Έχει εισχωρήσει η Χ.Α. στους κόλπους της Εκκλησίας και αν ναι, σε ποιο βαθμό; Στην Εκκλησία εμφανίστηκαν αρκετά νωρίς φωνές, προβεβλημένων μάλιστα ιεραρχών, που μίλησαν πολύ ανοιχτά υπέρ της Χ.Α. Από την άλλη οφείλει κανείς να αναγνωρίσει ότι η εκκλησία έδειξε γρηγορότερα αντανακλαστικά, σε σχέση με άλλους θεσμούς. Θέλω να πω ότι υπήρξαν αμέσως άλλοι ιεράρχες που κινήθηκαν ατομικά και ομαδικά και απάντησαν και προσπάθησαν με επίκληση των δογμάτων του χριστιανισμού να δείξουν πως η Χ.Α., ένα νεοναζιστικό μόρφωμα, είναι παγανιστικό και αντίθετο από την Εκκλησία. Βέβαια, εγώ θα ήθελα να υπάρξει και μια συλλογική τοποθέτηση της ιεραρχίας, δηλαδή η Ιερά Σύνοδος θα έπρεπε, παρά τις εσωτερικές δυσκολίες και τις ισορροπίες που εικάζω ότι πρέπει να ληφθούν υπόψη, να πάρει θαρραλέα μια θέση και να καταδικάσει τις πρακτικές αυτού του μορφώματος.
Υπάρχουν σχέσεις μεταξύ της Χ.Α. και του στρατού; Δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για μια σχέση μεγάλης έκτασης μεταξύ Χ.Α. και ενόπλων δυνάμεων. Από την άλλη, παραδοσιακά, οι ένοπλες δυνάμεις είναι χώρος προνομιακός για μια ομάδα με μιλιταριστικά χαρακτηριστικά, όπως η Χ.Α. Φέρνω το παράδειγμα με τα ρατσιστικά συνθήματα από άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης και την επιείκεια με την οποία αντιμετωπίστηκαν αυτοί οι άνθρωποι. Ασκεί μια γοητεία η ναζιστική βία ειδικά σε ανθρώπους που θεοποιούν την έννοια της σωματικής δύναμης και τα στρατιωτικά πρότυπα. Πολύ πιο εμφανείς είναι αυτές οι σχέσεις στην ελληνική αστυνομία. Δεν μιλάμε για μια σχέση ολόκληρου του σώματος με τη Χ.Α. αλλά νομίζω ότι εκεί δεν είχαμε απλά κάποιους αστυνομικούς που ήταν φιλικά προσκείμενοι αλλά είχαμε θυλάκους της Χ.Α. στο εσωτερικό της αστυνομίας και αυτό φαινόταν σε διάφορες περιπτώσεις: στη συνεργία που υπήρχε στο δρόμο, στην αντιμετώπιση αντιεξουσιαστών που γινόταν περίπου σε κοινή βάση και στην αυξανόμενη εμπλοκή αστυνομικών σε πράξεις ρατσιστικής βίας. Οι φετινές μας καταγραφές δείχνουν αύξηση αυτών των περιστατικών. Μετά το Σεπτέμβριο βγήκε ο Γερμενής, ο βουλευτής της Χ.Α., και μέσα στην αφέλεια του είπε μια καταπληκτική φράση «Χρειάστηκε να ξηλωθεί η μισή ηγεσία της ελληνικής αστυνομίας για να μας κυνηγήσουν». Από την άλλη πλευρά, τις προσδοκίες που δημιούργησε εκείνη η κίνηση δεν τις επιβεβαίωσε η εσωτερική έρευνα της ελληνικής αστυνομίας διότι μετά από όλο αυτόν τον όγκο των υποθέσεων και των καταγγελιών, το πόρισμα της ελληνικής αστυνομίας μίλησε για εννιά πρόσωπα μέσα στην αστυνομία που είχαν σχέση με τη Χ.Α. και κάπου εκεί έκλεισε αυτή η υπόθεση. Δυστυχώς η ελληνική αστυνομία αρνείται, επίμονα, να δεχθεί, παρ’ ότι υπουργοί στο παρελθόν το επεδίωξαν, τη νομοθέτηση ενός ουσιαστικά ανεξάρτητου οργανισμού διερεύνησης περιστατικών αστυνομικής αυθαιρεσίας. Και τώρα που υπάρχει και έχει νομοθετηθεί, είναι ένα σχήμα μη λειτουργικό, εξαρτημένο από την ιεραρχία της αστυνομίας.
