Δεν γίνεται να σε αφήσει ασυγκίνητο το «Αϊβαλί» του Soloup

Από τα ιστορικά περιοδικά της Bαβέλ, μέχρι το Βήμα, κι από τη Γαλέρα στο Ποντίκι μεταξύ άλλων, οι γελοιογραφίες του Soloup (ή Αντώνη Νικολόπουλου, αν προτιμάτε) έδειχναν τόσο την ικανότητά του στο σκίτσο όσο και στην έξυπνη ατάκα που τόσο ζωντανεύει τα καρέ. Αυτό που επιχείρησε όμως στο νέο του graphic novel, το Αϊβαλί (εκδ. Κέδρος) δεν έχει προηγούμενο όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για τα ελληνικά κόμικ εν γένει. Παίρνει ένα γεγονός-ανοιχτή πληγή για τον ελληνισμό, ακόμη- το «ζωντανεύει» με σκίτσα και φανερώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ιστορία πίσω από τις μαρτυρίες ανθρώπων όπως ο Ηλίας Βενέζης, ο Φώτης Κόντογλου και ο Αχμέτ Γιορουλμάζ, που έζησαν αλλά κι έγραψαν οι ίδιοι τις δικές τους συναισθηματικές ιστορίες από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Έχοντας μια πλήρως τεκμηριωμένη ιστορική έρευνα, το άχαστο πενάκι του που αλλάζει τεχνική ακόμα και μέσα στο ίδιο το βιβλίο, θυμίζοντας αλλού τη δουλειά του Κόντογλου κι αλλού τη γελοιογραφική τεχνική του ίδιου του Soloup (όπως τον είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα), αλλά και με την έγκριση του Μπρους Κλαρκ, που έχει γράψει το βιβλίο Δυο Φορές Ξένος και προλογίζει το Αϊβαλί, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Εγώ έγραψα με μια πρόζα παλιομοδίτικη, ως δημοσιογράφος κι ερασιτέχνης ιστορικός. Εκείνος χρησιμοποιεί εικόνες δημιουργημένες με μαεστρία και μια εντυπωσιακή ποικιλία υφών. Και αποδεικνύει ότι υπάρχει κάποια αλήθεια στο ρητό “μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις”». 

Και πράγματι, η μεταφορά αυτού του συγκεκριμένου θέματος με ειδικό συναισθηματικό βάρος σε κόμικ όχι μόνο δεν το «ελαφραίνει», αλλά το απελευθερώνει και το κάνει πιο ξεκάθαρο, σίγουρα ένα από τα καλύτερα ελληνικά κόμικ στην ιστορία του μέσου. Κάτι που θα διαπιστώσουμε όχι μόνο διαβάζοντάς το, αλλά κι επισκεπτόμενοι την έκθεση για το Αϊβαλί στο Μουσείο Μπενάκη με θέμα την κυκλοφορία και την αναβίωση της Αποκριάς σε εκείνο τον τόπο, ένα ολοκληρωμένο ταξίδι στο χρόνο και τον αλύτρωτο Ελληνισμό.

Πώς ξεκίνησες την ενασχόληση με το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής; Πέραν της καταγωγής δηλαδή, ποιο ήταν το κίνητρο; Διάβαζα πρόσφατα πως όσο μεγαλώνουμε, νιώθουμε την ανάγκη να επιστρέφουμε σε κάτι που θεωρούμε ρίζες μας. Κάπως έτσι πρέπει να μου συνέβη. Πιο παλιά, σχεδόν αδιαφορούσα ή φοβόμουν ν’ αγγίξω την καταγωγή των παππούδων μου. Βγήκαν όμως ξανά στη φόρα στο πρώτο μου ταξίδι στις απέναντι ακτές, πριν από περίπου 6 χρόνια. Και φυσικά καταλυτική στάθηκε η μέρα που βρέθηκα στο Αϊβαλί, κρατώντας στα χέρια μου το «Αϊβαλί η πατρίδα μου» του Φώτη Κόντογλου. Τη μέρα που περιγράφεται και στο βιβλίο.

Γιατί το Αϊβαλί; Πρώτα απ’ όλα εκεί μου συνέβη η…αποκάλυψη! Άλλωστε είναι τρομερές και οι λογοτεχνικές καταγραφές που έχουμε από αυτήν την πόλη, με δυο πένες του μεγέθους του Ηλία Βενέζη και του Φώτη Κόντογλου. Το συγκλονιστικό από την άλλη, είναι πως το Αϊβαλί και το Μοσχονήσι στέκονται ακόμα όπως τα άφησαν οι Έλληνες κάτοικοί τους. Ενώ η Σμύρνη, απ’ όπου είναι και η καταγωγή των δικών μου, είναι σήμερα δυο φορές…κατεστραμμένη. Την δεύτερη από τις πολυκατοικίες και το τσιμέντο. Είναι μια πόλη αγνώριστη.

