Τα Χριστούγεννα του 1969, με την έκδοση του βιβλίου του Κωνσταντίνου Θεοτόκη Η Tιμή και το Xρήμα ξεκινάει η σπουδαία εκδοτική πορεία του Φίλιππου Βλάχου και των εκδόσεων Κείμενα. Με τις μεταφράσεις του Πέτρου Μάρκαρη στον Μπρεχτ και συνοδοιπόρο του τη Γεωργία Παπαγεωργίου εμπλουτίζεται ένας κατάλογος με μεγάλα ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας: Άρης Αλεξάνδρου, Έκτορας Κακναβάτος, Γιάννης Σκαρίμπας, Δημήτρης Χατζής, Κική Δημουλά, Μιχάλης Γκανάς, Γιώργος Κακουλίδης, Μάτση Χατζηλαζάρου και πολλοί άλλοι.
Το Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007) αναφέρει για τα πρώτα «Κείμενα». «Οι εκδόσεις αυτές, στοιχειοθετημένες οι περισσότερες με το χέρι, με ιδιαίτερη τυπογραφική φροντίδα (παλιά στοιχεία, κοσμήματα κτλ.) σε συνδυασμό με την ποιότητα του εκδιδόμενου κειμένου, θεωρούνται απαράμιλλες από αισθητικής άποψης και ορισμένες αποτελούν ήδη συλλεκτικά αντικείμενα». Αν ρωτήσετε ανθρώπους του βιβλίου, μάλλον θα σας πουν ότι οι εκδόσεις υπήρξαν πρότυπο, ότι ο Φίλιππος Βλάχος έγινε άθελά του δάσκαλος για αρκετούς που ακολούθησαν την ποιοτική, καλλιτεχνική τυπογραφία.
Το πρώτο βιβλίο των εκδόσεων κυκλοφόρησε τα Χριστούγεννα του 1969
Ο Φοίβος Βλάχος ήταν μόλις τριών ημερών όταν ο πατέρας του, Φίλιππος, έφυγε από τη ζωή πριν 30 χρόνια. Το λαμπρό εκδοτικό παρελθόν του επωνύμου του το έμαθε σταδιακά: από τη μητέρα του, από στενούς φίλους και συνεργατές, από άρθρα παλαιότερα αλλά και νεότερα που συνεχίζουν ακόμα να γράφονται στη μνήμη του πατέρα του. «Υπήρξε μανιώδης συλλέκτης βιβλίων, λάτρης της τυπογραφίας, ερευνητής της λογοτεχνίας. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συνέβαλαν στο αυστηρό του κριτήριο όσον αφορά την επιλογή των τίτλων που εξέδιδε και την ανακάλυψη λογοτεχνών που είχαν μείνει στην αφάνεια», έχει καταλήξει σήμερα συνθέτοντας διάφορες και διαφορετικές αφηγήσεις.
Ένα σύντομο, τηλεγραφικό ίσως, βιογραφικό του όπως δημοσιεύθηκε στο προαναφερθέν λεξικό.
«Βλάχος, Φίλιππος (Περίθεια Κέρκυρας 1939 – Αγία Παρασκευή, 1989): Εκδότης, τυπογράφος.
Όσο ήταν στην Κέρκυρα συμμετείχε στον κύκλο των συνεργατών και φίλων του περιοδικού το πρώτο σκαλί (Ιαν. 1954 – Μαρτ. 1956), όπου δημοσίευσε ποίημά του και μια μετάφραση ποιήματος του V. Hugo. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950 μετέβη στην Αθήνα, φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης και τελείωσε τη Σχολή Θεάτρου Βαχλιώτη. Αναμείχθηκε στο φοιτητικό κίνημα της εποχής. Άνηκε στον κύκλο του περιοδικού “Πανσπουδαστική”, πρώιμου πυρήνα ανανεωτικων κινήσεων της φοιτητικής νεολαίας της αριστεράς. Στο διάστημα 1963-1968 εργάστηκε ως ηθοποιός σε αθηναϊκούς θιάσους… Στο διάστημα 1981-1989 εργάστηκε ως παραγωγός εκπομπών λόγου στο Γ’ Πρόγραμμα της ΕΡΑ, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο αρχείο φωνών και αναγνώσεων από σύγχρονους ποιητές».