Πώς κρίνετε τον τρόπο που έχουν χειριστεί τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης την περίπτωση της Χ.Α.; Υπήρχαν αρκετά μέσα που φιλοτέχνησαν ένα κοινωνικό προσωπείο της Χ.Α. και ακόμη κάποια, που προχώρησαν ακόμα πιο πέρα και έφτιαξαν ένα lifestyle προσωπείο της Χ.Α., είτε προβάλλοντας τα συσσίτια του μίσους είτε προβάλλοντας τις κοινωνικές εκδηλώσεις, τους γάμους τους και τα τατουάζ τους. Τα ίδια μέσα έφτασαν μέσα σε μία νύχτα στο άλλο άκρο. Αυτό δημιούργησε και δημιουργεί μια αίσθηση ανυποληψίας όχι των ίδιων των ΜΜΕ, γιατί θεωρώ ότι για αρκετά από αυτά αυτή η ανυποληψία είναι δεδομένη, αλλά και της ίδιας της ανάγκης να αντιμετωπιστεί η νεοναζιστική βία διότι όταν οι ίδιοι δημοσιογράφοι τη μια ημέρα εκθειάζουν το κοινωνικό προφίλ μιας οργάνωσης και την επομένη ημέρα τη χαρακτηρίζουν εγκληματική, τότε και οι δύο απόψεις μπαίνουν σε μια κατάσταση αβεβαιότητας. Νομίζω ότι τα κριτήριά τους και τα κίνητρά τους στις περισσότερες περιπτώσεις, όχι ευτυχώς σε όλες, ήταν αμιγώς εμπορικά. Πάντως υπήρξαν και υπάρχουν δημοσιογράφοι που επέλεξαν να μην έχουν μια τέτοια παρουσίαση του θέματος. Βέβαια, υπάρχει το πλαίσιο της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που απαιτεί τέτοιου είδους αγοραία θεάματα. Η Χ.Α. αυτά τα προσέφερε αφειδώς, είναι ένα κόμμα του youtube, όπως το ονομάζω. Προσέφερε αφειδώς άρτο και θεάματα, βία, ένα νεοναζιστικό κιτς που είναι πολύ φιλικό προς την οθόνη καθώς δημιουργεί πάρα πολλές αναφορές στο θεατή και στον αναγνώστη. Είχαν εξαιρετική διαφημιστική καμπάνια.
Τα άπειρα σχόλια χρυσαυγιτών σε video του youtube αποτελούν τμήμα αυτής της καμπάνιας; Εκεί βλέπουμε ένα οργανωμένο σχήμα κάποιων ανθρώπων που σαφώς έκαναν αυτή τη δουλειά, δηλαδή σχολίαζαν από video στο youtube μέχρι σε sites μεγάλων εφημερίδων. Η πληθώρα των σχολίων δημιουργούσε την αίσθηση μιας τρομερής δυναμικής. Και βέβαια σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχαν και κάποιοι θερμοκέφαλοι που άφηναν σχόλια εξαιρετικά επιθετικά και υβριστικά. Θυμάμαι συγκεκριμένα ένα σχόλιο κάτω από διαφημιστικό σποτ της Ελληνικής Ένωσης για Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, στο οποίο εμφανίζονταν παιδιά 4-5 ετών καθώς αφορούσε το ζήτημα της ιθαγένειας στα παιδιά των μεταναστών. Το σχόλιο μεταξύ άλλων έλεγε: «Καλώ όλους τους γνήσιους Έλληνες που δεν θέλουν να έχουν την τύχη των Ινδιάνων στην Αμερική, να βρούμε ένα από τα κωλόπαιδα του βίντεο, να τα κάψουμε ζωντανά και να ανεβάσουμε το βίντεο στο internet». Το σχόλιο αποσύρθηκε αμέσως, η ψυχοπαθολογία του συντάκτη, όχι.
Εσείς έχετε δεχτεί ποτέ απειλές ή έχετε νιώσει ότι είστε στο στόχαστρο; Μπορώ να μην απαντήσω σε αυτή την ερώτηση;
Ναι. Μπορώ να απαντήσω ως εξής. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι σε προσωπικό επίπεδο ο καθένας αν έχει να διηγηθεί μια τέτοια ιστορία. Αυτό που έχει σημασία, και αυτό το λέμε προς τις Αρχές, είναι η ανάγκη, ειδικά αυτό το διάστημα καθώς και το επόμενο που θα υπάρξει η δικαστική εξέλιξη της υπόθεσης, να υπάρχει ουσιαστική προστασία των θυμάτων και των μαρτύρων σε αυτές τις υποθέσεις διότι μια ευνομούμενη πολιτεία οφείλει να προστατεύει τους παράγοντες σε μια τέτοια δίκη.
