«Εξαναγκάζομαι να παραιτηθώ γιατί εδώ και 4 χρόνια δεν μπορώ να λειτουργήσω το εξωτερικό παθολογικό ιατρείο και ντρέπομαι τους ασθενείς που νοσηλεύω όταν τους λέω ότι δεν γίνεται επανεξέταση», έγραφε στις αρχές της χρονιάς η Ελένη Ιωαννίδου σε μια άκρως καταγγελτική επιστολή, η οποία ξεγυμνώνει τις πολλαπλές και σοβαρές αμέλειες και δυσλειτουργίες του Εθνικού Συστήματος Υγείας. «Εξαναγκάζομαι να παραιτηθώ γιατί αγνοήθηκα όταν ζήτησα μια νοσηλεύτρια λοιμώξεων αποκλειστικής απασχόλησης όπως λέει ο νόμος. Εξαναγκάζομαι να παραιτηθώ γιατί αγνοήθηκα σε όποια πρόταση έκανα για προϊσταμένη της κλινικής και για νοσηλεύτρια λοιμώξεων. Εξαναγκάζομαι να παραιτηθώ γιατί δεν έχει ικανοποιηθεί κανένα αίτημα μου που θα έκανε πιο βιώσιμη τη λειτουργία της κλινικής και της επιτροπής λοιμώξεων», τόνιζε μεταξύ άλλων.
Μετά από 20 χρόνια υπηρεσίας στο Ε.Σ.Υ., όπου τα τελευταία 6 χρόνια ήταν διευθύντρια της παθολογικής κλινικής του νοσοκομείου Ρεθύμνου, η παθολόγος-λοιμωξιολόγος Ελένη Ιωαννίδου παραιτείται και αποφασίζει να βγει από ένα σύστημα το οποίο δεν σέβεται ούτε την ίδια σαν εργαζόμενη, ούτε τους ασθενείς. Θέλει να κάνει το λειτούργημά της με αξιοπρέπεια.
Πέρα από τις κατάφωρες και ανυπόφορες συνθήκες στα νοσοκομεία της χώρας, υπάρχει και ένα άλλο φαινόμενο που την απασχολεί, και σχετίζεται με τις χιλιάδες επί χιλιάδων φαρμάκων που καθημερινά καταλήγουν στα σκουπίδια και τελικά στο περιβάλλον. Θα μπορούσαν να πάνε κάπου αλλού; Θα μπορούσαν να γίνουν τέχνη; Η απάντηση είναι θετική, και η Ελένη Ιωαννίδου – με τη δεύτερη ιδιότητά της, αυτή της εικαστικού – την έδωσε δημιουργώντας υπέροχα ψηφιδωτά από ληγμένα χάπια και κάψουλες.
Από 8.000 έως 10.000 ληγμένα χάπια χρησιμοποιεί για να φτιάξει ένα ψηφιδωτό.
Άνευ εκπλήξεων, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, η Νέα Δημοκρατία θα είναι και πάλι πρώτο κόμμα για να σχηματίσει κυβέρνηση ή συγκυβέρνηση. Ως γιατρός που δούλευε για 20 χρόνια στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και συγκεκριμένα στο Νοσοκομείο του Ρεθύμνου, θα ήθελα να σε ρωτήσω πώς πιστεύεις ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα για το ΕΣΥ, πώς βλέπεις να εξελίσσονται οι πολιτικές στο κομμάτι της υγείας;
Νομίζω ότι πήρε η Νέα Δημοκρατία τη νομιμοποίηση του να προχωρήσει στην κατάργηση του ΕΣΥ, στην πλήρη αποσάθρωση του δημόσιου συστήματος υγείας. Δηλαδή, μέχρι τώρα έκανε κάποιες κινήσεις προς την ενίσχυση της ιδιωτικής υγείας και τη σταδιακή διάλυση του κοινωνικού κράτους. Τώρα, νομίζω ότι με αυτό το αποτέλεσμα της είπε ο κόσμος: «Προχώρα». Προφανώς θα ξεκινήσει πολύ πιο δραστικά πράγματα, όπως ήδη υπάρχει η κατάργηση της πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης των γιατρών, η είσοδος των ιδιωτών στα νοσοκομεία, η υποβάθμιση των δωρεάν υπηρεσιών. Δεν πιστεύω ότι οι μισθοί θα μείνουν καθηλωμένοι, γιατί όσοι τα παίρνουν στο σύστημα, θα τα βρίσκουν από αλλού, θα τα παίρνουν από τους ασθενείς. Οπότε, ήταν μια, ας πούμε, επιβεβαίωση ότι έκανα καλά που έφυγα, όταν έφυγα (σ.σ: όταν παραιτήθηκε από διευθύντρια της Παθολογικής κλινικής του Νοσοκομείου Ρεθύμνου). Να μην το δω να διαλύεται τελείως.
Αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να πει κάποιος ότι δεν ψήφισε και περίμενε κάτι άλλο. Ήταν σαφής εντελώς η πολιτική η οποία θα εφαρμοστεί, που είχε αρχίσει ήδη να εφαρμόζεται και τώρα θα εφαρμοστεί σε πλήρη έκταση. Ο κόσμος το θέλει αυτό, τελείωσε. Δεν θέλει δημόσιο σύστημα υγείας. Τώρα θα το δούμε σε όλο το μεγαλείο του το πράγμα.
Εργάζεσαι 20 χρόνια στο ΕΣΥ και τα τελευταία 5 χρόνια μάλιστα ήσουν διευθύντρια της παθολογικής κλινικής. Μέχρι που παραιτήθηκες. Τι ήταν αυτό που σε έκανε να πεις ότι δεν αλλάζει κάτι και έπρεπε να λήξεις την συνεργασία σου με το ΕΣΥ;
Η παραίτησή μου ήταν μια κίνηση αναπόφευκτη. Ήταν σαν εξαναγκασμός σε παραίτηση. Δηλαδή, δεν είχα ποτέ φανταστεί το εαυτό μου εκτός του ΕΣΥ. Αλλά αναγκάστηκα να παραιτηθώ γιατί δεν μπορούσα να ζήσω πια. Δεν μπορούσα να ζήσω. Και δεν μπορούσα να κάνω και την ιατρική όπως ήθελα να την κάνω. Τα ωράρια που είχα ήταν τρελά. Δέκα εφημερίες, δέκα ημέρες μέσα στο νοσοκομείο. Χωρίς καμία προοπτική για αλλαγή σε αυτή τη κατάσταση. Οι θέσεις για να έρθει κάποιος δεν υπήρχαν. Φαντάσου τώρα ότι είναι έξι θέσεις στην παθολογική και ήμαστε δύο-τρεις, αναλόγως την περίοδο, και μοιραζόμαστε όλη τη δουλειά. Κάναμε τη διπλή δουλειά και ουσιαστικά, αναγκαστικά, υποβαμθμιζόταν αυτό που μπορούσαμε να προσφέρουμε στους ασθενείς. Το αποτέλεσμα κάποια στιγμή ήταν να φτάσει ένα σημείο που δεν πήγαινε άλλο. Είχα ήδη ηθικά θέματα για το πώς εφαρμόζω την ιατρική. Εκτός από το προσωπικό μου κομμάτι, είχα και το ιδεολογικό κομμάτι. Έτσι αναγκάστηκα να φύγω.
Αν μπορούσες να αλλάξεις κάποια πράγματα, ώστε να γίνει καλύτερο το ΕΣΥ, ως γιατρός με μεγάλη εργασιακή εμπειρία σε αυτό, τι θα έκανες;
Σαφώς το πρώτο και το κύριο είναι το μισθολογικό, γιατί από εκεί ξεκινάνε όλα. Τα χρήματα που παίρνουν οι γιατροί στο παρόν σύστημα είναι ελάχιστα. Ειδικά στις τουριστικές περιοχές, δεν μπορούν να ζήσουν οι γιατροί. Διότι είναι και τα ενοίκια απίστευτα ψηλά. Άρα, παίρνουν πολύ λίγα χρήματα για μια δουλειά, η οποία δεν είναι καθόλου εύκολη και φυσικά επιλέγουν καλύτερα να πάνε στο εξωτερικό, να φύγουν από εδώ κτλ. Άρα, σε σχέση με τις συνθήκες εργασίας, το πρώτο θέμα είναι το μισθολογικό. Δηλαδή πρέπει να αυξηθούν σοβαρά οι μισθοί, έτσι ώστε ο γιατρός να μπορεί να ζήσει με αξιοπρέπεια και να μην χρειάζεται να τα παίρνει από αλλού. Αυτό είναι το νούμερο ένα.