Πάνω από όλα όμως, αυτό που έχει σημασία και οδήγησε τον Φοίβο Βλάχο στο να λειτουργήσει και πάλι τα «Κείμενα» ήταν ο χαρακτήρας του πρώτου τους εκδότη. «Ήταν ένας άνθρωπος αληθινός, που δεν έκανε εκπτώσεις. Το ήθος του και ο τρόπος ζωής του φανερώθηκαν πλήρως στον τρόπο που δούλευε πάνω στο βιβλίο αλλά και στις σχέσεις που δημιουργούσε λόγω αυτού. Εξέδωσε τίτλους-σταθμούς μέσα στη Χούντα, έβαζε πάντα μπροστά τα πιστεύω του χωρίς να υποχωρεί. Παράλληλα, η δουλειά με τα μέταλλα, η αναζήτηση που έκανε στα παλαιότερα τυπογραφεία για στολίδια που θα κοσμούσαν την εκάστοτε έκδοση, η συνεργασία του με σπουδαίους εικαστικούς και στοιχειοθέτες τον οδήγησαν στο να υπηρετεί καθολικά την τέχνη της τυπογραφίας και το βιβλίο».
1974. O εμπνευστής των εκδόσεων «Κείμενα», Φίλιππος Βλάχος, στην τότε έδρα του εκδοτικού, σε μια σοφίτα στον αριθμό 8 της οδού Μαυρομιχάλη
Το στίγμα των εκδόσεων «Κείμενα» και το ίχνος του πατέρα του συνόδευε τον Φοίβο Βλάχο όλα αυτά τα χρόνια. Παράλληλα με τις σπουδές του στη μουσική, ήρθε και μπήκε το μικρόβιο της τυπογραφίας. «Οι δύο αυτές τέχνες κινούνται αντιστικτικά για μένα, αλληλοσυμπληρώνοντας η μία την άλλη και οδηγώντας με να ανοίξω έναν δικό μου εκδοτικό οίκο».
Ο Φοίβος Βλάχος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1989 και μεγάλωσε στους Μολάους Λακωνίας μέχρι τα τέσσερά του χρόνια που επέστρεψε στην Αθήνα. Έκτοτε ανατράφηκε μέσα στον κόσμο του βιβλίου, μεγαλώνοντας με τη μητέρα του κι επιμελήτρια εκδόσεων, Βάσω Κυριαζάκου και τον εκδότη, Σάμη Γαβριηλίδη, των ομώνυμων εκδόσεων. «Είχα την τύχη να γνωρίσω σπουδαίους ανθρώπους από το χώρο των γραμμάτων με τεράστιο έργο αλλά να δω και την ανθρώπινη πλευρά τους. Έτσι έμαθα να μη θεοποιώ χαρακτήρες, να μη χτίζω μύθους αλλά να σέβομαι απόλυτα το έργο και τη δουλειά τους».
Ο άνθρωπος που επαναφέρει το όνομα «Κείμενα» στα λογοτεχνικά πράγματα είναι μόλις 30 ετών. Διανύουμε μια εποχή που με την κρίση ξεπήδησαν φρέσκοι εκδοτικοί οίκοι, μικροί αλλά ζωηροί. Η απάντηση στο γιατί ένας νέος αποφασίζει να ασχοληθεί με αυτό τον κλάδο, από την στιγμή που δεν είναι ο πιο επικερδής, διαφέρει κάθε φορά. «Η εποχή είναι αρκετά δύσκολη αλλά πήρα το θάρρος, όχι μόνο από νέες εκδοτικές προσπάθειες αλλά, βλέποντας γενικά να αναπτύσσονται νέες επιχειρήσεις με ανθρώπινο χαρακτήρα, όρεξη για δουλειά, γνώσεις και μια φρέσκια ματιά οι οποίες έχουν σταθερή κι ανοδική πορεία. Το καλλιτεχνικό εργαστήρι “Το Σπίρτο” στο Χαλάνδρι το οποίο είναι και το μουσικό μου “σπίτι” από το 2011, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα που με ώθησε στο να ξεκινήσω κάτι δικό μου».
Κατάλογος των πρώτων εκδόσεων «Κείμενα».
Επιστρέφουμε για λίγο πάλι στο παρελθόν. Το 1969 που εμφάνιστηκαν τα «Κείμενα», η επταετής δικτατορία ήταν ήδη στερεωμένη. Η εκδοτική δραστηριότητα ήταν και μια πράξη αντίστασης, ενώ έλειπαν οι ποιοτικές, προσεγμένες εκδόσεις. Αφού έχει συλληφθεί και φυλακιστεί από τη δικτατορία, ο Φίλιππος Βλάχος εκδίδει Τα Τουφέκια της κυρίας Καρράρ (με τον αρχικό του τίτλο του Μπρεχτ Στρατηγοί Πάνω απ’ το Μπιλμπάο) σε διακόσια μόλις αντίτυπα. Απαγορευμένα.