Ποια η διείσδυση της Χ.Α. στα σχολεία; Έχουν βγει αρκετά στοιχεία στη δημοσιότητα γι’ αυτό το κομμάτι. Και από καταγραφές συλλόγων καθηγητών και από διευθυντές σχολείων. Δεν είναι εύκολο να μετρήσει κανείς το μέγεθος του θέματος γιατί οι σχολικές κοινότητες είναι ένας ευαίσθητος χώρος και δεν μπορείς εύκολα να μετρήσεις τα πράγματα, ευτυχώς. Από την άλλη ο χώρος της εκπαίδευσης είναι επίσης ένας χώρος που τον κυνήγησε συστηματικά η Χ.Α. και θέλησε να διεισδύσει με δύο τρόπους: ο πρώτος ήταν στρατολογώντας μαθητές και ο δεύτερος ήταν εκφοβίζοντας εκπαιδευτικούς. Οι ίδιες οι δικογραφίες φανερώνουν ότι υπήρχε τμήμα που σκοπό είχε τη στρατολόγηση παιδιών. Για τους έφηβους, το πρότυπο του «τιμωρού» της Χ.Α. είναι πάρα πολύ trendy και ελκυστικό. Το μείγμα είναι επικίνδυνο. Ειδικά από τη στιγμή που δεν υπάρχει μια απάντηση από την πλευρά της πολιτείας. Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: το 2012, δηλαδή μέσα στην απόλυτη ένταση του νεοναζιστικού φαινομένου, μία από τις αλλαγές που έγινε στα επίσημα σχολικά προγράμματα ήταν η απόσυρση του μαθήματος της «Κοινωνικής και πολιτικής αγωγής»” από τη Β’ Λυκείου. Δηλαδή ένα μάθημα που κατά τεκμήριο θα ήλπιζε κανείς ότι θα μπορούσε να παίξει ένα ρόλο δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, κρίθηκε ότι ήταν περιττό. Αυτό δείχνει ότι έχουμε να κάνουμε με μια πολιτική ηγεσία που παρουσιάζει χαρακτηριστικά τυφλότητα, ορισμένες φορές.
Συνειδητά χαρακτηριστικά τυφλότητας ή αφέλεια; Δεν μου αρέσουν καθόλου οι θεωρίες συνωμοσίας. Θεωρώ ότι είναι έλλειψη επίγνωσης των συγκυριών και αδυναμίας να δουν τα προφανή. Με τον ίδιο τρόπο που οι δημοσιογράφοι μπορούσαν να αλλάξουν γραμμή μέσα σε μια νύχτα, με τον ίδιο τρόπο μπορούσε και το πολιτικό προσωπικό τις χώρας να δηλώνει ότι πέφτει από τα σύννεφα όταν πληροφορούνταν για τα ρατσιστικά εγκλήματα το φθινόπωρο του 2013. Όταν εμείς έχουμε καταγράψει 400 επιθέσεις μέσα δύο χρόνια και αυτές είναι μόνο ένα μικρό μέρος της πραγματικότητας. Συνδυασμός εθελοτυφλίας και υποκρισίας νομίζω.
Ποιες βλέπετε να είναι οι εξελίξεις στη Χ.Α.; Νομίζω ότι θα υπάρξουν πάρα πολλές διεργασίες το επόμενο διάστημα. Θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά σημαντικές οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών, με την ανεξαρτητοποίηση του βουλευτή τους. Επιβεβαιώνεται κάτι που έχει λεχθεί πολλές φορές. Όταν ένας σχηματισμός τέτοιου τύπου με τα χαρακτηριστικά του οργανωμένου εγκλήματος και της αυστηρής ιεράρχησης, αντιμετωπίσει τη δικαιοσύνη και οι άνθρωποι, που είχαν τη βεβαιότητα της ατιμωρησίας, βρεθούν μπροστά στην απειλή πολύχρονων φυλακίσεων, τότε αρχίζει ο καθένας να χαράζει μια ατομική πορεία για να σωθεί. Έχουμε πολλά ακόμη να περιμένουμε όπως έγινε σε όλες τις περιπτώσεις με το οργανωμένο έγκλημα. Όταν αρχίζει να εξαρθρώνεται, δημιουργείται μια αλυσίδα αποκαλύψεων και ο καθένας προσπαθεί να ξεχωρίσει τη θέση του από τους υπόλοιπους. Εάν έχουν όντως έτσι τα πράγματα, τότε αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο.
Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου από το 2006 και διετέλεσε επί σειρά ετών Πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας. Συμμετείχε στην ίδρυση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας. Αρθρογραφεί τακτικά στον τύπο και διατηρεί το blog www.antiphono.wordpress.com. Εργάζεται ως φιλόλογος στην Ελληνογαλλική Σχολή Αγίας Παρασκευής. Το βιβλίο του Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