Στη συνέχεια, έχει να κάνει και με την κουλτούρα του συστήματος, με τη φιλοσοφία του. Αν η πολιτική της κυβέρνησης είναι να ενισχύσει το δημόσιο σύστημα υγείας, να έχει δωρεάν υγεία ο κόσμος, είναι διαφορετικό από το να έχει ένα σύστημα για τους λίγους. Άρα, πρέπει να φτιάξουν οι συνθήκες εργασίας, να μην υποτιμάς τους εργαζόμενους, να έχεις κόσμο για να μπορέσεις να δώσεις στους ασθενείς με σωστό τρόπο αυτό που χρειάζεται. Άρα δεν έχει λογική να βάλεις ανθρώπους να μην είναι αποκλειστικής απασχόλησης. Αυτό είναι και το δεύτερο πόρισμα. Ο γιατρός πρέπει να είναι πλήρως αφοσιωμένος και χωρίς καμία χρηματική συναλλαγή με τους ασθενείς. Στη συνέχεια να προσπαθήσεις να εξαλείψεις τα φαινόμενα διαφθοράς και χρηματισμού, γιατί αυτά τα φαινόμενα βολεύουν την κυβέρνηση, βολεύουν τις πολιτικές αυτές, δεν είναι τυχαία πράγματα. Χαμηλοί μισθοί, οι γιατροί τα παίρνουν από τους ασθενείς και από τις εταιρείες και έτσι είναι όλοι ευχαριστημένοι. Και το κράτος δεν πληρώνει, και τους έχει και αυτήν την ανασφάλεια. Γιατί σου λέει είσαι παράνομος, άρα μη μιλάς. Και ο ασθενής τελικά με κάποιο τρόπο βολεύεται. Εντάξει, χάνει ένα χωραφάκι… δεν πειράζει. Αρρώστησε, θα γίνει καλά με αυτόν τον τρόπο. Είναι όλος ο προσανατολισμός του συστήματος λάθος. Και θα φανεί αυτό το πράγμα. Αν η λογική μιας κυβέρνησης είναι το να κάνουμε την υγεία εμπόρευμα ουσιαστικά, όπου να μπορεί να την αγοράζει όποιος έχει λεφτά και όποιος δεν έχει τι να κάνουμε, δεν έχουμε λόγο να μένουμε σε ένα τέτοιο σύστημα.
Μιας και μιλάμε για δύσκολες πολιτικές για το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας, ας μιλήσουμε και για την «Ελπίδα σε δύσκολους καιρούς». Αυτός είναι ο τίτλος της έκθεσης που κάνεις σε συνεργασία με το σωματείο ηπατομοσχευθέντων ΗΠΑΡΧω και τον Δήμο Αμαρουσίου. Νομίζω ότι είναι πολύ στοχευμένος και επίκαιρος ο τίτλος.
Η έκθεση αυτή είναι κάτι που σχεδιάζαμε πολύ καιρό με την πρόεδρο του Σωματείου Ηπατομοσχευθέντων Ελλάδος, Χριστίνα Θεοδωρίδου, η οποία, βλέποντας τα έργα μου, είχε αυτή την ιδέα να προωθήσουμε το θέμα της μεταμόσχευσης, της δωρεάς οργάνων, με αυτόν τον τρόπο. Ελπίζουμε ότι θα δει ο κόσμος τα έργα, αλλά κυρίως ότι θα προωθηθεί λίγο το θέμα της μεταμόσχευσης, η κινητήριος δύναμη, δηλαδή. Η έκθεση «Η ελπίδα σε δύσκολους καιρούς» κυρίως διαπραγματεύεται το θέμα της αλληλεγγύης και της συντροφικότητας, είτε αυτό είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, είτε αυτό είναι κάτι πιο οργανωμένο, όπως η δωρεά οργάνων, είτε η αντίστασή μας απέναντι στον πόλεμο. Όλα αυτά έχουν έναν κοινό παρανομαστή: το να μην είναι κάποιος μόνος του, να υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλον. Αυτό είναι το νόημα της έκθεσης. Ελπίζω να έρθει ο κόσμος να δει την έκθεση και, ακόμα περισσότερο, να ευαισθητοποιηθεί στα θέματα τα οποία διαπραγματεύεται.