Πες μας λίγα λόγια για τη διαδικασία που ακολούθησες. Ένα τέτοιο δημιούργημα κραυγάζει οτι έχει μια προσεκτική ιστορική έρευνα και καταγραφή από πίσω… Διάβασμα, διάβασμα και διάβασμα. Σε λογοτεχνία, σε μαρτυρίες σε έρευνες, ιστορικά δοκίμια και αναλύσεις. Τρελό ψάξιμο σαν ποντικός σε αρχεία, παλαιοπωλεία, βιβλιοθήκες, σε παλιές οικογενειακές φωτογραφίες. Αλλά και αμέτρητες ώρες σερφαρίσματος για να αλιεύσεις εδώ κι εκεί κάτι που θα κολλούσε με αυτό που ψάχνεις. Μια τούρκικη στολή, μια παλιά cart-postal, ένα καϊκι ή ένα άγνωστο μικρό χωριό στα νότια της Κρήτης, στο Google earth.

Υπήρξε τεράστια διαφορά ανάμεσα στην εθνική αφήγηση των δυο πλευρών, ή πιο πολλά κοινά σημεία απ’ όσο νομίζουμε; Υπάρχουν πάρα πολλά κοινά σημεία μεταξύ μας. Ας πούμε ότι και οι δύο λαοί θεωρούν πως το δίκιο είναι με το μέρος τους, ότι αυτοί είναι οι πιο ανώτεροι από τους γείτονές τους, ότι οι άλλοι είναι ύπουλοι, βλάκες και άπλυτοι! Πέρα από την πλάκα, αν συνειδητοποιήσουμε πως έχουμε κοινά μεταξύ μας αυτά ακριβώς τα στοιχεία, τότε μπορεί και κάτι ν’ αλλάξει. Τι σημαίνει αυτό; Μα φυσικά ο καθένας από την πλευρά του να κάνει αυτοκριτική και να δει πως δεν έχουμε μόνο «εμείς» την αποκλειστικότητα της αλήθειας, ούτε οι «άλλοι» φταίνε πάντα για τα δικά μας δεινά. Και αυτό ισχύει για όλους τους λαούς. Όχι μόνο μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Ακόμα και μεταξύ των ανθρώπων, στις απλές ζωές που ζούμε όλοι μας.

Είναι ξεκάθαρο ότι η τεχνική σε αυτή σου τη δουλειά διαφέρει σε σχέση με όσα έχεις κάνει μέχρι σήμερα. Αυτό έγινε συνειδητά λόγω θέματος, ή απλώς σου «βγήκε»; Το σενάριο σου λέει τι πρέπει να κάνεις. Αυτό μας οδηγεί κι εμείς πρέπει να ψάξουμε τον καλύτερο τρόπο για να αποδοθεί η ιστορία και η αφήγηση. Ένα τέτοιο θέμα όπως η Μικρασιατική καταστροφή, είναι φυσικό πως δεν θα μπορούσε να γίνει με καρτουνίστικο σκίτσο ούτε με τις μύτες του Οβελίξ και του Αστερίξ. Ή θα έπρεπε να εγκαταλείψω το σενάριο, ή να ασελγήσω επάνω του με ένα χιουμοριστικό σκίτσο ή θα έπρεπε να αλλάξω σχέδιο. Προτίμησα το τελευταίο. 

Ο Soloup σκιτσάρει τον….Αντώνη.

Πού μπλέκεται η δική σου γραφή και πού υπάρχει ιστοριογραφία μέσα στο βιβλίο; Τι είναι πραγματικότητα και τι fiction στις σελίδες του κόμικ; Το σενάριο στο «Αϊβαλί» ακολουθεί μια αρκετά… μεταμοντέρνα γραφή. Έχει πολλές αφηγήσεις μέσα σε αφηγήσεις, δένονται αποσπάσματα βιβλίων σαν σε παζλ, γίνονται τραμπάλες ανάμεσα στο χθες και το σήμερα. Είναι σαν τα παλιά παλίμψηστα, τους παπύρους και τις περγαμηνές που οι αρχαίοι ή οι μοναχοί του μεσαίωνα ξαναχρησιμοποιούσαν για να γράψουν από πάνω κάτι άλλο. Όμως εδώ, τα παλιά κείμενα παίζουν σημαντικό ρόλο στη νέα αφήγηση. Το πραγματικό και το fiction είναι όντως αρκετά μπερδεμένα. Πραγματικότητα όμως γίνεται και η φαντασία μας όταν βιώνεται ως τέτοια. Θα έλεγα λοιπόν πως, στο βαθμό που ζει κανείς έντονα στην φαντασία του, το «Αϊβαλί» γέρνει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο προς το πραγματικό.