Ο κύκλος των εκδόσεων «Κείμενα» έκλεισε απότομα το 1989, μετά τον θάνατο του εκδότη. Όταν έφτασε η ώρα να δώσει ο Φοίβος Βλάχος όνομα στο νέο εκδοτικό του εγχείρημα, η λέξη «Κείμενα» ήρθε στο μυαλό του μαζί με «το βάρος της φανέλας», όπως λέει, με τον φόβο ότι ίσως να μην ανταποκριθεί στις προσδοκίες του κόσμου που γνώριζε την ιστορία τους. «Έπειτα από μία εσωτερική διεργασία, πήρα την απόφαση να επαναφέρω το όνομα, όχι για κανέναν άλλο λόγο, παρά μόνο για να δεσμευθώ εγώ ο ίδιος απέναντι στον εαυτό μου ότι πάντα θα δουλεύω με αγάπη και λεπτομέρεια στο βιβλίο, χωρίς εκπτώσεις όσο οι συνθήκες μου το επιτρέπουν και με στόχο τη διαρκή εξέλιξή μου στην τέχνη της τυπογραφίας, πάντα στην υπηρεσία του εκάστοτε έργου και πάντα με σεβασμό στους συνεργάτες μου και στον αναγνώστη».
Σκοπός του φυσικά να ξεκινήσει ένα νέο κύκλο, να δημιουργήσει το δικό του στίγμα. «Είναι ένα ασύγκριτο μέγεθος που δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να αντιγράψω, να μιμηθώ ή να αναμετρηθώ. Όλες οι επιλογές των τίτλων, ο τρόπος παραγωγής του βιβλίου και η αισθητική ανήκουν στην εποχή τους. Αυτό πρέπει να το καταλαβαίνουμε προκειμένου να μην μένουμε στην παρελθοντολογία ούτε στη μυθοποίησή της, να μη βάζουμε φρένο στους νέους ανθρώπους και τις προσπάθειές τους. Διαβάζουμε και μελετάμε με σεβασμό τι γινόταν στο παρελθόν για να χτίσουμε με γερά θεμέλια κάτι καινούργιο τώρα».
Αν και δουλεύει χρόνια στον χώρο του βιβλίου λόγω της σχέσης του με τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης», δεν πιστεύει ότι μπορεί να πει με μόλις δύο τίτλους στο ενεργητικό του να πει ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του εκδότη σήμερα. «Έχω πολύ δρόμο ακόμα. Η δική μου στάση στη δουλειά είναι η ίδια που παλεύω να έχω σαν άνθρωπος: ειλικρίνεια και σύνεση σε όλους τους τομείς, διαρκής εξέλιξη κι ευγένεια. Ο χρόνος θα δείξει την ποιότητα των επιλογών μας στους τίτλους και ο χρόνος θα μας ψήσει. Θέλω να δίνουμε ότι μπορούμε για το κάθε βιβλίο, να σεβόμαστε τον αναγνώστη με τις επιλογές μας και τη δουλειά μας, να εκδίδονται προσεγμένα τυπογραφικά βιβλία, με τα λάθη τους πάντα -γιατί άνθρωποι είμαστε κι όχι ρομπότ- τα οποία θα προσπαθούμε να μειώνουμε σε κάθε βιβλίο διατηρώντας την αισθητική των συνεργατών μου και τη δική μου ώστε να χτιστεί -αν το αξίζουμε- μία εμπιστοσύνη στο όνομα “εκδόσεις Κείμενα”. Προσπαθούμε να μην υποχωρούμε στην ευκολία που μας παρέχουν οι υπολογιστές παρά να τους χρησιμοποιήσουμε ώστε να επαναφέρουμε την ομορφιά της παλιάς τυπογραφίας με μία νέα ματιά».
Ο πρώτος του τίτλος είναι η Κόρκυρα της Κατερίνας Χανδρινού, ένα διακειμενικό πεζογράφημα αναζήτησης στις μνήμες και στις καταβολές. «Ένα βίωμα που όποιος το διαβάζει γίνεται δικό του. Έτσι έγινε και δικό μου, γι’ αυτό αποφάσισα να είναι το παρθενικό. Διότι κι εγώ, όπως και η συγγραφέας, έστησα ξανά το πατρικό μου».
Ο δεύτερος τίτλος που κυκλοφορεί είναι το μυθιστόρημα Αγάπη και Ξενιτιά του Θοδωρή Καλλιφατίδη. Αυτήν την στιγμή που μιλάμε το προηγούμενο του βιβλίο, Μια Ζωή Ακόμα (εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2016) είναι πρώτο σε πωλήσεις στην Ισπανία. «Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε τόσες γλώσσες που οι συστάσεις είναι περιττές από εμένα. Το νέο του μυθιστόρημα είναι μία υπέροχη ιστορία για έναν μετανάστη φοιτητή, ο οποίος προσπαθεί να επιβιώσει στη Σουηδία παράλληλα με τη μελέτη του στον Αριστοτέλη και στη Κάθαρση ενώ παλεύει με τις έννοιες του έρωτα και της αγάπης. Όλα αυτά με το χιούμορ και την πένα ενός μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη».