Πώς σου ήρθε η ιδέα να φτιάξεις έργα τέχνης χρησιμοποιώντας ληγμένα χάπια;
Κοίτα να δεις, πάντα έκανα διάφορα πράγματα με τα χέρια, ζωγράφιζα, ερασιτεχνικά φυσικά. Είχαμε το κοινωνικό ιατρείο-φαρμακείο στο Ρέθυμνο από το 2008, όπου εκεί μαζεύονταν πάρα πολλά φάρμακα, τα οποία τα μοιράζαμε στους ασθενείς που δεν είχαν. Κάναμε μια ανακύκλωση, ουσιαστικά, με την κυκλοφορία φαρμάκων. Όμως πάρα πολλά από αυτά έληγαν, οπότε για να τα ανακυκλώσουμε τα βγάζαμε από τις συσκευασίες, γιατί αλλού ανακυκλώνεται το χαρτί, αλλού το αλουμίνιο. Παλαιότερα, στα φαρμακεία υπήρχαν οι κάδοι όπου ανακυκλώνονταν με βιολογικό τρόπο τα φάρμακα ώστε να μην μολύνουν το περιβάλλον. Τώρα έχει καταργηθεί αυτό, γιατί δεν χρειάζεται. Έτσι, όταν κάναμε αυτή τη διαδικασία, διαπίστωσα ότι τα χάπια δημιουργούσαν κάτι σωρούς με απίθανα χρώματα και σχέδια και τότε μου ήρθε η ιδέα να τα χρησιμοποιήσω σαν ψηφίδες. Κι άρχισα δειλά-δειλά να φτιάχνω κάποια πράγματα πολύ γεωμετρικά για να δω πώς αντιδρά το υλικό, γιατί είναι φθαρτό το χάπι. Άλλα φθείρονται, άλλα διαλύονται. Άλλα αλλάζουν χρώμα. Είναι τελείως δυναμικό υλικό. Σιγά-σιγά, άρχισα να βλέπω ότι μπορούσα να φτιάξω κάτι πιο ιδιαίτερο και στη συνέχεια κατάλαβα ότι μπορούσα και τεχνικά να το εξελίξω και να δω πώς μπορώ να το διατηρήσω με κάποια υλικά.
Συνέπεσε και με την πανδημία και τον εγκλεισμό που σε έβαζε σε μια διαδικασία να κάνεις πράγματα με τα χέρια για να αποφορτιστείς. Γιατί εμείς τότε ήμασταν στην πρώτη γραμμή, είχαμε πολύ ζόρι σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο που γενικά καθόταν σπίτι. Εμείς είχαμε πολλή δουλειά, αλλά όταν γυρνούσαμε σπίτι, κάτι έπρεπε να κάνουμε. Γι’ αυτό και τα πρώτα θέματα έχουν σχέση πάρα πολύ με την πανδημία. Έπειτα, πήρε τη μορφή που βλέπεις σήμερα.
Είχες στο μυαλό σου να περνάς και ορισμένα μηνύματα μέσα από τα έργα σου;
Στην αρχή σκέφτηκα να κάνω όντως κάποια πόστερ, όπως ένα που να προωθεί τη χρήση μάσκας, να προωθούν τον εμβολιασμό κλπ. Γιατί σκέφτηκα ότι πρέπει να βρούμε πιο ευφάνταστους τρόπους να επικοινωνούμε με τον κόσμο αυτά πράγματα. Όντως το πόστερ με τη μάσκα που ήταν για αρκετό καιρό στο νοσοκομείο, κρεμασμένο στον τοίχο, νομίζω ότι έπαιξε τον ρόλο του. Δηλαδή, κάθεται ο άλλος κοιτάζει, χαζεύει το έργο, του φαίνεται παράξενο και ιδιαίτερο το υλικό, και έτσι περνάει και το μήνυμα.