Πιστεύεις ότι ένα τόσο καλό και «σοβαρό» κόμικ μπορεί να σπάσει το κλισέ που θέλει το κόμικ ως κάτι πιο ανάλαφρο και παιδικό; Με μεγάλη μου χαρά τους δυόμισι τελευταίους μήνες που κυκλοφορεί το «Αϊβαλί», διαπιστώνω πως αυτό έχει ήδη συμβεί. Κάτι που σ΄ εμάς τους κομιξάδες είναι μια ατελείωτη συζήτηση δεκαετιών, συνειδητοποιώ πως με έναν μαγικό τρόπο το «Αϊβαλί» έχει σπάσει στην πράξη τέτοιες προκαταλήψεις. Το διαβάζουν όλες οι ηλικίες και με ξεχωριστό ενδιαφέρον η καθεμιά. Ξέρετε πόσοι άνθρωποι, συνήθως μεγάλοι σε ηλικία που δεν είχαν πιάσει ποτέ κόμικς στα χέρια τους, μου λένε πως διάβασαν το «Αϊβαλί» απνευστί και συγκινήθηκαν; 

Πώς νιώθεις που το Αϊβαλί σου στέκεται πλάι σε άλλα «σοβαρά» κόμικ, όπως τα Maus ή το Persepolis; Θα ήθελες να δεις μια κινηματογραφική του μεταφορά, όπως έγινε πολύ πετυχημένα με το Persepolis; Δεν έχω συνήθως τέτοιες φιλοδοξίες. Από την άλλη, βέβαια, όταν δούλευα νύχτα μέρα παθιασμένα το βιβλίο, δεν μπορούσα να φανταστώ πως, δυομιση μήνες μετά την έκδοσή του θα είχε πουλήσει κάποιες χιλιάδες αντίτυπα, θα είχε προχωρήσει η μετάφρασή του στα Τουρκικά και στα Γαλλικά και ότι θα γινόταν έκθεση στο μουσείο Μπενάκη.

Μίλησε μας, λοιπόν, για την έκθεση που θα γίνει με θέμα το Αϊβαλί. Ποιοι τη διοργανώνουν και τι συμμετοχή θα έχεις; Το Αϊβαλί έχει μια παράξενα θετική αύρα. Ξεκλειδώνει ανθρώπους και του φέρνει πιο κοντά. Έτσι η έκθεση όπως και όλα σχετικά με αυτό, έρχονται κυριολεκτικά από μόνα τους. Η έκθεση οργανώθηκε από την ανάγκη ν’ αναδειχθεί το υλικό της έρευνας όπως και τα στάδια που πέρασε το βιβλίο κατά την δημιουργία του. Και σ’ αυτό συνέπραξαν από την αρχή, τόσο οι εκδόσεις Κέδρος όσο και από το Διεθνές Φεστιβαλ Κόμικς της Αθήνας, που δεν είναι άλλο από την παλιά, πάντα δημιουργικά ετοιμοπόλεμη ομάδα της Βαβέλ. Και το ίδιο το Μουσείο Μπενάκη όμως, όλες οι ευγενέστατες κυρίες στα πόστα του, αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή την έκθεση για το Αϊβαλί. Υπάρχουν όμως και πολλοί νέοι φίλοι που προέκυψαν από το βιβλίο και κάπως έτσι στήθηκε, όχι μόνο η έκθεση αλλά και οι παράλληλες εκδηλώσεις. Οι φίλοι του βιβλίου είναι εκείνοι που μετέτρεψαν το Αϊβαλί σε κάτι που μοιάζει με… μίνι φεστιβάλ. Τους ευχαριστώ όλους και θα περιμένουμε μαζί τον κόσμο να έρθει για να τον ξεναγήσουμε στα σοκάκια της μνήμης…

Τι θα περιλαμβάνει ακριβώς αυτή η έκθεση; Τα εγκαίνια και η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου θα γίνουν στο Μπενάκη της Πειραιώς την Τρίτη στις 10 Φεβρουαρίου στις 7 το απόγευμα. Θα προβληθεί εκεί και ένα βίντεο που θα μιλάει για το βιβλίο ο Bruce Clark. Στις 15 Φεβρουαρίου πάλι, την Κυριακή της…Απόκρεω, στις 12 το μεσημέρι, η Λυδία Κονιόρδου θα αφηγηθεί για τις Απόκριες στο Αϊβαλί, μέσα από το κείμενο του Φώτη Κόντογλου, ενώ θα την συνοδεύει στο νέϋ ο μουσικός Χάρης Λαμπράκης. Την εκδήλωση στηρίζει η ομάδα «Παίζουμε Οικολογικά», το περιοδικό «Σχεδία» και θα υπάρχουν, εκτός από την αφήγηση, και δράσεις για τα παιδιά. Στις 5 Μαρτίου ακόμα, στις 5 το απόγευμα θα υπάρει συνδιδασκαλία δύο τμημάτων με αφορμή την αφήγηση και την μεταφορά της Ιστορίας σε graphic novel. Του τμήματος του Σκαρπέλου από την Πάντειο και το τμήμα του Κουκουλά από την Καλών Τεχνών. Την ανοιχτή αυτή παρουσίαση θα μπορούν να την παρακολουθήσουν όσοι ενδιαφέρονται. Επίσης να πούμε πως θα υπάρχουν ξεναγήσεις κάθε Πέμπτη και Παρασκευή για σχολεία κυρίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αφού όμως κλείσουν θέση στα τηλέφωνα του μουσείου Μπενάκη. Τέλος, το τελευταίο Σαββατοκύριακο, στις 7 και 8 Μαρτίου θα υπάρχουν ξεναγήσεις για όσους ενδιαφέρονται στις 12 το μεσημέρι.

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση εδώ