς και φίλους στην Ελλάδα και το εξωτερικό (τον καθηγητή Νομικής Νίκο Αλιβιζάτο, την Γαλλίδα δικηγόρο Caroline Mécary, τον καθηγητή στο King’s College Robert Wintemute, τον Παναγιώτη Δημητρά, τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο, το Νίκο Μυλωνά, τον Λύο Καλοβυρνά και τα άλλα 3 ζευγάρια που θέλησαν να κρατήσουν την ανωνυμία) ήρθε η δικαστική δικαίωση στο ανώτερο δυνατό επίπεδο: από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Τώρα, όσον αφορά το τι προσδοκώ για το μέλλον ως πολίτης: ελπίζω ότι ύστερα από αυτή την απόφαση, η ελληνική Πολιτεία θα αρχίσει να σέβεται τη διαφορετικότητα και το δικαίωμα του καθενός να διαμορφώνει αυτόνομα και χωρίς δυσμενείς συνέπειες την προσωπική και οικογενειακή του ζωή.