Μετά, τα θέματα εξελίχθηκαν, δεν έμειναν εκεί. Όπως σε όλες τις μορφές έκφρασης, δημιουργούνται ερεθίσματα στους καλλιτέχνες, τα οποία προέρχονται από την καθημερινότητά τους. Άρχισα και εγώ, λοιπόν, να ασχολούμαι με θέματα της μεταμόσχευσης ή με τον πόλεμο. Όλα αυτά μπορούν να δώσουν έμπνευση για ένα έργο.
Τι ιδιαιτερότητες έχει η διαδικασία δημιουργίας ενός έργου που φτιάχνεις με ληγμένα χάπια; Πόσο χρόνο σου παίρνει;
Τα δικά μου έργα θέλουν αρκετό χρόνο για να γίνουν, και μεγάλες επιφάνειες. Εξαρτάται πόσο χρόνο θα αφιερώσω. Επειδή δεν είναι αυτή η δουλειά μου, το κάνω απλά στον ελεύθερό μου χρόνο. Αν κάτσω αρκετά, ένα μεγάλο έργο μπορεί να μου πάρει και έναν μήνα. Εξαρτάται από τη λεπτομέρεια που έχει, από το πόσο χρόνο έχω εγώ, από το πόσο θα με βασανίσει. Γιατί πολλές φορές βάζω και βγάζω. Πολλές φορές ξεκινάς και το φτιάχνεις και δεν είναι ακριβώς αυτό που έχεις στο μυαλό σου.
Θα έλεγες ότι υπάρχει και ένα οικολογικό μήνυμα πίσω από τις δημιουργίες σου; Σε προηγούμενη συνέντευξη έχεις πει ότι «δεν πρέπει να αφήνουμε τίποτα να πηγαίνει χαμένο ή να το θεωρούμε άχρηστο».
Ναι. Το να κάνεις τέχνη με τα σκουπίδια είναι πολύ trend, είναι της εποχής – ειδικά με τα χημικά, με τα χάπια κλπ. Παλαιότερα, ένα πολύ μεγάλο μέρος τους κατέληγε στον υδροφόρο ορίζοντα και στο περιβάλλον. Τώρα όλα πλέον τα ληγμένα καταλήγουν εκεί. Όπως είπα, έχει σταματήσει η διαδικασία της ανακύκλωσης. Φαντάσου ότι ένα έργο μπορεί να περιέχει από 5.000 έως 10.000 χάπια. Είναι μεγάλο το νούμερο. Και οι ποσότητες των ληγμένων χαπιών που φτάνουν στα χέρια μου είναι τεράστιες. Δεν μπορεί κάποιος να τις φανταστεί. Μιλάμε για μεγάλες σακούλες σκουπιδιών γεμάτες χάπια. Χωρίς τη συσκευασία τους κιόλας. Όλα αυτά, αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν με έναν τρόπο που να βγάλουν κάτι όμορφο και να μην πεταχτούν και να μην μολύνουν, νομίζω ότι είναι τρομερό το κέρδος.
Στην Ελλάδα υπάρχει έντονο το φαινόμενο της υπερβολικής χρήσης φαρμάκων και ειδικά της πολυφαρμακίας, δηλαδή της ταυτόχρονης χρήσης πολλών φαρμάκων, συνέπεια της υπερβολικής συνταγογράφησης;
Είναι πολύ έντονο το φαινόμενο της πολυφαρμακίας. Ήταν πολύ πιο έντονο στο παρελθόν. Υπάρχει πολύ έντονη συνταγογράφηση, σαφώς. Είμαστε φαρμακολάγνοι. Ο κόσμος παίρνει πολλά φάρμακα. Συνταγογραφούνται πάρα πολλά φάρμακα κι ακόμα περισσότερα φάρμακα λήγουν. Γιατί δεν υπάρχει διαδικασία ανακυκλοφορίας των φαρμάκων. Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα με τα κοινωνικά φαρμακεία γινόταν αυτό. Αλλά τώρα δεν υπάρχει. Οπότε όταν το φάρμακό σου δεν σου χρειάζεται πια, συνήθως το πετάς αντί να το δώσεις σε κάποιον που το χρειάζεται, γιατί δεν υπάρχει ανάλογος μηχανισμός. Ειδικά με τα νευρολογικά φάρμακα, αυτά από τα οποία παίρνεις λίγα και μετά το υπόλοιπο κουτί δεν χρειάζεται.