Και ο δεύτερος τίτλος
Ακολουθεί σε λίγο καιρό η έκδοση των ποιημάτων του Ουγκο Φον Χοφμανσταλ για πρώτη φορά στα ελληνικά σε μετάφραση της Αγγελικής Κορρέ, «μίας όχι μόνο σπουδαίας μεταφράστριας αλλά και σπουδαίας ποιήτριας». Η Αγγελική Κορρέ όπως και η στενή του συνεργάτιδα, Μαρίνα Μπλίκα με την οποία τρέχουν μαζί για τις εκδόσεις κάνοντας σχεδόν τα πάντα, ενσαρκωνουν και την ουσία των εκδόσεων αφού συμβάλλουν στον στόχο του Φοίβου Βλάχου για τα επόμενα χρόνια που είναι η δημιουργία μιας «οικογένειας». «Το βιβλίο είναι μια συλλογική προσπάθεια με ξεκάθαρες, βεβαίως, αρμοδιότητες. Δεν πιστεύω στον ανταγωνισμό, πιστεύω στη συνεργασία και στον διάλογο. Έτσι προχωρούν τα πράγματα και γίνονται ανθρώπινα για τους συνεργάτες, για τους εκδότες, για τα βιβλιοπωλεία για τα πάντα. Όλοι μας θέλουμε και πρέπει να ζήσουμε αξιοπρεπώς, να κάνουμε τη δουλειά μας κάτω από σωστές συνθήκες χωρίς όμως να βάζουμε τον εαυτό μας πάνω από τους άλλους ή πάνω από το βιβλίο».
Όσον αφορά τις μελλοντικές επιλογές του εκδοτικού, δεν θέλει να κάνει ανακοινώσεις για συγκεκριμένη γραμμή την οποία θα ακολουθήσει, «γιατί αυτό είναι δέσμευση και δεν έχει κανένα νόημα. Προσδοκώ βιβλία-προτάσεις για τους αναγνώστες, βιβλία καλοδουλεμένα, το καθένα με μία μικρή ή μεγάλη πρωτοτυπία. Θέλω να αφορούν τον κόσμο, να δίνουν μαζί με την ευχαρίστηση της ανάγνωσης και κάτι άλλο, μία ανάταση ψυχική ή μία αφορμή για σκέψη πάνω στο οτιδήποτε».
Ο νεόκοπος εκδότης έλαβε ένα μήνυμα από ένα παλιό αναγνώστη των εκδόσεων, ο οποίος σκέφτηκε ότι αφού το όνομα θα επανέλθει θα δει ξανά βιβλία στοιχειοθετημένα στο χέρι, όπως αυτά της πρώτης περιόδου που ακόμα και οι κολοφώνες στολίζονταν συχνά με παλιά στοιχεία και κοσμήματα τυπογραφικά. Μόνο που αυτό δεν γίνεται πλέον.
Βέβαια, ο Φοίβος βλάχος επιμένει να ράβει σελίδα- σελίδα τα βιβλία του εκδοτικού του. Ποια είναι η άποψή του για τις ψηφιακές εκδόσεις, τον ενδιαφέρουν; «Το βιβλίο μαζί με την τεχνολογία αλλάζει μορφή, έχουν έρθει οι ψηφιακές εκδόσεις, τα audiobooks κι άλλα πράγματα που μπορεί να μου έχουν διαφύγει. Η χρήση τους τα επόμενα χρόνια σίγουρα θα αυξηθεί, μιας και λειτουργούμε όλο και πιο πολύ με το κινητό και το tablet. Επειδή αγαπάμε το βιβλίο και την ανάγνωση του χαρτιού δεν σημαίνει ότι θα γυρίσουμε την πλάτη μας σε ανθρώπους που θα ήθελαν να διαβάσουν σε ψηφιακή μορφή. Κατά τη γνώμη μου, η ψηφιοποίηση των πραγμάτων θα οδηγήσει αυτό το κοινό και στο να θέλει να αποκτήσει το βιβλίο στη φυσική του μορφή, ίσως όχι την ίδια στιγμή αλλά πιο μετά. Οφείλουμε να δουλεύουμε με σωστή επιμέλεια και τυπογραφικό στήσιμο που να επιτρέπει την εύκολη ανάγνωση στην οθόνη. Μην παρασυρθούμε από τις ευκολίες της τεχνολογίας. Η χρήση της πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική, γιατί απλά ποτέ δεν θα αντικαταστήσει την έμπνευση του συγγραφέα, τη γνώση του επιμελητή, το μάτι του τυπογράφου και όλων όσων δουλεύουν για το βιβλίο».
